קאווע שטיבל

[justify][center]אונזער חינוך סיסטעם.


חלק א': בואו חשבון: אונזער שוואכער חינוך סיסטעם!

חלק ב': וויאזוי, און מיט וואס, מיר קענען פארבעסערן דעם מצב החינוך.[/center]
[left]אריינגעשיקט דורך: הרב יהודה מ.[/left]


[center]1.[/center]

[center]"ותשועה ברוב יועץ" (משלי יא, יד).[/center]
יעצט אז מיר האלטן דא, דארף מען דאך אריינקלערן און פרעגן 'אלא מאי'?, וואס איז די ריכטיגע און פאסיגע עצה, וויאזוי מחנך צו זיין אונזער עתיד, אונזערע באליבסטע, די טייערסטע אוצרות וואס מיר פארמאגן, אונזערע קינדער. וואס און וויאזוי דארף מען זיי מחנך זיין אז זיי זאלן לכל הפחות זיין אזויווי די מיידלעך, וואס ביי זיי איז די מצב (כאטש אביסל) בעסער [ווייל צו זיין פון די וואס קריטיקירן שטענדיג, די וואס זענען בכלל 'אין כוחו אלא בפה', וואס זאגן אייביג ווי שטארק די מצב טויג נישט, אבער קענען נישט מציע זיין און אויפקומען מיט עצות און תיקונים, אויף זיי זאגט דער משנה (מסכת אבות פ"א מט"ו): "אמור מעט ועשה הרבה"].

דאס איז אבער קלאר און פשוט, אז אין אזא פאל טאר מען חלילה נישט זאגן די כלל פון (מסכת עירובין ק' ע"א): "שב ואל תעשה עדיף", ווייל דער חכם מכל אדם זאגט דאך (אנהייב פונעם פסוק געברענגט אינעם קעפל "ותשועה ברוב יועץ"): "באין תחבולות יפל עם".

דערפאר לאמיר צוזאמען אדורכגיין פארשידענע נקודות, וואס עס איז ווערט אריינצוקלערן דערינען, און זען אויב זיי זענען גוט [און איך קום דא נישט צו זאגן 'קבלו דעתי', אז מיין הצעה איז די ריכטיגע תשובה צו אלע אויבנדערמאנטע טענות און שאלות, נאר איך לייג דא פאר וואס איז מיר איינגעפאלן, 'וירא הקהל וישפוט', און אדרבה – יעדער וואס האט אן הצעה אדער א מהלך אין דעם ענין, זאל ער דאס מציע זיין. און פונקט אזויווי עס איז נישטא קיין 'דרך הלימוד' וואס איז א דבר השוה 'לכל' נפש*, אזוי אויך איז דא נישטא קיין איינצלנע מהלך וואס איז פאסיג פאר יעדן צוגלייך. און פארקערט גאר, אויב עס וועלן זיין פארשידענע פאסיגע מהלכים אין דרכי החינוך והלימוד פאר מלמדים און מגידי שיעורים, וועט יעדער אויטאמאטיש קענען אויסוועלן וואס ער וויל און וואס ער האלט אלץ מערסט פאסיג לפי המצב].

• א' - עס איז באוואוסט, אז איינע פון די גרויסע יסודות אין רפואת הגוף איז, אז עס איז פיל גרינגער צו לעבן געזונטערהייט און פארבלייבן געזונט, ווי אויסצוהיילן א גוף וואס האט שוין באקומען א קרענק, ווייל אפצוהאלטן א הפסד איז גרינגער ווי צו דערווייטערן א שאדן וואס איז שוין געשען**. על אחת כמה וכמה ווען מיר רעדן פון דאס געזונט פונעם נשמה און דער נפש האדם, דארפן מיר טון וואס מיר קענען נאר – "כל טצדקי דאית לן למיעבד", אז די איידעלע קינדער זאלן נישט צוקומען צו קיין גייסטישע קרענק ח"ו, אדער אפילו א שוואכקייט אין זייער לערנען, זייער אויפפירונג, און אין זייער שפעטערדיגער השקפת החיים.
  
  
  [center]"לא יתן לעולם מוט לצדיק" (תהלים נה, כג).[/center]
  דערפאר דארף מען איינשטעלן אין די חדרים, געלונגענע מוכשר'דיגע יונגעלייט - א חוץ די מלמדים פון יעדן קלאס - וואס פארשטייען צום קינד'ס זעהל, און ווייסן וויאזוי צו רעדן צו זיי אויף א וועג אז די ווערטער זאלן אריינדרינגען אין זייער הארץ, צו עפענען זייערע הערצער צו תורה עבודה א.א.וו. די יונגעלייט זאלן קענען זען און דערקענען אויף א קינד אויב ער דארף ספעציעלע הילף און חיזוק אין עברי, טייטש, אדער אנדערע שוועריגקייטן וואס קומען צומאל אונטער, זיי זאלן קענען מעודד ומחזק זיין די קינדער צו שטייגן און זיך דערהייבן פון זייערע שוועריגקייטן, אז זיי זאלן נישט ארונטערפאלן ח"ו. די קינדער דארפן קענען שפירן, אז דער יונגערמאן שטייט אונטער אים און וועט אים נישט לאזן פאלן. די יונגעלייט זאלן אויך קענען מאכן שלום צווישן דעם קינד און זיינס א חבר, צווישן דעם קינד און די מלמד אדער די הנהלה, און בעיקר – צווישן דעם קינד און זיך זעלבסט. דאס מיינט, אז די עיקר ארבעט פון די מחנכים זאל זיין, אז די קינדער זאלן שפירן אז זיי האבן צו וועמען זיך צו ווענדן, און עס איז דא איינער וואס איז גענצליך פריי אין זיין צייט און אין זיין הארץ און נשמה, פארן קינד'ס הצלחה.
  
  אזוי וועט אויסקומען, אז פון ווען א קינד גייט אריין אין חדר אין כיתה א' אדער נאך פריער, ביז ווען ער גייט ארויס פון חדר אין כיתה ח' אדער ט' (און אפשר אפילו נאכדעם אויך), וועט ער האבן דעם ספעציעלן מחנך וואס ווייסט און פארשטייט צום קינד, מיט אלע זיינע מעלות און חסרונות, דער מחנך וועט וויסן זיין מצב צווישן די אנדערע קינדער אין קלאס, און וואס איז זיין סטאטוס און וואס איז די סיטואציע ביי אים אין שטוב, מיט זיינע עלטערן און געשוואוסטער.
  
  אזוי אז ווען דער מחנך וועט פארשלאגן פאר די עלטערן אדער די מלמדים עפעס א פארשלאג, לטב ולמוטב, צום ביישפיל אז ער דארף א מלמד פרטי, אדער ער דארף אביסל מער פונעם "ימין מקרבת" אדער פונעם "שמאל דוחה", וועט מען אים אויסהערן און מקבל זיין וואס ער זאגט, וויבאלד אלע וועלן וויסן אז ער רעדט נישט בלויז כדי אראפצונעמען פון זיך אן עול אין קלאס, נאר אז ער מיינט אויסדריקליך די תועלת פונעם קינד. דאדורך דעם וועט מען אויך איינשפארן אסאך עגמת נפש פון די עלטערן און די מלמדים, און שוין אפגערעדט ווי סאך דאס קען העלפן און ראטעווען דאס קינד זעלבסט***.
  
  
  [center]עברי און טייטש.[/center]
  
• ב' - מ'זאל איבער'חזר'ן די 'עברי' אין יעדן כיתה, געציילטע מינוטן יעדן טאג אדער וואך. אפילו אין כיתה ז' קען מען פרובירן צו לערנען מיט זיי עברי אויף א העכערע שטאפל, למשל די יוצרות אדער תרגום אונקלוס, און אין ספרים וואס האבן נישט קיין נקודות, און אין די שטיקל גמרא וואס זיי גייען הערשט לערנען די קומענדיגע וואך, וכדומה.
  
  
• ג' - מ'זאל לערנען לשון הקדוש אין אלע קלאסן, למשל מ'קען מאכן א געוויסע 'אוצר מילים' פון ווערטער וואס זענען נישט אזוי שכיח און באוואוסט, כדי צוצולייגן צו זייערע אלטע ידיעות.
  
  
• ד' - מ'זאל פארזעצן צו לערנען משניות, אפילו אין די עלטערע קלאסן וואו מ'לערנט שוין גמרא. די תועלת דערפון איז פילפאכיג:
  
  קודם כל, אז דאס קינד זאל שפירן א פארזעצונג אין זיינע לימודים (אזויווי ער זעצט פאר צו לערנען חומש רש"י), און ער זאל נישט שפירן ווי איינער וואס קומט פלוצים אן צו א לאנד וואס ער פארשטייט נישט זייער שפראך, נאר אז מ'האט צוגעגלייגט א נייע לימוד פון 'גמרא', אזויווי מ'האט צוגעלייגט די לימוד פון 'נקודות' נאך די א-ב, און דערנאך אויך עברי, און דערנאך אויך לימוד רש"י ואותיות רש"י, און דערנאך אויך משניות.
  
  אזוי אויך, פאר די קינדער וואס עס איז זיי שווער צו פארשטיין די גמרא, וועלן נאכאלס ממשיך זיין און פארשטיין די לימוד המשניות, און זיי וועלן שפירן א טעם און הצלחה אין זייער לערנען.
  
  און אזויווי ביים לימוד חומש רש"י איז מען מוסיף והוליך יעדע יאר, סיי בכמות און סיי אין די טיפקייט פונעם לימוד, אזוי אויך קען מען צולייגן און זיך מתעמק זיין בעסער אין די לימוד פון משניות, און די מעלה דערפון איז אז עס פארמאגט נישט די געווענליכע שוועריגקייטן וואס זענען דא ביים לערנען גמרא (ווייל די משניות זענען הלכות פסוקות, בקיצור אן קיין שקלא וטריא'ס, און אין לשון הקודש, משא"כ גמרא).
  
  
  [center]וויאזוי אויסצולערנען גמרא.[/center]
  
• ה' - ווען מ'לערנט גמרא, זאל דער מלמד איינטיילן די לימוד הגמרא אין א קלארן סדר: עברי, טייטש, און פשט.
  
  דאס מיינט, אז צוערשט דארף מען לערנען די עברי פון די גמרא, און א יעדע מלמד קען זיך אויסוועלן א ספעציעלן ניגון דערצו – אזויווי ביים לערנען משניות, און מ'זאל איבער'חזר'ן און איינגעוואוינען די קינדער צו די לשון הגמרא.
  
  דערנאך זאל מען אויסלערנען די פירוש המילים, דאס מיינט די בלויזע טייטש פון די ווערטער, אן געבן קיין הסברים אין פשט, נאר פונקט ווי מ'האט געלערנט חומש אין כיתה א'. אזוי וועלן רוב רובם פון די כיתה – אפילו די 'שוואכע קעפ' – קענען כאטשיג די עברי טייטש, אזויווי זיי האבן ביז יעצט געקענט די חומש און משניות.
  
  צום לעצט זאל מען אויסלערנען פשט, נאכדעם וואס מ'קען שוין די עברי טייטש פון די גמרא, און עס איז שוין אביסל אריין אין מח, קומט דער מלמד און ערקלערט אויסנווייניג די תוכן פון די גמרא, די מימרא די איבעיא די ראיה, א.א.וו. און דערנאך לערנט מען דאס פון אינעווייניג ווען מ'פארבינדט די 'עברי-טייטש' מיטן 'פשט'.
  
  די אויפטו דערפון איז אין לשער, ווייל דורכדעם וועלן אפילו די קינדער וואס פארשטייען נישט פשט, כאטש קענען די עברי טייטש, און זיי וועלן שפירן אז זיי האבן א שייכות מיטן גמרא, נאר ס'פעלט זיי אביסל אין הבנה, און עס איז פשוט אין במשך הזמן וועלן זיי אויך אנהייבן צו פארשטיין בעסער. איך ווייס טאקע פון א כיתה ח' מלמד, וואס געבט יעדע וואך צוויי בחינות אויפן גמרא, איינס אויף די פירוש המילים דהיינו 'די טייטש', און איינס אויפן שקלא וטריא פון די גמרא ווי געווענליך. דורכדעם קענען אויך די שוואכערע קינדער כאטש די טייטש, און זיי קענען אפילו באקומען א 'הונדערט' צייכענונג אויפן בחינה פון 'עברי טייטש', און אדאנק דעם וועלן זיי נישט שפירן ווי זיי זענען גענצליך אפגעהאקט פון די גמרא.
  
  
  [center]יעדע לימוד דארף א באזונדערע מלמד![/center]
  
• ו' - א יעדע נושא דארף האבן א באזונדערע ספעציעלע מלמד מומחה אין דעם הינזיכט, און נישט אז עס איז דא איין מלמד וואס זיצט אין די זעלבע כיתה מיט די זעלבע קינדער א גאנצע טאג. דאס מיינט, אז ווען איינער איז א מומחה אויסצולערנען חומש, מיינט עס נישט בהכרח אז ער איז אויך א מומחה אין אויסלערנען משניות, ווייל (כאטשיג ס'מאכט זיך אמאל א מלמד וואס איז א מומחה צו אלערליי סארטן לימודים, אזויווי ס'איז דא א כלליות'דיגע דאקטאר, אבער) בדרך כלל פארמאגט יעדער זיין מומחיות לויט זיין תכונת הנפש, וואס דארט צייכנט ער זיך ספעציעל אויס. און דורכדעם וואס מ'וועט ארבעטן לויט די מומחיות, וועט דער וואס איז אויסגערופן אין זיי כח פון אויסלערנען משניות, קענען אויסלערנען משניות – נישט נאר פאר דעם כיתה, נאר ער זאל גיין פון קלאס צו קלאס אויסצולערנען 'משניות'****.
  
  און אזוי אויך ווען מ'קומט צו לימוד הגמרא, איז אויך מעגליך איינצושטעלן א ספעציעלן מלמד נאר פאר עברי טייטש, וואס דאס וועט זיין זיין מומחיות, און א באזונדערע מלמד וואס וועט אויסלערנען די שקלא וטריא פון די גמרא, ווי דערמאנט אויבן.
  
  איך ווייס אז עס וועט זיך שוין אפירזוכן מענטשן וואס וועלן נישט מסכים זיין מיט אזא סדר הלימוד, און וועט זאגן אז א קינד דארף איין מלמד א גאנצן טאג, ווייל אויב וועט ער דארפן לערנען פון אפאר אנדערע מלמדים וועט ער ווערן אינגאנצן צומישט, ווייל עס דויערט דאך צייט זיך צוצוגעוואוינען צו איין מלמד, און וויאזוי וועט ער זיך צוגעוואוינען צו אפאר אנדערע מלמדים. אבער דער תירוץ דערצו איז אז עס איז נישט ריכטיג, ווייל מיר אלע ווייסן אז די יונגלעך זענען במהותם מער הארטער און שטאנדהאפטיג ווי מיידלעך (ווי חז"ל זאגן (מסכת שבת ל"ג ע"ב): "נשים דעתן קלה"), און די יונגלעך מאכן נישט קיין ריכטיגע קשר (פון שעצונג און געטריישאפט) מיט זייערע מלמדים אזויווי די מיידלעך מאכן, און טראצדעם פארמאגן די מיידלעך א באזונדערע לערערין פאר יעדע נושא, און די סדר שאדט זיי בכלל נישט (און עס איז באוואוסט אז יונגלעך זענען בטבע נישט 'מקבל מרות' אזויווי די מיידלעך).
  
  נאכמער, עס איז מסתבר אז די אמת איז פונקט פארקערט, אז וויבאלד עס וועלן זיין אסאך אנדערע מלמדים, וועט דאס קינד שפירן כאטש ביי איין מלמד, אז יענער מלמד האט אים ליב און וויל אים מאכן שטייגן און קוקט ארויס אויף זיין תועלת, און אפילו עס איז דא א קינד וואס (מיינט אז ער) קען נישט מצליח זיין אין לימוד הגמרא, און דער 'גמרא מלמד' וועט שפירן אז ער איז נישט עכט חלק פון זיין קלאס (אדער אז ער איז גאר פון די וואס שטערן די לימודים), וועט דאס אבער נישט האבן קיין שייכות מיט די לימודים פון חומש אדער משניות, און ביי יענע – גרינגערע – לימודים וועט דאס קינד קענען אנהייבן מיט א פרישקייט און א חשק, וויסנדיג אז דא קען ער באקומען גוטע צייכענונגען אויף די בחינות (און אפילו גאר פרסים, און אויסצייכענונג תעודות, וכדומה).
  
  אין די אמת איז, אז דורך אזא מהלך וועט אפילו ביי (א חלק פון) די מלמדים זיין א גרעסערע חשק צו זייער ארבעט, וויבאלד זיי וועלן זיך אנשטרענגען אין דעם ספעציפישן לימוד מיט וואס זיי ספעציאליזירן זיך, און זיי וועלן זיך צוגרייטן מיט אלעס וואס איז נאר שייך, ווי טבלאות [טשארט"ס], און אנדערע זאכן וואס העלפן ארויס צו פארשטיין און קענען און איבער'חזר'ן דעם ספעציפישן לימוד, און אויטאמאטיש וועלן זיי אויך שפירן א גרעסערע סיפוק, זעענדיג ווי מער און מער קינדער לערנען און שטייגן אין דעם הינזיכט וואס ער לערנט אויס די תלמידים.
  
  און כאטש וואס דאס איז טאקע דער אפיציעלער מהלך ביי די מיידל שולעס [מיט סוקסעס], איז אבער אפילו ביי די יונגלעך אויך דא עפעס א מעין דערפון, ווייל עס איז דא א באזונדערע מגיד שיעור פאר 'שיעור עיון', און א באזונדערע מגיד שיעור פאר 'שיעור בקיאות' אדער 'שולחן ערוך', און מ'זעט אז יעדער לערנט פאר דארט וואו ער ספעציאליזירט זיך. דאס וואלט מען טאקע געדארפט איינפירן ביי יעדע סארט לימוד.

---------
* און פונקט ווי עס איז נישטא קיין איינצלנע היילונג פאר אלע סארטן ווייטאגן און קראנקהייטן, אזוי אויך זאלן נישט אלע חדרים און ישיבות זיין אין איין סגנון מיט איין מהלך. און עס זאל נישט זיין קיין "סדום בעטל", וואו יעדער דארף זיך צופאסן צו איין סיטואציע, אפגעזען צו עס איז נארמאל און צו עס איז בכלל מעגליך.

** ענליך צו דעם געפונען מיר אין גמרא (מסכת שבת ל"ב ע"א): "אמר רב יצחק בריה דרב יהודה, לעולם יבקש אדם רחמים שלא יחלה, שאם יחלה אומרים לו הבא זכות והפטר".

*** ווען איך האב מציע געווען דעם געדאנק פאר מחנכים, האט מען מיר צוריקגעענטפערט מיטן שאלה פון גמרא: "כסף מנלן?!" וויאזוי קען מען דאס אויך ארויפלייגן אויפן בודזשעט פונעם תלמוד תורה אדער אויף די עלטערנ'ס פלייצעס? דערפאר קלער איך אז עס וואלט געווען כדאי אז מ'זאל אוועקשטעלן א ספעציעלן ארגאניזאציע פאר דעם (רוף עס 'מפעל עזר לילדים', 'הצלת הדורות'), און פונקט ווי ביי אלע אנדערע צדקה ארגאניזאציעס, וועלן אוודאי זיין גענוג חכמי לב וואס וועלן פארשטיין אז עס איז גאר שטארק ווערט די מינימאלע השקעה קעגן די תוצאה (אפילו אויב מ'וועט נישט קענען זען אויבערפלעכליך וואס מ'האט מרוויח געווען מיט דעם, און וויפיל נפשות יקרות זענען געראטעוועט געווארן אדאנק דעם). ווידעראום דער תלמוד תורה, דארף ניטאמאל זיין אחראי אויף דעם ארגאניזאציע, נאר זיי זאלן אוועקגעבן א פלאץ און א צימער וואס זאל זיין מיוחד נאר פאר דעם.

**** דא קומט ווידער אריין דער אויבנדערמאנטער געדאנק (נקודה ד'), אז עס איז כדאי ממשיך צו זיין מיט לימוד המשניות אפילו פאר עלטערע קינדער און בחורים, און אוודאי פאר די וואס עס איז זיי שווער צו פארשטיין די גמרא. אזוי ארום וועט דער 'משניות ספעציאליסט' טאקע קענען ארומגיין אלע קלאסן, פארלערנען זיין מומחיות – משניות, פאר יעדן לויט זיין עלטער.[/justify]

[justify][center]2.[/center]

[center]וואס טוט זיך בנוגע די בחורים?![/center]
דאס אלעס איז געזאגט געווארן בנוגע קינדער אין תלמוד תורה, אבער בנוגע בחורים איז עס אינגאנצן א צווייטע מעשה*, ווייל בשעת'ן בר מצוה זאגט מען צום בחור'ל: ביז יעצט האסטו געהאט נאר א 'יצר הרע', און יעצט וועסטו באקומען אויך א 'יצר טוב'. אבער ווען ער קוקט ארום זיך און ער זעט די בחורים וואס זענען עלטער פון אים, וואס זייער התנהגות איז און וויאזוי זיי לערנען, זעט ער שוין גארנישט קיין הוספה פון קיין יצר טוב, נאר דאס פארקערטע (און ווי די באקאנטע הלצה, אז בחו"ר איז נוטריקון ח'יה ר'עה ו'דר ב'ישיבה).

און ביי דעם יונגן בחור'ל זעלבסט, הייבט זיך שוין אויך אן די מחלה הידוע פון זיין א 'טינעידזשער'... און ער וויל אראפווארפן פון זיך אלע שעבודים און זיין א פרייע פויגל ווי זיין דמיון לויטעט, און ער האלט זיך שוין קלוגער פון יעדן איינעם, און אלעס איז ביי אים צומישט און מלא ספיקות, ווייל פון איין זייט וויל ער זיין גוט און א מתמיד און א חשוב'ע בחור, און פון די אנדערע זייט קומט זיין יצר הרע'לע און שלעפט אים.


[center]אויב איז (מגילה ל"א ע"ב): "בנין נערים סתירה", דאן איז דאך (תהלים קכז, א): "שוא עמלו בוניו בו"?![/center]
איז וויאזוי ארבעט היינט צוטאגס די חינוך סיסטעם ביים בחור? ווי אויבנדערמאנט, אז ער איז סגור ומסוגר אין די ד' אמות פון די ישיבה, מיט אוועקגעשטעלטע סדרים פון שיעור עיון – וואס איז דער עיקר לימוד, שיוער בקיאות – וואס איז דער צווייטער עיקר, אדער גאר א טפל, און נאך א שיעור/סדר הלימוד אין הלכה אדער חזרה וכדומה. א יעדער דארף אריינגיין צום שיעור יעדן טאג, אדער צו צוויי - אדער גאר דריי - שיעורים, און מ'איז נאך פארנומען מעודד צו זיין די בחורים צו לערנען אויך בין הסדרים, אז זיי זאלן זיך משלים זיין אין אנדערע מסכתות הש"ס (כדי די ישיבה זאל הייסן 'די ישיבה פון די מתמידים'...), פארשטייט זיך אז נאר חוץ פונעם מסגרת הישיבה**, און אין חסיד'ישע ישיבות מעג מען אפילו נישט שפילן באלל, און עס איז נישטא וואו זיך אויסצוגעבן, שוין אפגערעדט פון מאכן איבונגען צו סיי וואס אויסצוגעבן זיין ענערגיע, ווייל מ'האט מחליט געווען אז די תכלית פון זיין מהות און נשמה איז צו זיצן און צו זיצן, צו לערנען און צו לערנען, און דאס איז עס.

און אויב א בחור האט איבעריגע ענערגיע, אפילו אויב ער האט ליב צו לערנען און איז אפילו א מתמיד, שפירט ער זיך אבער פארשפארט אין די ישיבה קייטן, און דאן געבט ער ארויס זיין כח אדער אויף אנדערע בחורים, אדער מיט אנדערע ווילדע מעשים וואס בחורים טוען כסדר אפ, אדער געבט ער עס אויס אינדערהיים, אדער קראכט עס ביי זיך זעלבסט (וואס דאס קען נאך זיין די מערסטע מסוכן, ווייל דא בלייבט ער מיטן גייסטישן שאדן, וד"ל)***.

וזאת לפנים בישראל, אז ישיבות זענען געווען געמאכט נאר פאר בחורים וואס זענען באמת געווען בגדר 'נפשם חשקה בתורה', און זייער גאנצע שטרעבן איז געווען צו שטייגן העכער אין לערנען, און אסאך פון זיי זענען אויסגעשטיגן צו זיין רבנים ודיינים וגאוני ארץ, אבער היינט צוטאגס איז דער מצב אנדערש, נאר יעדע בחור'ל גייט אין ישיבה - נישט פון גרויס חשקות התורה, נאר ווייל 'יעדער טוט אזוי'. דאס מיינט, אז בעיקר שיקט מען די בחורים (וואס זענען נישט קיין מתמידים אדער בעלי כשרון) אין ישיבה נאר כדי זיי זאלן זיך נישט דרייען אין די גאסן, וואס זענען טאקע א מקום סכנה רוחנית, און זיי קענען נישט ארויסהעלפן זייערע עלטערן אין פעלד ארבעט אדער שוסטעריי ווי אמאל. נו, אויב אזוי פארוואס נעמט מען אזא בחור צו זיין פארשפארט אין א ביהמ"ד, אין א פלאץ וואו ער קען נישט געפונען קיין סיפוק פאר זיין עצם וועזן.


[center]"בינו שנות דור ודור" (דברים לב, ז).[/center]
מיר מוזן טראכטן וויאזוי מחנך צו זיין די קינדער, לויט די מצב פון היינט צוטאגס, און נישט לויט די מצב וואס פלעגט זיין יארן צוריק. דערפאר וועלן מיר פארשטעלן פארשידענע נקודות וואס זענען ראוי למחשבה, אויב זיי זענען ריכטיג און גוט אדורכצופירן אין די ישיבות, און מיר וועלן כאפן א בליק וואס עס טוט זיך ביי די חינוך פון די מיידלעך, און מיר וועלן זען פון זייער הצלחה אויב עס איז שייך איבערצושפילן אויך ביי די חינוך פון די בחורים.

• א' - מ'דארף לייגן א גדוש אויף (עי' ויק"ר פ"ט פ"ג): "דרך ארץ קדמה לתורה", אז קודם דארף מען זיין א 'מענטש' און דערנאך קען ער אנהייבן שטייגן אין תורה ויראת שמים, און ווי גדולי עולם האבן שוין ממליץ געווען: "לעולם יהא אדם", און דערנאך – "ירא שמים". און דאס איז כולל די וועג און די תוכן פון די שפראך צווישן די בחורים, און די וועג וויאזוי צו רעדן צו איינער וואס איז עלטער פון אים בחכמה ובשנים, און וויאזוי זיך אומצוגיין מיט עסן (און עס נישט ווארפן צוליב'ן זיך רעגן אויפן 'מעניו' אדער דער קעכער), און דער עיקר – אז זיין שטרעבן זאל זיין צו מאכן א נחת רוח פארן אייבערשטן, און מקדש צו זיין שם שמים אויף דעם וועלט, דורך זיינע מעשים.
  
  
• ב' - מ'דארף רעדן מיט די (קינדער און) בחורים איבער דאס לעבן בכלל, און איבער א מהלך וואס ער וויל נעמען אין לעבן (אלס איד) בפרט, וואס איז זיין תפקיד אויפן וועלט, וויאזוי וועט ער זוכה זיין סיי צו 'חיי שעה' אויף א גוטן וועג, און סיי צו 'חיי עולם הבא' – וואס דאס איז דאך דער סוף און תכלית צו אלסדינג, וואס איבער דעם דארף ער לייגן זיינע שטרעבונגען.
  
  כהיום אויב מ'וועט פרעגן א קינד אדער א בחור וואס ער וויל זיין ווען ער וועט ווערן עלטער (מ'רעדט דא, שוין נאכן גונז זיין דעם קינדערישן חלום פון זיין א 'הצלה' אדער 'שומרים' מעמבער, 'עסקן', און 'פייערלעשער'), וועט מען על פי רוב הערן אז ער ענטפערט ערנסטערהייט אז ער וויל 'מאכן געלט', און אוודאי מיט א גוטע כוונה צו טיילן צדקה א.א.וו. אבער מ'וועט כמעט נישט הערן איינער וואס זאגט מיטן גאנצן ערנסטקייט אז ער פלאנט אויסצושטייגן א גדול בתורה, אדער צו זיין א צדיק בכל דרכיו וכו'. די סיבה דערצו איז פשוט, וויבאלד מ'האט קיינמאל נישט מחנך געווען און גערעדט דערוועגן, ווי א ריכטיגער 'תוכנית' און מהלך החיים וואס איז ווערד און איז מעגליך צו עררייכן (כאטש למחצה לשליש ולרביע). און דאס איז א זאך וואס מ'דארף אריינגעבן אין די יוגענט, אז זיי זאלן זיך מתבונן זיין און צוגרייטן צום לעבן בכלל, און צו א לעבן על פי תורה בפרט****.
  
  
• ג' - עס זאל מער נישט זיין איין מגיד שיעור פאר גאנצע פיר שעה, אדער אפילו נאר פאר צוויי שעה, נאר עס זאלן זיין קורצע שיעורים פון דריי-פערטל שעה אדער א שעה, אויף אסאך אנדערע נושאים וענינים*****.
  
  
• ד' - וואס די בחורים דארפן, און אפשר ווילן זיי דאס אויך, איז א בחינה פון "שירו לו שיעו"ר חדש", אנשטאטס די געווענליכע שיעורים (עיון, בקיאות, והלכה) וואס זענען היינט דא אין די ישיבות. די רשימה פון אזעלכע סטיל שיעורים זענען גאר לאנג, למשל קורצע שיעורים אין הלכות וואס מ'לערנט נישט אין ישיבה, ווי הלכות כיבוד אב ואם, הלכות כשרות (בשר בחלב, יין נסך, חלב עכו"ם, וכדומה), שיעורים אין היסטאריע – 'בינו שנות דור ודור', שיעורים אויף גדולי התורה, די גאונים און ראשונים, און מחברים פון באוואוסטע ספרים.
  
  
• ה' - שיעורים וואס זענען נוגע פארן גאנצן לעבן, און נישט נאר פאר די תקופה וואס זיי וויילן אין ישיבה, למשל אויף תפילה, מידות טובות, און ריכטיגע השקפה וויאזוי צו לעבן ווי א איד אינדערהיים, אין גאס, און ביי די ארבעט.
  
  
• ו' - זאכן וואס מ'קען ווייזן פאר די בחורים, למשל וויאזוי מ'מאכט קלף, תפילין, וויאזוי א סופר שרייבט סת"ם, שופרות, וכדומה. אלעס קען מען ווייזן בפועל דורכן אריבערברענגען די מומחים אין ישיבה וכלי זיין בידם. דאס זעלביגע גייט ארויף אויף משגיחי כשרות וכדומה.
  
  
• ז' - זיך איינ'חזר'ן און גוט אויסלערנען לשון הקודש און אראמיש, שרייבן ריכטיג, און אביסל דקדוק.
  
  
• ח' - זיך איינצוגעוואוינען אראפצושרייבן אלעס וואס מ'לערנט (און ווי די באקאנטע טייטש אויפן מאמר חז"ל (מסת אבות פ"א מ"ו): "וקנה לך חבר", אז עס איז מרמז אויפן קנה=פעדער), און צו שרייבן א תמצית אויפן גאנצן שיעור, און וואס עס פאלט זיי ביי א חידוש פון וואס זיי האבן געלערנט אין ישיבה, אדער די שיעורים וואס זיי האבן געהערט. אדער קען מען גאר נעמען א יעדע וואך איין ספעציפישע מידה אדער השקפה, און יעדער זאל דאס צונעמען און אראפשרייבן כפי השגתו, און די וואס האבן געשריבן די בעסטע זאלן באקומען א געוויסע פרס/מתנה.
  
  
• ט' - מ'זאל נישט מחייב זיין די בחורים אריינצוגיין צו יעדן שיעור, נאר עס זאל זיין א באשטימטע מאס אין וויפיל שיעורים ער דארף אנטיילנעמען, און ביי די אנדערע שיעורים זאל ער מעגן בלייבן אין ביהמ"ד צו לערנען, אדער - ווי דערמאנט שפעטער...
  
  
• י' - עס זאל זיין צוגעשטעלט א באזונדערע צימער, וואו מ'זאל קענען הערן שיעורים אויף MP3 וכדומה, און יעדער זאל קענען הערן אלע שיעורים וואס זענען שוין דא צו באקומען דורך מכון 'ובלכתך בדרך', 'קרן שמואל ישעי'', און 'קול הלשון'. און אין רוב שעות פונעם טאג זאל א בחור קענען האבן צוטריט צו דעם צימער, צו זיצן דארטן רואיגערהייט אויסהערנדיג א שיעור בכל מה שלבו חפץ.
  
  
• י"א - אזוי אויך זאלן זיין אפאר קאמפיוטער'ס מיטן תורה פראגראם 'אוצר החכמה', אזויווי עס זענען שוין דא אין אפאר ישיבות גדולות ווי מירע ישיבה, און דאס זאל זיין אפן אין ספעציעלע שעות (ווי ביי הפסקות וכדומה).
  
  
• י"ב - עס זאלן זיין אפאר געלונגענע יונגעלייט****** (מעגליך אין א מסגרת פון א 'כולל' צוזאמען אדער נעבן די ישיבה) וואס וועלן מחזק זיין די בחורים, זיי אויפלעבן און שטופן צו שטייגן אין תורה ומצוות, אין מידות טובות, און אין ריכטיגע השקפות, אויף אן אופן וואס דער בחור וועט שפירן אז דער יונגערמאן וויל באמת זיין תועלת און זיין הצלחה, און נישט אים צו אראפקלאפן און צוקוועטשן (אדער אפילו צו צוברעכן דעם יצה"ר וואס געפונט זיך אין אים).
  
  דער יונגערמאן – וואס וועט פארשטיין צו זיינע תכונות הנפש – זאל אים קענען מייעץ זיין צו וועלכע שיעורים ער איז צוגעפאסט צו גיין*******, לויט זיין תכונת הנפש. און דער יונגערמאן זאל זיין דער וואס זאל אים כביכול 'פארטרעטן' פאר די הנהלת הישיבה, און פאר די בחור'ס עלטערן, אז יעדער זאל שפירן אז ער פארשטייט צום נפש און מצב פונעם בחור, מיט אלע זיינע שוועריגקייטן.

----------------
* ווייל ביי קינדער ווייסן כאטש די מלמדים וואספארא פליכט עס ליגט אויף זיי, אויפצובויען און צו מאכן פון די קינדער – 'מענטשן', אז פונעם (איוב יא, יב): "עיר פרא אדם יולד", זאל ער צוביסלעך ווערן א "מענטש". אבער די בחורים זענען דאך שוין גדולים וואס זענען מחויב במצוות, שפירט מען אז מ'דארף זיך שוין נישט אפגעבן מיט זיי ווייל זיי זענען שוין "מענטשן".

** אבער אויב עס וועט זיין א בחור וואס וועט וועלן מקיים זיין די עצה פון גמרא (עבודה זרה י"ט ע"א): "אמר רבא לעולם ילמוד אדם תורה במקום שלבו חפץ", ופירש"י: "לא ישנה לו רבו אלא מסכת שהוא מבקש הימנו, שאם ישנה לו מסכת אחרת אין מתקיימת, לפי שלבו על תאותו", דעמאלס איז אחת דתו, ווייל ער איז 'מהרס' די ישיבה (ווייל די ישיבה איז נישט געמאכט אז יעדער זאל לערנען און אויסשטייגן לויט זיין טבע און מעגליכקייטן, אזויווי עס פלעגט אמאל זיין די סדר אין ישיבות, נאר א ישיבה היינט צוטאס איז א פלאץ וואו מ'נעמט צאם די בחורים, און זיי לערנען לויטן סדר הלימוד. לישנא אחרינא: לויטן 'מסורה'...).

*** מ'הערט כסדר ווי די בחורים טענה'ן, אז זיי זענען איינגעשפארט אזויפיל שעות אין טאג, פון די אנדערע זייט טענה'ן זיי אז זיי זענען אייביג לאנגווייליג אין ישיבה. דאס איז לכאורה א תרתי דסתרי, א חוץ אויב איינס איז גאר די גורם צו די צווייטע!

**** באטראכט נאר די בעלי תשובה, אדער די גרי צדק, וואס איז געקומען תחת כנפי השכינה און איז נתקרב געווארן צו אידישקייט, ווי שטארק זיי זענען זיך משתוקק און ווי גרויס איז זייער שמחה צו קענען טון דעם רצון ה', און זיי האבן די כח און די געוואגטקייט צו דינען דעם באשעפער אפילו ס'איז זיי זייער שווער. פארוואס זאלן מיר און אונזערע קינדער, וואס זענען געווען 'הורתם ולידתם בקדושה', נישט שפירן דעם שמחה און נישט וויסן אונזער חשיבות אז אונז - און נאר אונז - האבן זוכה געווען צו זיין דער (שמות יט, ה): "עם סגולה", דהיינו דער 'עם הנבחר' צום באשעפער. צו פעלט פון אונז די פשוט'ע פארשטאנד און הכרה אינעם "אשר בחר בנו מכל העמים"?! עס שטייט דאך קלאר אין פסוק (תהלים לד, ט): "טעמו וראו כי טוב ה'", צו קען דען זיין אז אונזערע קינדער שלא טעמו טעם חטא, האבן אויך נישט טועם געווען טעם ה'?! און דערפאר אויב מיר וועלן משריש זיין אין זיך און אין די קינדער, די בחינה פון (דברי הימים-ב' יז, ו): "ויגבה לבו בדרכי ה'", דעמאלס וועט זיך דאס גאנצע לעבן פירן על מי מנוחות, על פי ה' ותורתו, און מ'וועט נישט פארפאלן גיין דורך נארישע פארבלענדענישן פון גאס.

***** און אפשר דורכדעם וועלן די בחורים ניצל ווערן פונעם תרתי דסתרי, אז פון איין זייט שפירן זיי זיך איינגעשפארט און פון די אנדערע זייט שפירן זיי זיך לאנגווייליג. ווייל ווען די סדרים וועלן נישט זיין צו לאנג, נאר כסדר וועלן זיין פרישע סדרים ולימודים, וועט מען כסדר שפירן א התחדשות, און עס וועט מקוים ווערן ביי זיי דעם (רש"י דברים כו, טז): "בכל יום ויום יהיו בעיניך כחדשים".

****** וואס ווייסן וויאזוי זיך אומצוגיין מיט יעדן בחור'ס באדערפענישן לויט זיינע תכונות הנפש, און וואס פארשטייען צו יעדן יחיד'ס תהפוכות הנפש, שוועריגקייטן, און שטרעבונגען, און וועלן וויסן וויאזוי און מיט וואס אים אן עצה צו געבן ארויסצונעמען די גרעסטע תועלת וואס איז שייך, פון זיין לערנען און זיינע מידות. און אזויווי עס איז באוואוסט היינט צוטאגס, אז עס איז נישטא אן איין איינציגע דיעטע וואס איז צוגעפאסט פאר יעדע מענטש, ווייל עס זענען דא וואס עס פעלט זיי געוויסע וויטאמינען א.א.וו. אוודאי און אוודאי איז דאך "אין דעותיהן שוות", און יעדער איינער דארף באזונדערע באהאנדלונג לויט זיין טבע, און נישט ווי עס איז איינגעפירט די סדרי הלימוד אין די ישיבות, אז עס איז דא נאר איין וועג פאר אלעמען.

******* נישט פשט אז ס'זאל זיין הפקר אן קיין שום אחריות, נאר פארקערט, מ'זאל מייעץ זיין פאר יעדן בחור לויט זיין תכונת הנפש, וואס איז פאסיג פאר אים, צו עיון צו בקיאות צו הלכה אדער השקפה און מוסר וכדומה, און דער בחור זאל זיך מתחייב זיין זיך אומצוגיין ווי מ'האט מחליט געווען פאר אים – לויט זיינע כשרונות און תכונות.[/justify]

[justify][center]3.[/center]


[center]שיעור א', שיעור ב', שיעור ג' – "כי זה כל האדם" (קהלת יב, יג)?[/center]

• י"ג - די עצם מושג פון האבן א שיעור א', שיעור ב', וכו', האט געצווינגען דעם בחור צו לערנען ביי דעם ספעציפישן מגיד שיעור דעם יאר, און דער בחור טוישט מגידי שיעורים יעדעס יאר. אבער אויב מ'וועט איינפירן די אויבנדערמאנטע געדאנק פון צופאסן די שיעורים לויטן בחור'ס תכונת הנפש, דאן וועט יעדע בחור קענען גיין צום שיעור וואס איז צוגעפאסט פאר אים, אפגעזען זיין עלטער. און דערפאר, אפילו אויב ס'וועלן זיין פארשידנארטיגע שיעורי עיון, איינס מער א מפולפל'דיגע שיעור מיט לומדות, איינס מער אריינקריכן אינעם דף [אדער א 'בלאט שיעור'], א.א.וו., וועט דער בחור (אדער דער יונגערמאן וואס איז ממונה אויף אים) קענען אויסוועלן וועלכע שיעור עיון איז מער צוגעפאסט צו אים, און אזוי אויך מיט אלע שיעורים.
  
  
• י"ד - ביז יעצט האט די ווארט 'ישיבה' געמיינט, אז מ'קומט אן אינדערפרי צו שחרית אדער צו א פארטאגס סדר, און דערנאך איז דא א שיעור עיון, דערנאך שיעור בקיאות אדער שיעור שולחן ערוך, און שפעטער א נאכט סדר, און עס זענען דא מגידי שיעור פאר דעם אלעם. דער בחור פאנגט אן אין שיעור א', און א יאר שפעטער גייט ער אריין אין שיעור ב'*, א.א.וו.
  
  אבער מיט אונזער הצעה וועט זיך טוישן דער מבנה הישיבה, פון א פלאץ וואס בחורים בויען און האלטן אן די ישיבה, צו א פלאץ וואס בויט אויף די בחורים** צו תורה (מיט א פיל גרעסערע אויסוואל פון ענינים און נושאים, און שיעורים וואס וועלן ארומנעמען אסאך הלכות פון ד' חלקי שו"ע, און אנדערע וויכטיגע ידיעות) און צו מצוות, צו השקפת החיים וויאזוי צו זיין א 'מענטש' און צו השקפת התורה וויאזוי צו זיין אן 'ערליכער איד' און אן 'עבדא דקודשא בריך הוא'.

אזוי אויך זאל מען טוישן די 'ציל' און ערך וואס מ'איז כסדר פארנומען איינצופרעדיגן פאר די בחורים, אז מ'דארף זיין א 'בן תורה', און ווען ער גייט פאקטיש ארויס ארבעטן (ווי חז"ל זאגן שוין (עי' ויק"ר פ"ב): "אלף נכנסין לביהמ"ד ואחד יוצא להוראה") שפירט ער זיך ווי א דורכפאל, און מ'זאל פארטוישן דעם מושג מיטן ידיעה אז א 'בן תורה' איז איינער וואס פירט זיך ביים לעבן על פי תורה, סיי אינדערהיים (בין איש לאשתו), סיי ביים ארבעט (בין אדם לחבירו, ואפילו עם נכרי שבשוק), און סיי אין כולל ("ותלמוד תורה כנגד כולם" (מסכת פאה פ"א מ"א)), און אז אין אלע זיינע תהלוכות החיים זאל ער מקיים זיין דעם פסוק (משלי ג, ו): "בכל דרכיך דעהו".

און אויב מיר וועלן מקיים זיין דעם רישא דקרא: "חנוך לנער על פי דרכו", וואס מיינט 'על פי דרכו של כל אחד ואחד', פאר יעדן צוגעפאסט לויט זיין תכונת הנפש ווי אויבנדערמאנט, דאן וועט מקוים ווערן אויך דער סיפא דקרא: "גם כי יזקין לא יסור ממנה", און זיי וועלן אויסשטייגן און אויסוואקסן הערליכע פירות, ווערנדיג ריכטיגע זרע ברך ה', אכי"ר.


[center]"הכל הולך אחר החתום" (מסכת ברכות י"ב ע"א).[/center]
לסיומא דמילתא: די גמרא זאגט (מסכת מכות כ"ד ע"א): "בא חבקוק והעמידן על אחת, 'וצדיק באמונתו יחיה' (חבקוק ב, ד)". אין אונזערע צייטן קען מען זאגן, אז די השקפת החיים דארף זיין דאס מקיים זיין דעם פסוק, ווי פאלגענד:

• א' - 'וצדיק': דאס מיינט, אז מ'דארף טון אלעס וואס שטייט אין שו"ע, און ער זאל זיך פירן כסדר ווי דער תורה הייסט, און זיין מטרה אויף דעם וועלט איז צו זיין א 'צדיק'. און ער זאל זיך נישט שעמען מיט די הרגשה, ווייל אין אמת'ן אריין איז מעגליך און מ'דארף זיין א צדיק, און מ'זאל זיך נישט מכניע זיין צו ענוה פסולה.
  
  
• ב' - 'באמונתו': דאס מיינט, אז ער זאל לעבן מיט אמונה, דהיינו אז ער גלייבט אין באשעפער נישט נאר טיף אין זיין הארץ, נאר ער שפירט און ער לעבט מיטן אמונה בה'. און אזוי אויך מיינט עס, אז ער זאל זיין 'נאמן' לה' מיט אלעס וואס ער טוט. און אזוי אויך, אז ער זאל זיך נישט מייאש זיין צוליב'ן נישט דערגרייכן די מטרות צו וואו ער איז נאכנישט אנגעקומען, אזויווי עס שטייט אין פסוק (שמות יז, יב): "ויהי ידיו אמונה", אז ער האט נישט מפסיק געווען און ער האט נישט געשפירט א שוואכקייט אין הארץ, נאר ער האט ממשיך געווען בכל כוחו. אט דאס מיינט 'אמונה'.
  
  
• ג' - 'יחיה': דאס מיינט, אז די וועג וויאזוי ער לעבט זאל נישט זיין מיט א דיפרעסיע און אנגעזעצטקייט, גייסטיש אדער מענטאליש, נאר זיין גאנצע מהות און אלע זיינע מעשים זאלן זיין כל כולו פול מיט א 'לעבעדיגקייט', און נישט טריקן מיט א זויער פנים ווי מ'געפונט אפט ביי בחורים. דהיינו, ער זאל וויסן אז דער רצון ה' איז אז ער זאל לעבן מיט אן אינערליכע שמחה, און אזוי וועלן זיינע תהלוכות החיים זיין מיט א 'לעבעדיגקייט', אזויווי מ'זאגט א ווארט אויפן פסוק (תהלים לד, יג): "מי האיש החפץ חיים", אז עס מיינט צו מרמז זיין - 'מי האיש', ווער איז דער וואס מ'קען זאגן אויף אים אז ער איז אן 'איש', א 'מענטש', און דער ענטפער איז: 'החפץ חיים' – אז ער וויל לעבן, וואס זעט זיך אן דורכדעם וואס ער וויל ארויסנעמען די מערסטע תועלת פון זיין לעבן. וואס עס איז פשוט אז די כוונה איז, פאר א לעבן על פי תורה, "כי הם חיינו".

ואם שלש אלה יעשה, אויב וועט ער ארייננעמען אין זיך די דריי נקודות פון 'וצדיק באמונתו יחיה', דאן וועט ער ארויסגיין פון שפירן א ביטערע טעם עבדות, און וועט אנשטאט דעם שפירן וואס חז"ל זאגן (מסכת אבות פ"ו מ"ב): "אין לך בן חורין אלא מי שעוסק בתורה". און דאס איז מרומז אינעם כלל (ע"פ דברי הזוה"ק ויקרא ע"ג ע"א): "קוב"ה אורייתא וישראל חד הוא", דהיינו אז 'ישראל' איז קעגן די ווארט 'יחיה', אז ער איז פרייליך און אויפגעלעבט מיטן עצם פאקט אז ער איז חלק פונעם עם ישראל הנבחר, 'אורייתא' איז קעגן די ווארט 'צדיק', וואס ער איז מקיים די גאנצע תורה און איז מדקדק במצוות, און 'קוב"ה' איז קעגן 'באמונתו', דאס הייסט אז ער לעבט מיט אמונה בה'. און די דריי זאכן 'חד הוא', ווייל בא חבקוק והעמידן על אחת: 'וצדיק באמונתו יחיה'.

און מיר וועלן זוכה זיין צו וואס עס שטייט אין פסוק (סוף קהלת): "סוף דבר הכל נשמע, את האלוקים ירא, ואת מצותיו שמור, כי זה כל האדם"***.


-----------
* צומאל קוקט זיך דער בחור צו צום עתיד, וויאזוי די מצב זעט אויס אינעם שיעור עלטער פון אים, וויאזוי די בחורים דארט פירן זיך אויף, און וויאזוי איז זייער התמדה אין לערנען, און דאס וואס ער זעט איז בכלל נישט קיין חיזוק און 'שטופ' צו ארויפצוגיין צום עלטערן כיתה, וד"ל.

** דהיינו, אז דער עיקר זאל זיין אויפצובויען דעם בחור לויט זיין טבע און זיינע ספעציעלע כשרונות, לויט ווי עס וועלן פארשטיין די מומחים וואס וועלן זיך אפגעבן מיט אים, און לויט די געשמאק און חשק פונעם בחור'ל זעלבסט. און יעדער פארשטייט אלס דבר פשוט, אז א בחור וואס קען זיך אויסוועלן זיין גורל און זיינע מקצועות הלימוד 'במקום שלבו חפץ', דעמאלס וועט ער אויפשיינען מיטן גאנצן פראכט, און ער וועט זיך אנשטרענגען - לויט זיינע כוחות אין לערנען - צו שטייגן פילפאכיג מער ווי מיט די ביז יעצטיגע מהלך (אז יאמרו המושלים, אז 'בחור' מיינט אז ער איז 'בוחר' פון זיך אליינס אין תורה ומצוות, אן א סיסטעם וואס צווינגט אים כסדר וואס און וויאזוי בוחר צו זיין צו שטייגן).

*** מיר שפירן פאר וויכטיג ארויסצוברענגען, אז דאס אלעס איז נאר הצעות, אבער עס איז א דבר פשוט אז מ'קען נישט טוישן גארנישט אין חינוך, אפילו לטובה, אן הסכמת דעת תורה (ווי עס שטייט אין פסוק (שמות יח, כג): "אם את הדבר הזה תעשה, וצוך אלקים, ויכלת עמד, וגם כל העם הזה על מקומו יבא בשלום"). און מיר קומען דא נישט זאגן 'קבלו דעתי' אז מ'זאל מסדר זיין די דרך החינוך דווקא אויף דעם אופן, ווייל 'הרבה דרכים למקום'. נאר דער עיקר איז, אז מ'דארף מחנך זיין אונזער שווערע דור מיט אלע אירע נסיונות, אויף איר וועג, און נישט לויט די נעכטיגע נסיונות, און דערפאר איז נישט די כוונה מבטל צו זיין די גאנצע סגנון הישיבה, נאר אז עס דארפן זיין פארשידענע סארטן ישיבות (ווי חז"ל זאגן (מסכת אבות פ"ב מ"ז): "מרבה ישיבה מרבה חכמה"), צו קענען געבן פאר יעדן בחור דאס וואס ס'פעלט אויס פאר אים, און מ'קען נישט זאגן "שב ואל תעשה עדיף".[/justify]

[center]4.[/center]


[center]נספח: מכינה לישיבה.[/center]
וויבאלד מיר זענען אנגעקומען צו פארשטיין די נחיצות הענין פון פארבעסערן די היינט צוטאגיגע חינוך סיסטעם, און עס איז א פארשטענדליכע און פשוט'ע זאך אז עס איז זייער שווער צו טוישן סיי וואס אויפן וועלט, און אוודאי די חינוך פון אונזערע קינדער – וואס דאס איז דאך דער קיום פון די וועלט, איז דאך פשוט אז מ'קען נישט גענצליך טוישן די מצב החינוך אין איין טאג, און ווי יעקב אבינו האט געזאגט (בראשית לג, יג): "כי הילדים רכים, והצאן ובקר עלות עלי, ודחפום יום אחד ומתו כל הצאן", דערפאר לאמיר דא פארשלאגן איין גרויסע און וויכטיגע געדאנק, וואס איז אבער אויך פארשטענדליך און אקצעפטירבאר.

עס איז דא א כיתה – אדער א יאר – דורכאויס א קינד'ס יארן אין חדר, וואס עס איז אומקלאר וואו אהין די ספעציפישע יאר באלאנגט, און דאס איז כיתה ט' אין תלמוד תורה, וואס איז אויך די לעצטע יאר אין ת"ת, און אפטמאל איז עס שוין שייך פארן ישיבה קטנה, און עס איז תלוי אין יעדע מוסד'ס סיסטעם וויאזוי מסדר צו זיין די כיתות.

אבער אונזער פראגע איז, וועלכע וועג איז בעסער פארן חינוך און שטייגן פונעם בחור? אזויווי ביי יעדע זאך אויפן וועלט, זענען דא צדדים לכאן ולכאן, ווייל פון איין זייט זענען זיי נאכנישט גענוג ערוואקסן צו קענען אריינגיין אין ישיבה, און פון די אנדערע זייט זענען זיי שוין צו ערוואקסן פארן געווענליכן תלמוד תורה סיסטעם.

יעצט לאמיר אריינקלערן וואס גייט פאר מיט א יונגע בחור'ל פון כיתה ט', וואס איז נישט פארבליבן אין חדר נאר איז געגאנגען אין ישיבה קטנה, וויאזוי און וואס שפירט ער אז ער האט קונה געווען אין זיין ערשטן יאר אין ישיבה, און וואס זעט ער ווי א הכנה צו די וויכטיגסטע יארן אין זיין לעבן, 'שבתי בבית השם' אינעם ישיבה.

די בחורים פון די עלטערע כיתות פירן זיך צו ווייזן פאר די יונגע נייע בחורים (ווער איז די 'בעל הבית') אז זיי זענען עלטער פון די נייערע, און זיי האבן גרעסערע מעגליכקייטן אין לערנען ווי אין מאכן 'טראבל'... אזוי ארום קומט אויס אז די כיתה ט' בחורים וואס געפונען זיך אין ישיבה און קוקן זיך אום, וואס זעען זיי? צו וואס וועלן זיי דערגרייכן און צוקומען מיט די צייט? אנשטאטס זען אז מיט יעדן פארבייגייענדן יאר וואס א בחור געפונט זיך אין ישיבה ווערט ער מער דערהויבן, און שטייגט מער און מער אין מדריגות בלימוד התורה, בתפילה, ביראת שמים, ובמידות טובות, זעט ער גאר דאס פארקערטע, אז וואס עלטער מ'ווערט אלס מער פארמינערן זיך זיינע מדריגות אין אלע הינזיכטן.

ווידעראום אויב בלייבט ער אין תלמוד תורה, דאן איז ער אין די עלטסטע קלאס אין חדר, און ער האט מער 'רעכטן' ווי די קלענערע קינדער, און די כיתה ט' קינדער ווייזן טאקע זייער כח און צולאזטקייט פאר די קינדער פון די יונגערע קלאסן א.א.וו. (און ער איז שטארק מקפיד אויף זיין כבוד, ווייל ער איז שוין א "בחור", און זאל זיך נאר איינער דערוואגן זיך מתחצף צו זיין אנטקעגן אים). און אנשטאטס צו ווייזן פאר זיך און פאר אלעמען, וויאזוי ער שטייגט אין מעלות וחכמות התורה, און אין יר"ש און מידות טובות, פארפאטשקעט ער זיין צייט און זיינע כשרונות אנצוהאלטן זיין סטאטוס אלס בחור און ערוואקסענער.

[center]***[/center]

צוליב אט דעם צווייפאכיגן פראבלעם, האבן אפאר מוסדות מחליט געווען צו מאכן א ספעציעלע כיתה פאר די כיתה ט' בחורים, און עס הייסט א "מכינה לישיבה קטנה", און דערפאר איז עס נישט די סוף פון די תלמוד תורה, און נישט די אנפאנג פון די ישיבה קטנה, נאר בגדר (במדבר כג, ט): "עם לבדד ישכון", זיי צו דערהייבן און גרויס מאכן לשם ותפארת, און נאכדעם וועט מען מקיים זיין דעם "באו בניך לדביר ביתך" מיט א רואיגקייט.

אבער נישט אלע מוסדות און ישיבות האבן שוין מסדר געווען אזא סיסטעם, צוליב פארשידענע סיבות, און אזוי אויך קענען נאר מוסדות וואס פארמאגן סיי א ת"ת און סיי א ישיבה קטנה, אדורכפירן אזא סדר.

און אפילו די וואס האבן שוין יא א כיתה ט' אלס 'מכינה לישיבה', ווייסן פארט די בחורים'לעך אז דאס איז נאר א המשך און אמצעי צווישן חדר און ישיבה, און ממילא ווייסן זיי אז סיי אויב זיי לערנען ווי עס באדארף צו זיין, און סיי אויב זיי שטופן די צייט, וועלן זיי סייווי ממשיך זיין אין ישיבה – וויבאלד זיי זענען שוין אינעם ישיבה סיסטעם, זייענדיג אינעם 'מכינה לישיבה'. אזוי קומט אויס, אז עס איז נישטא וואס זאל טרייבן די בחורים – וואס האבן נישט בטבעם קיין שטארקע טרייבסקראפט און חשק צו שטייגן אין לערנען וכו', וויבאלד זיי זענען סייווי ממשיך אינעם סיסטעם.

[center]***[/center]

און דערפאר קומען מיר דא מיט א געוואלדיגע פארשלאג וואס איז פארשטענדליך פאר יעדן, צו מאכן א ספעציעלע מוסד וואס זאל באשטיין נאר פון איין כיתה המכינה לישיבה.

און וויבאלד דאס וועט זיין א ספעציעלע כיתה נאר פאר איין יאר, און מ'קען נישט בלייבן און ממשיך זיין און דעם מוסד א יאר שפעטער, וועט דער געדאנק זעלבסט שטופן דעם בחור אריינצולייגן אלע זיינע כוחות צו שטייגן אין לערנען, אין דאווענען, אין התנהגות בין אדם לחבירו, א.א.וו. וויבאלד דער בחור ווייסט אז נאך דעם איין איינציגן יאר גייט ער גלייך אריין אין א רעגולערע ישיבה, און ער איז גענצליך פארענדיגט מיט דעם מוסד, און ער וועט פארשטיין אז וואס די הנהלה דא וויל איז נאר זיין טובה און די טובה פון זיין צוקונפט.

און וויבאלד די גאנצע מדובר איז נאר איין יאר, קען מען אויסשטעלן די סדר הלימודים לויט ווי עס זעט אויס אין די אויגן פון די מחנכים, צוגעפאסט פאר די בחורים, צו קענען משקיע זיין אין זיי שטארקע כוחות אין אלע הינזיכטן, און זיי צוגרייטן צום לערנען אין ישיבה.

מיר וועלן דא אראפלייגן פארשידענע וויכטיגע יסודות וואס איז אמבעסטן אויסצולערנען די בחורים אין ספעציעלן מוסד 'מכינה לישיבה', וואס וועט זיי באגלייטן פאר די קומענדיגע וויכטיגע יארן אין ישיבה:

[center]***[/center]

קודם כל, דארף א יעדע בחור קענען גוט לשון הקודש, און אראמיש פון די גמרא, ווייל אסאך פראבלעמען וואס מ'זעט ביי יונגלעך און בחורים, סיי אין פארשטיין דאס לערנען און סיי אין חשק צו לערנען, און אפילו בנוגע זייער אויפפירונג מיט די חברים אדער די הנהלה, קומען אריגינאל פון דעם וואס מ'פארשטייט נישט וואס מ'לערנט, ווייל אויב ס'איז זיי שווער צו פארשטיין די טייטש פון די גמרא, וויאזוי זאלן זיי זיך פארטיפן צו פארשטיין פונקטליך די גאנצע שקלא וטריא, נאכדערצו מיט די מפרשים.

און אזוי אויך די מעלה פון אראפשרייבן, דהיינו אז יעדע בחור'ל זאל וויסן וויאזוי אראפצושרייבן (אין אידיש, אדער) אין לשון הקודש, די תמצית וואס ער פארשטייט אינעם סוגיא, אדער אפילו זיינע חידושים, און אראפשרייבן די שיעורים וואס ער לערנט.

אזוי אויך איז וויכטיג, אז יעדע בחור זאל וויסן וויאזוי צו רעדן קלארערהייט, און ער זאל קענען מסביר זיין גרינג און קלאר אן קעקעצן און זיך מוטשען, ווי עס איז באקאנט די ווארט: "אז עס פעלט אין הסברה, פעלט אין הבנה".

גמרא – זיי זאלן וויסן וויאזוי מ'גייט צו צו א שטיקל גמרא, מ'דארף זיי אויסלערנען כללי הלימוד, דהיינו די 'צורתא דשמעתתא', פארוואס און וויאזוי און מיט וועלכע כלים מ'דארף זיך פארטיפן, און דאס לערנען גמרא שלא בעיון [וואס מיר רופן 'בקיאות'] פארוואס און וואיזוי מ'לערנט דאס אין ישיבה (געדענק אז מ'רעדט דא פון 'חדר בחורים'לעך', וואס האבן נאך קיינמאל נישט בייגעוואוינט א ישיבה סיסטעם), און מ'זאל אוועקשטעלן די לימוד פאר יעדן בחור באזונדער באזירט אויף זיינע כשרונות און זיין חשק.

תפילה – מ'זאל זיי געבן צו פארשטיין וואס איז דאס 'תפילה', וויאזוי דאווענט מען, פארוואס דארף מען דאווענען (דער באשעפער ווייסט דאך ממילא אונזערע געברויכן), א.א.וו.

השקפה – וויאזוי און וואס דארף זיין די השקפת העולם ביי א איד, און וואס איז די השקפת העולם ביי א ישיבה-מאן, וויאזוי לעבט מען בדרך התורה, וואס דארף זיין די השקפה פון א בחור'ל אין ישיבה פאר זיך זעלבסט. אזוי אויך דארף מען זיי אנגרייטן צום לעבן אין אלע מצבים, סיי אויב ער וועט זיין א בן תורה אדער 'כלי קודש', און סיי אויב ער וועט ארויסגיין ארבעטן, סיי אויב ער איז אן ארבעטער אין א געשעפט, און סיי אויב ער פירט ביזנעסער. און כאטש וואס בעצם זענען די זאכן נישט נוגע ביז א גוטע פאר יאר שפעטער, איז אבער היינט צוטאגס ווען די צומישטקייט און טשטוש הגבולים ווערט שטערקער און מערער, און אונזער השקפת העולם ווערט אומקלאר און די חשכות פון די וועלט שטארקט זיך יעדן טאג, דארף מען אוועקשטעלן און איינ'חזר'ן די זאכן מבעוד יום, הגם וואס ביז אונזערע צייטן זענען זיי געווען דברים פשוטים פאר יעדן.

בשבילי נברא העולם – דאס איז אן עיקר גדול, ובפרט במשך די בחור'ישע יארן, אויסצוקלארן און אוועקשטעלן די פונדאמענט פאר יעדן בחור, אז ער זאל גלייבן אין זיך, אין זיין נשמה, און אין זיינע ספעציעלע כוחות הנפש וואס מ'האט אים געגעבן פון הימל. ער זאל וויסן וויאזוי ארויסצונעמען 'מן הכח אל הפועל' די אלע כשרונות מיט וואס ער איז באשאנקן געווארן, אז ער זאל נישט אריינפאלן אין קיין בורות שאין בהם מים – של תורה, אבל נחשים ועקבים יש בהם, פן יאוש און אלע מיני ספיקות און נסיונות החיים, און חיי התורה בפרט, און אלע סארטן ספיקות און צומישענישן וואס באגלייטן דעם בחור אין ישיבה, וואס רבים חללים הפילה.

מוסר און מידות טובות – וואס איז דאס און וויאזוי פירט מען זיך, וויאזוי דארף א ישיבה בחור לעבן מיט זיינע חברים בדרך המוסר, און וויאזוי ער דארף לעבן מיט זיין משפחה דורך מוסר, און וויאזוי ער דארף לעבן זיין לעבן 'נאכן פארענדיגן די ישיבה' דורך מוסר.

חסידות – וואס איז דאס לימוד חסידות, און וואס איז דאס 'זיין א חסיד', וויאזוי און מיט וואס איז אנדערש זיין דאווענען, לערנען, און יעדע מצוה, אלס חסיד. און דער עיקר – וויאזוי צו לעבן און זיך צו פירן מיט אלע זיינע מעשים על פי חסידות.

און וואס עס איז זייער וויכטיג און נוגע ספעציעל פאר בחורים, איז מקיים צו זיין דאס וואס דער חכם מכל אדם (ווי עס שטייט אויף אים "ויחכם מכל אדם", אפילו פון בחורים...) האט געזאגט (סוף קהלת): "סוף דבר הכל נשמע, את האלוקים ירא, ואת מצותיו שמור, כי זה כל האדם". וואס מען קען טייטשן, אז דער 'סוף דבר' צו א יעדע זאך איז - 'נשמע', צו קענען זיין גרייט צו הערן פון אנדערע און מקבל זיין וואס זיי זאגן (וואס איז בדרך הטבע זייער שווער פאר בחורים, ווי מיר רופן דאס א טיע"ן עידזשע"ר), און נאכדעם וועט ער קען זיין א 'ירא שמים', און ממילא וועט ער שוין אויטאמאטיש זיין בבחינת 'ואת מצותיו שמור', וואס דער געדאנק פון אלץ איז – 'כי זה כל האדם', כדי צו זיין א 'מענטש'.

[center]***[/center]

און טראצדעם וואס איין יאר אליינס איז נישט גענוג פאר די אלע אויבנדערמאנטע יסודות, פארט אבער קען ער אין יענע יאר איינקויפן גרויסע אוצרות, חשוב'ע קנינים אין די דרכי ואופני לימוד התורה וחשיבותה, אין עבודת ה' און תפילה, אין השקפת עולמו על פי תורה - דורך מוסר און חסידות, און דער יסוד היסודות – צו גלייבן אין זיך זעלבסט אז ער קען שטייגן און וואקסן און זיך דערהייבן, לשם ולתפארת ולתהילה עד עולם.