פטפוטים בלימוד חו"ר
נשלח: דאנערשטאג אוגוסט 15, 2019 11:09 pm
נו, ס'איז דאך עפעס חמשה עשר באב, האביך געלערענט עטליכע פסוקים פונעם מארגנ'דיגער שיעור.
וְהָיָה כִּי יְבִיאֲךָ יְהוָה אֱלֹהֶיךָ, אֶל-הָאָרֶץ אֲשֶׁר נִשְׁבַּע לַאֲבֹתֶיךָ לְאַבְרָהָם לְיִצְחָק וּלְיַעֲקֹב--לָתֶת לָךְ: עָרִים גְּדֹלֹת וְטֹבֹת, אֲשֶׁר לֹא-בָנִיתָ. וּבָתִּים מְלֵאִים כָּל-טוּב, אֲשֶׁר לֹא-מִלֵּאתָ, וּבֹרֹת חֲצוּבִים אֲשֶׁר לֹא-חָצַבְתָּ, כְּרָמִים וְזֵיתִים אֲשֶׁר לֹא-נָטָעְתָּ; וְאָכַלְתָּ, וְשָׂבָעְתָּ.
בורות חצובים זענען לאו דוקא פול מיט די גודיס, סתם בורות חצובים אשר לא חצבת. זעט אויס אז די עצם עשיית הבור איז געווען עפעס א חכמה ומלאכה, א שטייגער ווי ערים גדולות וטובות אשר לא בנית. מעגליך ווייל חפירה איז טאקע נישט גענוג געווען, ווי רש"י זאגט אז ביי סלעים דארף מען חציבה.
------------
הִשָּׁמֶר לְךָ, פֶּן-תִּשְׁכַּח אֶת-יְהוָה, אֲשֶׁר הוֹצִיאֲךָ מֵאֶרֶץ מִצְרַיִם, מִבֵּית עֲבָדִים.
ברענגט רש"י דעם תרגום, מבית עבדותא. נישא א הויז פון קנעכט, נאר א הויז פון קנעכטשאפט.
שטעלט זיך די פראגע, ס'איז דאך שוין פריער געשטאנען מבית עבדים, אָנֹכִי יְהוָה אֱלֹהֶיךָ אֲשֶׁר הוֹצֵאתִיךָ מֵאֶרֶץ מִצְרַיִם מִבֵּית עֲבָדִים?
נאר, peshat is, אין יתרו ביי די עשרת הדברות איז דאך רש"י מסביר וואס מבית עבדים מיינט, און דא זאגט דאך רש"י אז עשרת הדברות כבר פירשתים, ממילא איז דאס שווייגען ביים פסוק פון עשרת הדברות א טייל פונעם כבר פירשתים. נאר שפעטער, ווען ס'שטייט נאכאמאל מבית עבדים דארף מען מיט א פרישקייט מסביר זיין וואס איז מבית עבדים.
-----------
אֶת יְהוָה אֱלֹהֶיךָ תִּירָא וְאֹתוֹ תַעֲבֹד וּבִשְׁמוֹ תִּשָּׁבֵעַ. זאגט רש"י, אויב דו ביסט א ירא און אן עובד, דאן קענסטו שווערן ווייל דו וועסט זיין זהיר אין די שבועה.
דהיינו, ס'איז נישט עפעס א פרומעניש - אז דו ביסט אן ערליכער איד דאן קענסטו זיך ערלויבען צו שווערן אין גאט'ס גרויסן נאמען. עה, ס'איז א פראקטישער חשבון, אז ער מיינט עפעס ביי דיר וועסטו מקיים זיין א שבועה אין זיין נאמען.
----------
לֹא תְנַסּוּ אֶת יְהוָה אֱלֹהֵיכֶם כַּאֲשֶׁר נִסִּיתֶם בַּמַּסָּה. האביך מיר קודם געטייטשט, אזויווי איר האט אויספרובירט מיט נסיונות. זאגט אבער רש"י: "במסה" - כשיצאו ממצרים שנסוהו במים שנאמר (שמות יז) היש ה' בקרבנו. דהיינו, מ'רעדט פון א ספעציפישע מעשה, ווייל במסה איז נישט טייטש מיט נסיונות, נאר במסה איז דער נאמען פונעם פלאץ וואו די מעשה איז פארגעקומען (ס'הייסט טאקע ע"ש דעם.)
האביך געוואלט ברענגען א ראי' אז דער אונקלוס דינגט זיך, ווייל ער טייטשט במסה - בְּנִסֵּיתָא. אויב וואלט ער געמיינט דעם פלאץ, וואלט ער געדארפט נוצן דעם לשון הקודש נאמען, מסה.
למעשה זע איך אז אין שמות יז, וואו ס'שייט דער קריאת השם זאגט ער אויך אויף אראמיש. דארף מען וויסן.
דר"א, איינער האט אמאל געברענגט א כוכב'ישע ראי' אז 'אשר' פון אהי' אשר אהי' איז טייל פונעם שם, ווייל דער תרגום זאגט טאקע אהי' אשר אהי', און נישט אהי' די אהי'. בסוד I am that I am/I am who I am/I am what I am/I will be what I will be - והעולה על כולם: I am because I am...
-----------
וְאוֹתָנוּ, הוֹצִיא מִשָּׁם--לְמַעַן, הָבִיא אֹתָנוּ, לָתֶת לָנוּ אֶת-הָאָרֶץ, אֲשֶׁר נִשְׁבַּע לַאֲבֹתֵינוּ.
אשר עין ראתה דאס התרגשות וואס דערקענט זיך אויף מיין הייליגען פרצוף, ביים זאגן דעם פסוק בליל הסדר. ער זאגט נישט בלשון עבר, ער זאגט נישט בלשון עתיד - ער זאגט בפעולה נמשכת: למען הביא אותנו. ער האלט אינאיין ברענגען.
----------
כִּי יִשְׁאָלְךָ בִנְךָ מָחָר לֵאמֹר מָה הָעֵדֹת וְהַחֻקִּים וְהַמִּשְׁפָּטִים אֲשֶׁר צִוָּה יְהוָה אֱלֹהֵינוּ אֶתְכֶם.
וְאָמַרְתָּ לְבִנְךָ עֲבָדִים הָיִינוּ לְפַרְעֹה בְּמִצְרָיִם וַיּוֹצִיאֵנוּ יְהוָה מִמִּצְרַיִם בְּיָד חֲזָקָה. וַיִּתֵּן יְהוָה אוֹתֹת וּמֹפְתִים גְּדֹלִים וְרָעִים בְּמִצְרַיִם בְּפַרְעֹה וּבְכָל בֵּיתוֹ לְעֵינֵינוּ. וְאוֹתָנוּ הוֹצִיא מִשָּׁם לְמַעַן הָבִיא אֹתָנוּ לָתֶת לָנוּ אֶת הָאָרֶץ אֲשֶׁר נִשְׁבַּע לַאֲבֹתֵינוּ.
וַיְצַוֵּנוּ יְהוָה לַעֲשׂוֹת אֶת כָּל הַחֻקִּים הָאֵלֶּה לְיִרְאָה אֶת יְהוָה אֱלֹהֵינוּ לְטוֹב לָנוּ כָּל הַיָּמִים לְחַיֹּתֵנוּ כְּהַיּוֹם הַזֶּה.
וּצְדָקָה תִּהְיֶה לָּנוּ כִּי נִשְׁמֹר לַעֲשׂוֹת אֶת כָּל הַמִּצְוָה הַזֹּאת לִפְנֵי יְהוָה אֱלֹהֵינוּ כַּאֲשֶׁר צִוָּנוּ.
דאס קינד פרעגט: פארוואס טון מצות? מען ענטפערט אים בג' דרגות זו למעלה מזו.
ער האט אונז אפגעקויפט, נישטא קיינע צוויי ברירות. ער האט אונז אויסגעלייזט, שטרי קודם. ר"ש מלעלוב פלעגט זיך קאכן, ישתעבד לרבו שני...
דרגא ב': לטוב לנו כל הימים, עס וועט אונז ברענגן גוט'ס, ס'איז אונזער אייגענע טובה.
די העכסטע דרגה איז, גאט מאכט דיך שפירן ווי דו טוסט 'אים' א טובה, דו ביסט גאר דער מטיב, לאוקמי שכינתא. וּצְדָקָה תִּהְיֶה לָּנוּ כִּי נִשְׁמֹר לַעֲשׂוֹת אֶת כָּל הַמִּצְוָה הַזֹּאת לִפְנֵי יְהוָה אֱלֹהֵינוּ כַּאֲשֶׁר צִוָּנוּ.
--------
נו, אז ס'איז ט"ו באב דארף מען דאך פארברענגען אויך. סיהרא באשלמותא.
דער ליובאוויטשער רבי ז"ל איז אמאל ארויס זוכען א לבנה. קומט דער מזכיר בנימין קליין און זאגט אז די לבנה געפונט זיך צווישן די צוויי בנינים.
זאגט דער רבי: די לבנה געפונט זיך אין הימל...
אה... מיט אזא מעשה קען מען דאווענען.
וְהָיָה כִּי יְבִיאֲךָ יְהוָה אֱלֹהֶיךָ, אֶל-הָאָרֶץ אֲשֶׁר נִשְׁבַּע לַאֲבֹתֶיךָ לְאַבְרָהָם לְיִצְחָק וּלְיַעֲקֹב--לָתֶת לָךְ: עָרִים גְּדֹלֹת וְטֹבֹת, אֲשֶׁר לֹא-בָנִיתָ. וּבָתִּים מְלֵאִים כָּל-טוּב, אֲשֶׁר לֹא-מִלֵּאתָ, וּבֹרֹת חֲצוּבִים אֲשֶׁר לֹא-חָצַבְתָּ, כְּרָמִים וְזֵיתִים אֲשֶׁר לֹא-נָטָעְתָּ; וְאָכַלְתָּ, וְשָׂבָעְתָּ.
בורות חצובים זענען לאו דוקא פול מיט די גודיס, סתם בורות חצובים אשר לא חצבת. זעט אויס אז די עצם עשיית הבור איז געווען עפעס א חכמה ומלאכה, א שטייגער ווי ערים גדולות וטובות אשר לא בנית. מעגליך ווייל חפירה איז טאקע נישט גענוג געווען, ווי רש"י זאגט אז ביי סלעים דארף מען חציבה.
------------
הִשָּׁמֶר לְךָ, פֶּן-תִּשְׁכַּח אֶת-יְהוָה, אֲשֶׁר הוֹצִיאֲךָ מֵאֶרֶץ מִצְרַיִם, מִבֵּית עֲבָדִים.
ברענגט רש"י דעם תרגום, מבית עבדותא. נישא א הויז פון קנעכט, נאר א הויז פון קנעכטשאפט.
שטעלט זיך די פראגע, ס'איז דאך שוין פריער געשטאנען מבית עבדים, אָנֹכִי יְהוָה אֱלֹהֶיךָ אֲשֶׁר הוֹצֵאתִיךָ מֵאֶרֶץ מִצְרַיִם מִבֵּית עֲבָדִים?
נאר, peshat is, אין יתרו ביי די עשרת הדברות איז דאך רש"י מסביר וואס מבית עבדים מיינט, און דא זאגט דאך רש"י אז עשרת הדברות כבר פירשתים, ממילא איז דאס שווייגען ביים פסוק פון עשרת הדברות א טייל פונעם כבר פירשתים. נאר שפעטער, ווען ס'שטייט נאכאמאל מבית עבדים דארף מען מיט א פרישקייט מסביר זיין וואס איז מבית עבדים.
-----------
אֶת יְהוָה אֱלֹהֶיךָ תִּירָא וְאֹתוֹ תַעֲבֹד וּבִשְׁמוֹ תִּשָּׁבֵעַ. זאגט רש"י, אויב דו ביסט א ירא און אן עובד, דאן קענסטו שווערן ווייל דו וועסט זיין זהיר אין די שבועה.
דהיינו, ס'איז נישט עפעס א פרומעניש - אז דו ביסט אן ערליכער איד דאן קענסטו זיך ערלויבען צו שווערן אין גאט'ס גרויסן נאמען. עה, ס'איז א פראקטישער חשבון, אז ער מיינט עפעס ביי דיר וועסטו מקיים זיין א שבועה אין זיין נאמען.
----------
לֹא תְנַסּוּ אֶת יְהוָה אֱלֹהֵיכֶם כַּאֲשֶׁר נִסִּיתֶם בַּמַּסָּה. האביך מיר קודם געטייטשט, אזויווי איר האט אויספרובירט מיט נסיונות. זאגט אבער רש"י: "במסה" - כשיצאו ממצרים שנסוהו במים שנאמר (שמות יז) היש ה' בקרבנו. דהיינו, מ'רעדט פון א ספעציפישע מעשה, ווייל במסה איז נישט טייטש מיט נסיונות, נאר במסה איז דער נאמען פונעם פלאץ וואו די מעשה איז פארגעקומען (ס'הייסט טאקע ע"ש דעם.)
האביך געוואלט ברענגען א ראי' אז דער אונקלוס דינגט זיך, ווייל ער טייטשט במסה - בְּנִסֵּיתָא. אויב וואלט ער געמיינט דעם פלאץ, וואלט ער געדארפט נוצן דעם לשון הקודש נאמען, מסה.
למעשה זע איך אז אין שמות יז, וואו ס'שייט דער קריאת השם זאגט ער אויך אויף אראמיש. דארף מען וויסן.
דר"א, איינער האט אמאל געברענגט א כוכב'ישע ראי' אז 'אשר' פון אהי' אשר אהי' איז טייל פונעם שם, ווייל דער תרגום זאגט טאקע אהי' אשר אהי', און נישט אהי' די אהי'. בסוד I am that I am/I am who I am/I am what I am/I will be what I will be - והעולה על כולם: I am because I am...
-----------
וְאוֹתָנוּ, הוֹצִיא מִשָּׁם--לְמַעַן, הָבִיא אֹתָנוּ, לָתֶת לָנוּ אֶת-הָאָרֶץ, אֲשֶׁר נִשְׁבַּע לַאֲבֹתֵינוּ.
אשר עין ראתה דאס התרגשות וואס דערקענט זיך אויף מיין הייליגען פרצוף, ביים זאגן דעם פסוק בליל הסדר. ער זאגט נישט בלשון עבר, ער זאגט נישט בלשון עתיד - ער זאגט בפעולה נמשכת: למען הביא אותנו. ער האלט אינאיין ברענגען.
----------
כִּי יִשְׁאָלְךָ בִנְךָ מָחָר לֵאמֹר מָה הָעֵדֹת וְהַחֻקִּים וְהַמִּשְׁפָּטִים אֲשֶׁר צִוָּה יְהוָה אֱלֹהֵינוּ אֶתְכֶם.
וְאָמַרְתָּ לְבִנְךָ עֲבָדִים הָיִינוּ לְפַרְעֹה בְּמִצְרָיִם וַיּוֹצִיאֵנוּ יְהוָה מִמִּצְרַיִם בְּיָד חֲזָקָה. וַיִּתֵּן יְהוָה אוֹתֹת וּמֹפְתִים גְּדֹלִים וְרָעִים בְּמִצְרַיִם בְּפַרְעֹה וּבְכָל בֵּיתוֹ לְעֵינֵינוּ. וְאוֹתָנוּ הוֹצִיא מִשָּׁם לְמַעַן הָבִיא אֹתָנוּ לָתֶת לָנוּ אֶת הָאָרֶץ אֲשֶׁר נִשְׁבַּע לַאֲבֹתֵינוּ.
וַיְצַוֵּנוּ יְהוָה לַעֲשׂוֹת אֶת כָּל הַחֻקִּים הָאֵלֶּה לְיִרְאָה אֶת יְהוָה אֱלֹהֵינוּ לְטוֹב לָנוּ כָּל הַיָּמִים לְחַיֹּתֵנוּ כְּהַיּוֹם הַזֶּה.
וּצְדָקָה תִּהְיֶה לָּנוּ כִּי נִשְׁמֹר לַעֲשׂוֹת אֶת כָּל הַמִּצְוָה הַזֹּאת לִפְנֵי יְהוָה אֱלֹהֵינוּ כַּאֲשֶׁר צִוָּנוּ.
דאס קינד פרעגט: פארוואס טון מצות? מען ענטפערט אים בג' דרגות זו למעלה מזו.
ער האט אונז אפגעקויפט, נישטא קיינע צוויי ברירות. ער האט אונז אויסגעלייזט, שטרי קודם. ר"ש מלעלוב פלעגט זיך קאכן, ישתעבד לרבו שני...
דרגא ב': לטוב לנו כל הימים, עס וועט אונז ברענגן גוט'ס, ס'איז אונזער אייגענע טובה.
די העכסטע דרגה איז, גאט מאכט דיך שפירן ווי דו טוסט 'אים' א טובה, דו ביסט גאר דער מטיב, לאוקמי שכינתא. וּצְדָקָה תִּהְיֶה לָּנוּ כִּי נִשְׁמֹר לַעֲשׂוֹת אֶת כָּל הַמִּצְוָה הַזֹּאת לִפְנֵי יְהוָה אֱלֹהֵינוּ כַּאֲשֶׁר צִוָּנוּ.
--------
נו, אז ס'איז ט"ו באב דארף מען דאך פארברענגען אויך. סיהרא באשלמותא.
דער ליובאוויטשער רבי ז"ל איז אמאל ארויס זוכען א לבנה. קומט דער מזכיר בנימין קליין און זאגט אז די לבנה געפונט זיך צווישן די צוויי בנינים.
זאגט דער רבי: די לבנה געפונט זיך אין הימל...
אה... מיט אזא מעשה קען מען דאווענען.