די נאכט פון די ערמארדעטע פאעטן
נשלח: מאנטאג פעברואר 11, 2019 6:03 am
אריינקומענדיג אין געשעפט און באגעגענענדיג זיך מיט א ריזן הויפן פון אלערליי 'היימישע' לייען מאטעריאל אין ענגליש און אין אידיש, קען איך מיר נישט צוריקהאלטן פון נישט דערמאנען די געשיכטע פון די נאכט פון ערמארדעטע פאעטן - א געשיכטע אין קאמיוניסט-רוסלאנד אונטער סטאלין, אין יאר 1952.
ארום מיט א צען יאר בעפאר, אינמיטן די צווייטע וועלט קריג, האבן א גרופע יידישע שרייבער און פאעטן, מאכערס און שישקעס, צווישן זיי פינף פראמינענטע יידישע נאוועליסטס, און נאך עטליכע וואס האבן אנגעהאלטן עט סאם פוינט פאזיציעס אין רעגירונגס קאמיטעס וכדומה, אויפגעמאכט אן ארגאניזאציע מיט די נאמען 'דזשואיש אנטי-פאשיסט קאמיטי אפפעיר', אין קורצן JAC, מיט די ציהל צו אפעלירן צו די וועלט, אין פארטיקולאר, די אידישע אינטעליגענציע אין אמעריקע, צו די געפאר פון אן אטאקע פון דייטשלאנד אויף רוסלאנד.
אלץ פיין און וואויל. די ארגאנעזאציע האט געקריגן גוטע שטיצע און פובליסטיטי. נאך די קריג אבער, האט די ארגאנעזאציע פארגעסן אירע גבולים און אנגעהויבן לייגן עפארטס און בויען אידישקייט, א שטייגער ווי קהילות, פארמס, קולטור און אידענטיטעט. סטאלין האט נישט לייכט געקוקט אויף ארט און קולטור און נאך ווייניגער אויף רעליגיע און אידענטיטי. אזוי לאנד ווי די וויזיע - האט די יידישע שרייבער געברויכט - כדי אפצופירן די יונגווארג און זיי איינשפאנען אלס 'קאמעראדס' צו די רעוועלוציע האט מען זיי נישט נאר טאלערירט נאר גרויס כבוד אפגעגעבן. ברגע דאס וואס זיי האבן פראדוצירט האט אויפגעהערט דינען די ציהל, און נאטורליך אזוי ווייל איינמאל די פענע איז ארויס פון איר שיידל גייט זי נישט צוריק, אדער ווי דער קעצל וואס מען פלעג שטעלן אין מקולת צו כאפן מייז, וועמענס אינטערעסע איז אז די מייז זאלן נישט אויפהערן קומען, האט מען אין פאקט געזען אין זיי שטער צו די אחדות און נושא בעול זיין פון דאס פאלק. איבערהויפט ווען די שפראך אין וואס זיי שרייבן איז נישט די שפראך פון די לאנד. ס'איז עפעס א פרעמדע און ווילדע געוואוקס וואס קאמפיט פאר וואסער נאר צו וואקסן און קאמפיטן פאר מער.
סאוי איין טאג האט סטאלין פאר-ארדנט מען זאל זיי אלע צאמנעמען, מאכן א שנעלע "משפט" אויף קלאגעס פון טריזן, און זיי הינריכטן. וכך הוה. פופצן פון זיי, אחוץ צוויי, זענען אהנע געהעריג בארעכטיגטע באזיסן און נאך א טרייעל פון בלויז שופטים (קיין פראסעקיוטער אדער דעפענדערס) באגלייט מיט אוממענשטליכע פייניגונגען, געשאסן געווארן צום טויט איינע איינע, און מיט דעם האט זיך געענדיגט א גאלררייכע תקופה פון ארום פערציג יאר קאמיוניסטישע יידיש ווירקערשאפט. איינער, שלמה בערגמאן איז געשטארבן אין תפיסה זייענדיג אין א קאמא און אן אנדערע לינא שטערן, א בייאקעמיסט און פיזיאליגיסט אין די רוסישע אקעדעמיע אף סייענס, בארימט פאר אירע פיאנירינג פארש ארבעט אויף די בלוט-ברעין באריער (וואס האט אסאך פארלייכטערט דראג דערליווערי צו די מח) איז פארשוינט געווארן צוליב די אנערקענונג אין די וויכטיגקייט וואס אירע ריסוריטש האט בייגעשטייערט.
וויכטיג אנצומערקן איז דאס זענען נישט אלע, נאך א צאל שרייבער און ליטערארישע פיגורן זענען ערמארדעט געווארן דורך די קאמיוניסטן אין די יארן בעפאר און שפעטער אלס א טייל אין סטאלינ'ס פוירדזשעס און אויסראטונגען פון 'שונאים' און 'אונטערגרובער'. איינעם פון זיי, נישט צווישן די אויבן-דערמאנטע וואס קומט מיר אצינד אויפ'ן געדאנק איז משה קולבאק, א בארימטער שרייבער פון יענער צייט און פאר ווער עס האט אים געלייענט אביסל, סטרייקט א מענטשן, צוהאבן א געוויסע צינישע צוגאנג מיט א טיפיקעל 'איך אנגעהער נישט אינערגעץ' שניט אין זיין שרייבן; אזא איינער 'מיט לאיאליטעטן צו קיינעם'. דאכצעך מיר איך האב געלייענט ערגעץ איבער א סך פון 20 יידישע שרייבער און דענקער וועמען סטאלין האט געלאזט אומברענגען דורכאויס די יארן.
איך וויל נישט טאדלען מיט די פינגער צו די אלע שרייבערלעך און גרויס-ווייסער פון די מיליאנע מאגאזינען אז דער דאזיגער ענדע ערווארטעט אייך ווייל דאס וועט זיין אכזריש און שמאלקעפיג און מסתמא אויך נישט אמת (איר האט נאך צייט א דור צוויי..). ווי אויך גיב איך נישט סטאלין קיין רעכט נאר וויל איך נישט ערקלערן זיין צד פון די ארגומענט - אויף אזויפיל וויל איך יא זאגן, עס לוינט זיך נישט די שארטליווד קאריערע וואס איר מאכט אצינד אלס כדי זיך איבערצווייזן אז לערנען זי אלס אן ערשטע (און ע"פ רוב איינציגסטע) שפראך איז יא געווען נוצליך; אפילו אויב אייערע ווערק איז יא לשמה, מיט א מה יפית'דיגער אגענדע, און איבערהויפט ווען די ווערק זענען א זעכערע דבר האבוד אין די גאר נאנטע צוקונפט, סיי ווייל די קליענטעל און די געברויך וועט זיך גיך און דראמאטיש ענדערן און סיי ווייל די שפראך האט קיין צוקונפט און אזוי אויך אירע מייסטערס.
אזוי ווי איך בין מודה אז עס איז קלאר דא א חילוק צווישן ארגינאלע ווערק און פלאיגיזירטע-איבערגעטייטשטע ווערק איז אויך דא א חילוק פון ווערק געשריבן להתיגייע און ווערק געשריבן להשתשע און אזוי אויך א חילוק פון ווערק געשריבן ווייל דו (די לייענער) קענסט, די תוכן, נישט קריגן אינערגעץ און ווערק געשריבן (און פארקויפט) ווייל דו 'קענסט' נישט לייענען עפעס אנדערש… דהיינו א קליענטאל וואס קען פשוט נישט לייענען קיין ענגליש.
ארום מיט א צען יאר בעפאר, אינמיטן די צווייטע וועלט קריג, האבן א גרופע יידישע שרייבער און פאעטן, מאכערס און שישקעס, צווישן זיי פינף פראמינענטע יידישע נאוועליסטס, און נאך עטליכע וואס האבן אנגעהאלטן עט סאם פוינט פאזיציעס אין רעגירונגס קאמיטעס וכדומה, אויפגעמאכט אן ארגאניזאציע מיט די נאמען 'דזשואיש אנטי-פאשיסט קאמיטי אפפעיר', אין קורצן JAC, מיט די ציהל צו אפעלירן צו די וועלט, אין פארטיקולאר, די אידישע אינטעליגענציע אין אמעריקע, צו די געפאר פון אן אטאקע פון דייטשלאנד אויף רוסלאנד.
אלץ פיין און וואויל. די ארגאנעזאציע האט געקריגן גוטע שטיצע און פובליסטיטי. נאך די קריג אבער, האט די ארגאנעזאציע פארגעסן אירע גבולים און אנגעהויבן לייגן עפארטס און בויען אידישקייט, א שטייגער ווי קהילות, פארמס, קולטור און אידענטיטעט. סטאלין האט נישט לייכט געקוקט אויף ארט און קולטור און נאך ווייניגער אויף רעליגיע און אידענטיטי. אזוי לאנד ווי די וויזיע - האט די יידישע שרייבער געברויכט - כדי אפצופירן די יונגווארג און זיי איינשפאנען אלס 'קאמעראדס' צו די רעוועלוציע האט מען זיי נישט נאר טאלערירט נאר גרויס כבוד אפגעגעבן. ברגע דאס וואס זיי האבן פראדוצירט האט אויפגעהערט דינען די ציהל, און נאטורליך אזוי ווייל איינמאל די פענע איז ארויס פון איר שיידל גייט זי נישט צוריק, אדער ווי דער קעצל וואס מען פלעג שטעלן אין מקולת צו כאפן מייז, וועמענס אינטערעסע איז אז די מייז זאלן נישט אויפהערן קומען, האט מען אין פאקט געזען אין זיי שטער צו די אחדות און נושא בעול זיין פון דאס פאלק. איבערהויפט ווען די שפראך אין וואס זיי שרייבן איז נישט די שפראך פון די לאנד. ס'איז עפעס א פרעמדע און ווילדע געוואוקס וואס קאמפיט פאר וואסער נאר צו וואקסן און קאמפיטן פאר מער.
סאוי איין טאג האט סטאלין פאר-ארדנט מען זאל זיי אלע צאמנעמען, מאכן א שנעלע "משפט" אויף קלאגעס פון טריזן, און זיי הינריכטן. וכך הוה. פופצן פון זיי, אחוץ צוויי, זענען אהנע געהעריג בארעכטיגטע באזיסן און נאך א טרייעל פון בלויז שופטים (קיין פראסעקיוטער אדער דעפענדערס) באגלייט מיט אוממענשטליכע פייניגונגען, געשאסן געווארן צום טויט איינע איינע, און מיט דעם האט זיך געענדיגט א גאלררייכע תקופה פון ארום פערציג יאר קאמיוניסטישע יידיש ווירקערשאפט. איינער, שלמה בערגמאן איז געשטארבן אין תפיסה זייענדיג אין א קאמא און אן אנדערע לינא שטערן, א בייאקעמיסט און פיזיאליגיסט אין די רוסישע אקעדעמיע אף סייענס, בארימט פאר אירע פיאנירינג פארש ארבעט אויף די בלוט-ברעין באריער (וואס האט אסאך פארלייכטערט דראג דערליווערי צו די מח) איז פארשוינט געווארן צוליב די אנערקענונג אין די וויכטיגקייט וואס אירע ריסוריטש האט בייגעשטייערט.
וויכטיג אנצומערקן איז דאס זענען נישט אלע, נאך א צאל שרייבער און ליטערארישע פיגורן זענען ערמארדעט געווארן דורך די קאמיוניסטן אין די יארן בעפאר און שפעטער אלס א טייל אין סטאלינ'ס פוירדזשעס און אויסראטונגען פון 'שונאים' און 'אונטערגרובער'. איינעם פון זיי, נישט צווישן די אויבן-דערמאנטע וואס קומט מיר אצינד אויפ'ן געדאנק איז משה קולבאק, א בארימטער שרייבער פון יענער צייט און פאר ווער עס האט אים געלייענט אביסל, סטרייקט א מענטשן, צוהאבן א געוויסע צינישע צוגאנג מיט א טיפיקעל 'איך אנגעהער נישט אינערגעץ' שניט אין זיין שרייבן; אזא איינער 'מיט לאיאליטעטן צו קיינעם'. דאכצעך מיר איך האב געלייענט ערגעץ איבער א סך פון 20 יידישע שרייבער און דענקער וועמען סטאלין האט געלאזט אומברענגען דורכאויס די יארן.
איך וויל נישט טאדלען מיט די פינגער צו די אלע שרייבערלעך און גרויס-ווייסער פון די מיליאנע מאגאזינען אז דער דאזיגער ענדע ערווארטעט אייך ווייל דאס וועט זיין אכזריש און שמאלקעפיג און מסתמא אויך נישט אמת (איר האט נאך צייט א דור צוויי..). ווי אויך גיב איך נישט סטאלין קיין רעכט נאר וויל איך נישט ערקלערן זיין צד פון די ארגומענט - אויף אזויפיל וויל איך יא זאגן, עס לוינט זיך נישט די שארטליווד קאריערע וואס איר מאכט אצינד אלס כדי זיך איבערצווייזן אז לערנען זי אלס אן ערשטע (און ע"פ רוב איינציגסטע) שפראך איז יא געווען נוצליך; אפילו אויב אייערע ווערק איז יא לשמה, מיט א מה יפית'דיגער אגענדע, און איבערהויפט ווען די ווערק זענען א זעכערע דבר האבוד אין די גאר נאנטע צוקונפט, סיי ווייל די קליענטעל און די געברויך וועט זיך גיך און דראמאטיש ענדערן און סיי ווייל די שפראך האט קיין צוקונפט און אזוי אויך אירע מייסטערס.
אזוי ווי איך בין מודה אז עס איז קלאר דא א חילוק צווישן ארגינאלע ווערק און פלאיגיזירטע-איבערגעטייטשטע ווערק איז אויך דא א חילוק פון ווערק געשריבן להתיגייע און ווערק געשריבן להשתשע און אזוי אויך א חילוק פון ווערק געשריבן ווייל דו (די לייענער) קענסט, די תוכן, נישט קריגן אינערגעץ און ווערק געשריבן (און פארקויפט) ווייל דו 'קענסט' נישט לייענען עפעס אנדערש… דהיינו א קליענטאל וואס קען פשוט נישט לייענען קיין ענגליש.
)