פארוואס זיין פרומער פון גאט?

[דער גאלדענער אדלער]

יעדעס יאר חזר'ט זיך איבער דעם זעלבן סצענע. ס'קומט ר"ה יעדער וואונטשט פאר יעדעם א גוט געבענטשט יאר און מיט א פרישע ערענסקייט הייבט מען אן דעם נייעם יאר מיט פרישע האפענונג אז דאס יאר גייט זיין "דער יאר" און מיט פרישע קבלות. אזוי גרייט מען זיך צו פאר ניין טאג, צוצוקומען צום צענטן און הייליגסטן טאג פון יאר וואס אפילו די פרייעסטע אידן לויפן און שול דאווענען און פאסטן, די ערענסקייט ווערט געשפירט אימעטום. מ'טוט זיך אן ספעציעלע ווייסע קליידער, איבערגעדעקט מיטן טלית, אפגעשיידט פון גשמיות ס'מערסטע וואסי שייך. ס'דא אפילו וואס לייגן זיך נישט אריין אין בעט. מ'טוה מיר זיך מדמה זיין צו מלאכים. און אלץ כדי ארויסצוברענגן דעם פינטעלע איד וואס ליגט באהאלטן אין אינז די פינטעלע אמת וואס ליגט אריינגעקריצט אין אינזערע נשמות. וואס אגאנץ יאר שרייט עס ארויס פון אינז אבער איז פארדעקט צוליב נאכלויפן פרנסה מיט אלעס וואס ס'פעהלט אויס.

נאכן עסן פיינע מזונות אין שול קומט מען אהיים מ'מאכט א גרויסע סעודה מ'זעצט זיך צו פיינע פרישע ווארימע בארכעס, און מלאזט זיך וואוילגיין לכבוד יו"ט. גראדע געהערט א טייער ווארט פון ר' מיילך בידערמאן וואס ער ברענגט בשם דעם שפת אמת הקדמון, אז דאס ענין פון זיך אנעסן ערב יום הקדוש איז ווייל דער מענטש זאל זיין גוט אויפגעלייגט און עיו"כ אידאך א צייט וואס מ'בעהט זיך איבער איינעם דעם צווייטן זאל מען נישט זיין אנגעצויגן נאר מ'זאל ענטפערן מיט א גוט הארץ אז מ'איז מוחל.

חז"ל האבן מתקן געווען צו זאגן ווידוי עיו"כ ביי מנחה ווייל אויב מחמת די עסן וועט געשען עפעס וואס ער וועט נישט קענען זיך נאכדעם מתודה זיין, זאל מען קודם זאגן איי עם סארי, אזוי ווייסט מען אז מ'האט תשובה געטוהן, וואס איז זיכער איז זיכער.
נאכן קלאפן זיך על חטא ווערט שוין דער מצב ערענסטער, די צווייטע סעודה איז שוין מער הייליגער ווי דער ערשטער, ווען די מאמע צינדט לעכט און דער טאטע בענטשט די קינדערלעך, קען מען שוין טאפן די ערענסקייט.

גלייך נאכן צינדן ליכט טוט מען זיך אן די פרישע אויסגעביגעלטע ווייסע קיטל און מ'גרייט זיך צו גיין אין שוהל וואו ס'הערשט גאר אן ערענסטע און שטילע אטמאספערע א קול דממה דקה, נישטא קיין גרופעס, יעדער זיצט פארזוך, יעדער מיט זיין דיקע יום כיפור מחזור א פישקעלע טאביק, מיט א שאכטעל טישא פאפיר. מ'ווארפט זיך איבער מיטן טלית, און מ'זאגט די באקאנטע תפילת זכה, און אזוי הייבט מען אן אויסצורעכענען דעם גאנצן פעקל, בין אדם למקום, בין אדם לחבירו.


אז יעדער זאגט עס מן הסתם ברויך עס צו זיין. אבער דא קראכט שוין מיין ערענסקייט, (ס'קומט צוריק ביי כל נדרי) כ'פלעג אויך זאגן תפילת זכה מיט די גרעסטע מאס ערענסקייט, און כ'זאג נאכאלץ אבער ביי דעם שטיקל פון בין אדם לחבירו מאך איך א שארט סטאפ, און דארט בלייבט עס. וואס איך מיטשע זיך צו פארשטיין איז פארוואס מוזן מיר זיין פרומער פון גאט, פארוואס ווען אינז בעטן איבער גאט מוזן אינז אויסרעכענן יעדע עבירה אדער יעדע מצוה וואס אינז האבן פארשוועכט? און זיך איבער חזר'ן סיי ביי שטילע שמו"ע און סיי ביי חזרת הש"ץ דריי מאל על חטא ביינאכט און זיבן מאל בייטאג, און ווען ס'קומט צו עבירות בין אדם לחבירו וואס די הלכה איז אז יום כיפור איז נישט מכפר עד שירצה את חבירו, מיטאמאל טאנצט יעדער ארויס פון די הויט און אן איבערבעטן מוז מען יענעם מוחל זיין?? פארוואס איז נישטא עפעס א מיטל וועג, אקעי מ'דארף נישט שרייען זיבן מאל און זיך קלאפן דאס הארץ, און בייגן בכריעה והשתחוואה, אבער כאטשיג זאגן איינמאל איים סארי פאר דיין חבר וועם דו האסט געסקרוט אדער פארשעמט, וואסי דע זאגן הריני מוחל במחילה גמורה פאר אלע וואס האבן מיך וויי געטוהן אהן יענער זאל טאקע קומען זאגן איים סארי?

און ווען כ'שטעל די פראגע פאר מיינע פריינט קוקט מען מיך אן מיט רויטע פארוויינטע אויגן! יעדער האט מורא צו זאגן א איבעריג ווארט ווער רעדט נאך פון ענטפערען, ס'קוקט אויס ווי גאט ברוך הוא זיצט דארט אויבן מיט זיין לאנגן עם סיקסטין און ווארט פאר א קרבן.

האב איך מיך מיישב געווען אז היי יאר וויל איך אויך זאגן גאנץ תפילת זכה פינקט ווי א צווייטן, און ארויס טשידן פון אינטערן טלית מיט פארוויינטע אויגן. סקוקט אויס ווי א גוטע פילינג.

ווענדט איך מיך צו ענק צדיקי וגאוני השטיבל ביטע גיבט מיר צו פארשטיין וואס איז אנדערש עבירות בין אדם לחבירו לבין אדם למקום? תורה הוא וללמוד אני צריך! און כ'קום צו אייך יעצט ווען דער עולם האט נאכנישט קיין פארוויינטע אויגן, יעצט איז נאך דעת צלול, און ביטע ענטפערט מיר בטוב טעם ודעת. א ייש"כ.

[גדליה]

שאלה גדולה שאלת.
איך דארף אייך זיכער נישט דערציילן אז על פי הלכה איז טאקע פונקט פארקערט, בין אדם למקום איז יום כיפור מרצה אפילו מ'טוט נישט תשובה, אבער בין אדם לחבירו איז נישט מרצה עד שיפייסו. און מען דארף מפרט זיין דעם חטא פאר דעם חבר.
ס'איז לכאורה אביסל שווער, איז דען נישט אלע עבירות כלפי דעם באשעפער? אפילו דער בין אדם לחבירו עבירה ברויך אויך א תשובה פון באשעפער, איז פארוואס דארף מען ווארטן אויף פיוס.
כ'האב א תירוץ דערויף נאר די וועלט איז נאכנישט ראוי דערצו, וויל איך עס נישט מגלה זיין פאר די צייט.
אבער צוירק צו אייער פראגע.
די ציל פון מוחל זיין איז פאר צוויי סיבות
איינס פאר מענטשן וואס זענען נישט אנגעקומען איבערצובעטן
צוויי, מה הוא רחום אף אתה רחום, אז אונז זענען מוחל פאר די וואס האבן געזינדיגט פאר אונז, לפנים משורת הדין, וועט דער בוכ"ע אויך אונז מוחל זיין די עבירות.
מענין לענין, כ'געדענק ווי אלץ בחור פלעג איך זען אידן לויפן אין בית מדרש צו כל נדרי, און כ'פלעג באטראכטן ווי יעדער גייט זיך אין זיין שול, דער אין סאטמאר יענער אין בעלז, דער אין די סאטמאר יענער אין די אנדערע סאטמאר.
האב איך געטראכט צו זיך, קיק אן אזא דערהויבענע צייט, אלעס איז ווייס אלעס איז ריין, יעדער איז יעדן מוחל, אבער די צוויי סאטמארע אידן קענען נישט דאווענען צוזאמען...
זאלן מיר אלע האבן א לעכטיגע יאר און א באדייטפולע תענית

[דער גאלדענער אדלער]

ר' גדליה; כ'ווייס אויך פון די גמ' און ס'נישט אזוי גלאטיג ווי דו לייגסט עס אראפ, ס'איז א מחלוקה און די חכמים קריגן און דער רמב"ם נעמט אן להלכה אזוי ווי דו חכמים אז יום כיפור אן תשובה העלפט נישט. לויט דעם קומט אויס אז דער מה הוא רחום... איז אויך נאר נאך תשובה, ווייל דאס איז די חילוק פון מדת הדין און מדת הרחמים, אז נאך תשובה האט גאט רחמנות און און נעמט עס אהן, איז אויב אזוי פארוואס ברויכן אינז מוחל זיין יענעם אהן איבערבעטן?

[גדליה]

שוין, אז איר ווילט דווקא...
כ'האב געליינט אמאל א מעשה פון ר' טווערסקי דער סייקייעטריסט.
א פרוי א גרושה איז געקומען צו דר. טווערסקי און זיך אויסגעוויינט אז איר עקס האט איר אביוזט לאנגע יארן און חרוב געמאכט די לעבן וכו וכו'
ווען זי ענדיגט זאגט דר. טווערסקי, אפשר איז שוין געקימען די צייט זאלסט עם מוחל זיין?
וואס??? שרייט זי אויס, ס'קומט זיך אים דען? ער איז דאך א אביוזער!
ניין ניין, ענטפערט דר. טווערסקי. פאר אים קומט זיך עס נישט. פאר דיר קומט זיך עס.
ודוק.

[דער גאלדענער אדלער]

הוי זאגסטו גוט! מיט אזא הערליכע געדאנק גייט מען זאגן דעם גאנצען תפילת זכה מיט א רואיגקייט, וואס טוט מען דען נישט פאר זיך

[berlbalaguleh]

דער גאלדענער אדלער: און וואס איז מיט די אידן וואס זאגן בכלל נישט תפילת זכה. (אזוי ווי איך). ?!

[הוגה]

בפשטות איז די געדאנק פון תפילת זכה פאר דיין טובה, נישט פארן טובה פון דער וואס האט דיר וויי געטון. דהיינו, מענטשן האבן זיך געטראפן אין א קלעם, היות עס איז נישט דא קיין מחילה פאר מבעט איבער און ס'נישט מעגליך צו געדענקן יעדער וועם מהאט וויי געטון. האט דער עולם געמאכט א דיל צווישן זיך אז א יעדער איינער וועט זאגן הריני מוחל וכו' און אזוי וועט זיך לוינען פאר יעדעם. אבער איה"נ ווער עס געדענק וועם ער האט וויי געטון דארף מען יענעם איבערבעטן.

[רביה''ק זי''ע]

איך פיר מיך אזויווי רוב חסידישע אידן, איך זאג בכלל נישט תפילת זכה, ס'איז איין שטיק מרה שחורה און נעגעטיוויטי, פעך!!

די אנגעגעבענע טעם פארוואס מ'זאגט עס נישט ביי חסידים איז ווייל מ'לערנט זיך אויס פון דארט נייע עבירות... אבער איך מיין אז די ריכטיגע סיבה איז ווי אויבן דערמאנט.

לגבי מוחל זיין, איך ווארט נאך איינער זאל מיך אויסלערנען וואס ס'מיינט מוחל זיין און וואס ס'מיינט נישט מוחל זיין, איך האב נאכנישט ארויס דעם גאנצן ענין.

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: דו האסט געלייגט דעם פינגער אויפ'ן קנעפל. מיין פערזענליכער טעם פארוואס איך זאג נישט תפילת זכה איז, ווייל ס'רעדט בכלל נישט צו מיר. איך האב קיינמאל נישט געטון די עבירות וואס ער רעכנט דארט אויס. אויך לייגט עס מיך אריין אין א נעגאטיווע, מאאד וואס ברענגט צו דיפרעססינג מחשבות. און דאס איז פונקט די פארקערטע פון די אטמאספער פון תשובה. א נארמאטיווער מענטש, א איד טוט תשובה ווייל ער זעהט איין די גרויסקייט פון באשעפער (איך האב דא נישט גערעדט צו די פילאזאפן און פסעוודא-אינטעלעקטואלע אפיקורסים) און ער באטראכט זיך אז ער וויל זיך פארבעסערן אין דעם קומענדיגן יאר...!

ווער ס'האט מחבר געווען די תפילת זכה ווייס איך נישט. אפשר איז דאס א קאלעקציע פון נאטיצן פון מערערע מענטשן. איין זאך איז זיכער, אז זיי האבן פארפאסט די הויפט נקודה פון דעם קאנצעפט פון תשובה.

אין אונזער לאנגע היסטאריע האבן מיר געהאט מחברים וועלכע א טייל מענטשן רופן אן מקובלים, וועלכע האבן מחבר געווען ספרים וואס ברענגען א מענטש, ספעציעל א יונגן מענטש אריין אין א דיפרעסיע. אונטער דעם זשאנער פון ..."מוסר"... ספרים. דא מיין איך נישט דעם ספר פלא יועץ אדער דעם ספר אורחות צדיקים אדער מסילת ישרים.

איך קען מער ווי איין יונגערמאן וועלכער האט געהאט א רבי'ן וואס האט אריינגעקנעלט אין איהם דעם הייליגן ספר ראשית חכמה. און ער איז געווען אין א מצב פון דיפרעסיע. נאר ער האט באקומען זייער טייערע טעראפי. און ער איז היינט ב"ה א נארמאטיווער ..."פרומער"... יונגערמאן...!

[רביה''ק זי''ע]

אין אונזער לאנגע היסטאריע האבן מיר געהאט מחברים , וועלכע האבן מחבר געווען ספרים וואס ברענגען א מענטש, אריין אין א דיפרעסיע.

דער קאמארנער שרייבט אז מ'זאל ח"ו נישט לערנען קיין ספרי מוסר וואס זענען נישט געשריבן געווארן דורך תלמידי בעל שם, ווייל זיי ברענגען אן א מרה שחורה.

[berlbalaguleh]

אן הוספה צו מיין פריער'דיגע תגובה: ס'מעגליך אז אט די מחברים פון די ספרים האבן גערעדט צו אן אוידיענץ וועלכע זענען געווען זייער שטארק צולאזט און זיי האבן געטון מאסן עבירות. און דער אדער די מחברים האבן זיי געוואלט א ביסל איינצוימען, האבן זיי אראפגעשריבן פונקטליכע דיאגראמעס וויאזוי דער גהינום און דער כף הקלע זעהען אויס. און וואס די מלאכי חבלה טוען צו די זינדיגע מענטשן...!

[וואלווי]

ווער ס'האט מחבר געווען די תפילת זכה ווייס איך נישט. אפשר איז דאס א קאלעקציע פון נאטיצן פון מערערע מענטשן. איין זאך איז זיכער, אז זיי האבן פארפאסט די הויפט נקודה פון דעם קאנצעפט פון תשובה.

אין אונזער לאנגע היסטאריע האבן מיר געהאט מחברים וועלכע א טייל מענטשן רופן אן מקובלים, וועלכע האבן מחבר געווען ספרים וואס ברענגען א מענטש, ספעציעל א יונגן מענטש אריין אין א דיפרעסיע. אונטער דעם זשאנער פון ..."מוסר"... ספרים. דא מיין איך נישט דעם ספר פלא יועץ אדער דעם ספר אורחות צדיקים אדער מסילת ישרים.

די וועלט זאגט אז דער חיי אדם האט דאס מחבר געווען און מ'זאגט דאס נישט ווייל...
ער איז געווען א מתנגד! וואס איז געווען פארמישט בימים ההם מיט די פר' חסידים-מתנגדים.

די חסידים זענען זיך אויך ווערט דאס געלט. יעצט האסטו א גאנצע ליסטע וואס מ'לערנט אדער מ'זאגט נישט: קצות, תפארת ישראל, תפלה זכה, וכו' וכו'...

[רביה''ק זי''ע]

די וועלט זאגט אז דער חיי אדם האט דאס מחבר געווען און מ'זאגט דאס נישט ווייל... ער איז געווען א מתנגד!

גערעכט, כ'האב טאקע פארגעסן די פרט. די חיי אדם האט עס נישט ממש געמאכט פון סקרעטש, ער האט עס גענומען פון "ספרים קדמונים" כלשונו. בכל אופן איז עס פארשפרייט געווארן אדאנק איהם, און פאר די חסידים - וואס האבן איהם עקסטער פיינט געהאט משום מעשה שהיה - איז עס געווען גענוג א סיבה צו ווערן פסול, מן הסתם בצירוף מיט די אנדערע טעמים דלעיל.

די אנדערע ספרים וואס דו האסט דערמאנט זענען בעלזא/סקווירא קפידות, ס'האט גארנישט צוטון מיט חסידים בכלליות.

די פאקט איז אז אין קיין איין עכט חסידישע פלאץ זאגט מען נישט תפילת זכה, אבער קצות לערנען אלע אויסער די קפידות חסידים.

[וואלווי]

אמת, די משוגעת שטארקט זיך אין יענע חצרות די מערסטע.

אבער בדרך כלל, די געדאנק פון נישט לערנען עפעס וועגען א זייטיגע תירוץ איז ביי חסידים וואס זענען אזוי ביזי מיט "ענינים", עד כדי כך, אז אין א סאך מקומות נעמט עס איבער פשוט'ע תורה, תפילה, און הלכה.

געב א קוק אויף דף יומי, בשעת וואס אין סאטמאר האט מען ארום געקאכט יא צו ניין, האבן די לומדי דף היומי אפגעלערנט ש"ס א צען מאל, און היינט וואס ס'געווארען סטייליש צו האבן א שיעור הקהילה, מאכט א יעדער נאך די געדאנק.

ס'האט זיך אנגעהויבן מיט תולדות א"י מיט די דף "הקהילה". ממש א חידוש פון א געדאנק, און א כאפ פון א נאמען....

[איסר האטלקי]

בפשטות איז די געדאנק פון תפילת זכה פאר דיין טובה, נישט פארן טובה פון דער וואס האט דיר וויי געטון. דהיינו, מענטשן האבן זיך געטראפן אין א קלעם, היות עס איז נישט דא קיין מחילה פאר מבעט איבער און ס'נישט מעגליך צו געדענקן יעדער וועם מהאט וויי געטון. האט דער עולם געמאכט א דיל צווישן זיך אז א יעדער איינער וועט זאגן הריני מוחל וכו' און אזוי וועט זיך לוינען פאר יעדעם. אבער איה"נ ווער עס געדענק וועם ער האט וויי געטון דארף מען יענעם איבערבעטן.

גערעכט.

אינטערעסאנט אז קיינער דערמאנט עס דא, דער שטיקל איז מתחילה געקומען צום סוף פון די תפילה, עטליכע ליטווישע גדולים פון פאריגן דור, ובראשם דער חפץ חיים האבן צוריקגעריקט דעם שטיקל צו גאנץ אנהייב אז אפילו איינער וואס קומט שפעט זאל עס אריינכאפן צו זאגן און אזוי זאל גאנץ כלל ישראל האבן א כפרה אויך בין אדם לחבירו. מען קען דערקענען אז דער שטיקל איז נישט אין פלאץ, ס'האט נישט קיין המשך.

[איסר האטלקי]

איך ווייס נישט פארוואס דער עולם איז אזוי דערקעגן, ביי מיר האט עס אריינגעברענגט דעם הייליגן טאג. עס איז נחחבר געווארן כדי יוצא צו זיין די שיטות הראשונים צו זאגן ווידוי פארנאכטס,און עס איז געשריבן געווארן אויף א קלארן שפראך אז יעדער זאל פארשטיין. אין סאטמאר דארף מען עס לכאורה נישט זאגן וויייל דארט זאגט מען ווידוי פאר כל נדרי.

[הקטן]

עס איז נחחבר געווארן כדי יוצא צו זיין די שיטות הראשונים צו זאגן ווידוי פארנאכטס

זאג גאד אלד פעשענט אשמנו

[איסר האטלקי]

עס איז נחחבר געווארן כדי יוצא צו זיין די שיטות הראשונים צו זאגן ווידוי פארנאכטס

זאג גאד אלד פעשענט אשמנו

האבן זיי מחבר געווען א נוסח וואס זאל זאגן עפעס מער ווי אשמנו, מען פארשטייט וואס מען זאגט, מען קען עס זאגן זיצעדיג, מען דארף נישט זיין איינגעבויגן, מען דארף זיך נישט זעצן אויפן לינקן זייט, מען קען עס זאגן ווי שנעל און שטייט מען וויל אן דארפן ווארטן אויפ בעל תפילה צו ענדיגן זינגען דעם "אה הא היי יי יאם...", און נאך... כמה מעלות טובות

[berlbalaguleh]

אמת, די משוגעת שטארקט זיך אין יענע חצרות די מערסטע.

אבער בדרך כלל, די געדאנק פון נישט לערנען עפעס וועגען א זייטיגע תירוץ איז ביי חסידים וואס זענען אזוי ביזי מיט "ענינים", עד כדי כך, אז אין א סאך מקומות נעמט עס איבער פשוט'ע תורה, תפילה, און הלכה.

געב א קוק אויף דף יומי, בשעת וואס אין סאטמאר האט מען ארום געקאכט יא צו ניין, האבן די לומדי דף היומי אפגעלערנט ש"ס א צען מאל, און היינט וואס ס'געווארען סטייליש צו האבן א שיעור הקהילה, מאכט א יעדער נאך די געדאנק.

ס'האט זיך אנגעהויבן מיט תולדות א"י מיט די דף "הקהילה". ממש א חידוש פון א געדאנק, און א כאפ פון א נאמען....

וואלווי: אבער דער געדאנק פון דף היומי שטייט נאכאלץ העכער. ווייל דף הקהילה איז באגרעניצט צו מקום/פלאץ. ווער ס'איז נישט דיירעקט פארבונדן מיט קהילת תולדות אברהם יצחק קען זיך נישט באטייליגן אין די לימודים. משא"כ דף היומי, קענען אלע אידן, (אויסער פארשטייצעך קהילתנו הקדושה סאטמאר. אלע פראקציעס.) איבער די גאנצע וועלט מיטהאלטן...!

[berlbalaguleh]

די וועלט זאגט אז דער חיי אדם האט דאס מחבר געווען און מ'זאגט דאס נישט ווייל... ער איז געווען א מתנגד!

גערעכט, כ'האב טאקע פארגעסן די פרט. די חיי אדם האט עס נישט ממש געמאכט פון סקרעטש, ער האט עס גענומען פון "ספרים קדמונים" כלשונו. בכל אופן איז עס פארשפרייט געווארן אדאנק איהם, און פאר די חסידים - וואס האבן איהם עקסטער פיינט געהאט משום מעשה שהיה - איז עס געווען גענוג א סיבה צו ווערן פסול, מן הסתם בצירוף מיט די אנדערע טעמים דלעיל.

די אנדערע ספרים וואס דו האסט דערמאנט זענען בעלזא/סקווירא קפידות, ס'האט גארנישט צוטון מיט חסידים בכלליות.

די פאקט איז אז אין קיין איין עכט חסידישע פלאץ זאגט מען נישט תפילת זכה, אבער קצות לערנען אלע אויסער די קפידות חסידים.

רביה"ק זי"ע: אז מ'רעדט שוין פון קפידות. (הגם די וועלכע פראקטיצירן אט די ווייטער'דיגע אויסגערעכנטע קפעידעס, זענען אויפ'ן אנדער'ן עק פון ספעקטרום פון די ..."קעפעידע"... אויסטרעפערס.). והנה. מיין רבי שליט"א/זי"ע האט געהאט א קעפעידע נישט צו לערנען גמרא. מ'חשש דף היומי. משניות האט ער אויכעט נישט גילערנט ווייל דער מזרח'יסט קהתי האט געמאכט די פירוש משניות מבוארות. און ווייטער, אין די תפארת ישראל משניות'ן שטייט אויף כמעט א יעדן בלעטל דאס ווארט..."ציונים"... רחמנא ליצלן מהאי דעתא (ווי הרב ישראל מ. סופר זצ"ל/שליט"א פלעגט צו זאגן). חומש, האט מיין רבי, געהאט א קעפעידע נישט צו לערנען. כ'וועיס, סשטייט דארט עפעס אזעלכע ווערטער וואס אונז האבן קיינמאל נישט געהערט פון אונזערע רעבעס לבית ס---/ס---. דארט שטייט אז דער אייבישטער האט צוגעזאגט פאר אברהם אבינו אז זיין זוהן יצחק און זיינע קינדער און אייניקלעך וועללן ירשנ'ען ארץ ישראל. (דאס באלאנגט דאך פאר די וואוילע פאלעסטינער טאטעס און מאמעס און יונגלעך (כדברי הרב רבי סענדער דער דייטש זכותו יגון עלינו. (נישט דויטש. לידיעתך הרב שמעקעדיג. בדוו. דו קענסט שוין באשטעללן דעם דאקטער...!). אה. שיעור פארגעסן. שולחן ערוך האט מיין רעבע זכיסע יאגן אליינע געהאט א קעפעידע נישט צו לערנען, ווייל די רעליגיעזע ציונים, די מזרחי'סטן. מסתמא די תלמידים פון הרב קוק (ימ"ש?) עפ"ל) האבן פארשוועכט דעם כבוד פונ'ם הייליגן טורי זהב (וואס ער פלעגט זיך נאך ווייקן ביים רעבי'ן זכיסע יאגן אליינע אינדערהיים אין ארשיווא) און זיי האבן אריינגעדרוקט אויף א יעדן בלעטל דאס ווארט וואס מ'טאר נישט ארויסזאגן..."מגן דויד"... רחמנא ליצלן מהאי דעתא. נו, וויאזוי קען אן ערליכער, אפגעהיטענער איד לערנען דעם מחבר און מגן אברהם ווען ער דארף (רח"ל) קוקן אויף דעם אומווערדיגן ווארט אויף א יעדן בלעטל...! איז דאך נאר געבליבן דאס איינע סידור'ל. אבער עטץ ווייסטץ רבותיי וואס ס'שטייט דארט געשריבן שווארץ אויף ווייס. נאך דערצו מיט קידוש לבנה אותיות...ותחזינה עיננו בשובך לציון...דאס נעמט שוין ארויס פון די כלים 2 חשוב'ע אידן. הרב שמואל שלמה טעללער. און הרב מנשה פיליפ זצ"ל (שליט"א)...זיי זענען טאקע ארויסגעקומען מיט א קול קורא אז א יעדער ערליכער איד זאלל נישט דאווענען פון אט די סידורים וואו די תפילה שטייט. הויפטזעכליך די סידורים וועלכע זענען געדרוקט געווארן דורך דעם מוסד הרב קוק רח"ל...!

ס'זענען דא נאך ספרים פון וואס אן ערליכער איד טאר נישט לערנען. אויסער דער פאר וועים די סיטרא אחרא העלפט צו (כדברי הרב ישראל מ. סופר זצ"ל/שליט"א)...! אבער פאר יעצט איז די אויבנדערמאנטע ליסט געניג...!

[רביה''ק זי''ע]

(הגם די וועלכע פראקטיצירן אט די ווייטער'דיגע אויסגערעכנטע קפעידעס, זענען אויפ'ן אנדער'ן עק פון ספעקטרום פון די ..."קעפעידע"... אויסטרעפערס.)

די יודעי דבר זאגן אז סקווירע רבי האט גארנישט משנה געווען פונעם טאָטן אויסער איין זאך וואס איז זיינס א חידוש, והוא, די קפידא נישט משנה צו זיין פונעם טאָטן...

[נעגעל וואסער]

הרב משה שטערנבוך איז נאך פרומער פון תפלת זכה, ער פארשטייט נישט פארוואס עפעס זאל איינער וואס מיר געטשעפעט על דעת מיר איבערבעטן זאל ליידן, דערפאר שרייבט ער אין תשובת והנהגת אז ער איז משנה די נוסח און איז מוחל יעדן ממש!

[berlbalaguleh]

רביה"ק זי"ע: ווען דו זאגסט טאאטע זאגסטו עס זיכער ארויס מיט א חאאטעף קאמעץ...! מ'דארף קאנען א ביסל דיקדיק...לאל. ויבוא הנכד הרוחני של האהבת ישראל ויוכיח שהבעל עגלה אינו יודע לכתוב אפילו בלשון הקודש. העם הארץ ההוא (הבעל עגלה. לא האהבת ישראל, ח"ו) לא יודע שכותבים את המילה דיקדוק עם ויו סופית. ולא עם יוד......!