קאווע שטיבל

ווען איך בין אויפגעוואקסן (אין אייראפע) אין די 70גע יארן האט מען געשניטן ערבות פון ערבות ביימער (willows) ביי די טייכן. מדקדקים האבן זיך פארמיטן פון געזעגטע (אדער געזעגלטע) ערבות און אנדערע האבן געפרעגט שאלות איבער לכם ווייל דער לאנד ביים טייך איז געווענליך פארק לאנד וכדומה. אבער דער מין ערבה איז געווען ווי ווייט איך ווייס קלאר. willow אדער weeping willows ביימער וואס וואקסן טאקע על פי רוב ביי א טייך און זיי זענען ווי אין פסוק שטייט ערבי נחל.

אין די 80גע אדער 90גע יארן איז אויפגעקומען א נייע מין ערבה וואס מען האט אימפארטירט בדרך כלל פון אמעריקע און מען האט עס גערופן שאצער ערבות\הושענות און דאס איז היינט כמעט דער סטאנטארד. די סארט ערבות זענען א מער פעסטער און דיקערע צווייג, דער צווייג איז געווענליך רויט\ברוינלעך, די בלעטער זענען מער טינקל גרין און אויך גרעסער און שטערקער און מער פון זיי בלייבן גאנץ. נאך א מעלה האבן זיי אז זיי בלייבן פריש לענגער און זיי ווערן נישט שווארץ אדער אויסגעטרוקנט ווי די אמאליגע.

מיין שאלה איז פון וואו איז געקומען דער נייער ערבה און צי איז עס בכלל אן ערבה? אויף אתרוגים איז דא שאלות פון מורכבים און ארום די 80גע יארן האט דער קלויזנבורגער רב איבערגעדרייט א וועלט איבער מאראקאנע אתרוגים וואס ער האט גע'טענה'ט אז זיי האבן נישט קערל. איבער לולבים איז דא דרעי לולבים אין הדסים זענען מהודר פון צפת. נאר אויף ערבות איז מיר א פלא אז מען האט געברענגט א נייער מין ואין פוצה פה. איך דערמאן מיך צוריק אז מען האט דעמאלסט געזאגט אז עפעס א בנש"ק האט געדינגען מומחים צו וואקסן אזוינע ערבות מיט אלע די מעלות. נאר למעשה אז מען גייט ביין די וואסערן זעט מען נישט אז ערבות זען אזוי אויס.

איך בין נישט מערער און איך ווייס נישט צופיל מער פון דאס וואס איך שרייב דא און אפשר קען עמעצער פארברייטערן פון וואו און וויאזוי דער נייער ערבה איז אנגעקומען און ברענגען מקורות, תשובות וכדומה.

ערבות איז אביסל אנדערש ווי אתרוגים. ביי אתרוגים איז דא א חשש מורכב וואס דאן קען מען נישט דערקענען פון אינדערויסן, מילא דארף עס מער א השגחה.

ערבות דארף נישט זיין פון א טייך דוקא. ס'דארף סך הכל זיין פון א מין וואס וואקסט ביים טאך, און געווענטליך קען מען זען די סימני ערבי נחל גלייך אויף די ערבה.

און מיט איטעליענע סחורה האט קלויזענבורגער רב נישט געהאט א פראבלעם? ווער פונקטליך האט גשניטן און געהיטן די יאנעווע אתרוגים פעלדער אין מיטען די צווייטע וועלט קריג...?

די מאראקאנע אתרוגים איז קיינמאל געווען א הפסק פון אתרוגים השגחה אפילו ביי די קריג יארן.

דער טייך איז נאר א זייטיגער זאך. דא איז דער גאנצער אויסזען פון דער ערבה אנדערש.

צפור בודד האט געשריבן:דער טייך איז נאר א זייטיגער זאך. דא איז דער גאנצער אויסזען פון דער ערבה אנדערש.

ס'איז א פשוט'ע יא-ניין שאלה. שטימט עס מיט די סימני ערבי נחל אין די גמ', אדער נישט.

דער טייך איז איינע פון די יסודות פון די סימנים אין די גמ'. די גמ' ניצט די סימנים כדי צו אוועקשטעלען אז די ערבה וואס זייער מין קען וואקסען לעבן וואסער האט אנדערע סימנים. ס'איז היינו הך.

און לויט די סימנים, אויב די נייע שטימט קען זיין אז די אלטע האט נישט גוט געשטומט. נישט א יעדע willow אדער weeping willow איז כשר פאר ערבות.

לויט דעם, איז אויך נישט דא די שאלה פון ווי איז געקומען די נייע ערבה, ווייל ס'נישט נוגע. די עיקר איז די סימנים וואס א יעדער קען קלאר זען וואס ווייזט אז ס'איז די ריכטיגע מין ערבה.

יא\ניין שאלות קענען אויך זיין קאמפליצירט און די סארט זאכן זענען זעלטן יא\ניין.

איך וועל מיך נישט טענה'ן איבער זאכן וואס איך ווייס נישט. נאר אזויפיל ווייס איך אז ווען מען ברענגט אריין חידושים אין די סארט זאכן, זאל זיין ווייץ פאר מצות אדער עופות אדער שייטלען ווערט באלד א פולמוס פון מתירים און אוסרים און שרייערס און שעלטערס און ס'איז מיר א פלא אז דא וואס די ערבה זעט אויס בעין אנדערש ווי אמאל און דאך זעט עס אויס אז יעדער האט עס אנגענומען אן א פקפוק.

בקיצור, יגעתי ומצאתי און דא קען מען ליינען בלעטער אויף בלעטער איבער דער נושא.

דאכטזעך אז אין ישראל נוצט מען יא די ערבות פון וואס דו רעדסט און אזוי אויך מיין איך אז דו רעדסט פון די וואס איז אויך באקאנט אלס מאנסי ערבות און אין מאנסי לויט ווי איך דענק קען מען דאס יא זעהן וואקסן ביים טייך.
קלויזענבארג'ער רב פלעגט אנרופן די מאראקאנער אתרוגים "באנאנעס" ע"ש וואס ס'האט נישט קיין קערל.

צו אביסל מער מרחיב זיין אויף וואס וואלווי האט געזאגט, איז אז הגם ס׳דארף זיין ממין הערבה, איז די ידיעה דערפון נאר תלוי בהסימנים, ועיין באו״ח סימן תרמז. משא״כ למשל ביי עופות, וואס דעמאלטס איז אחוץ די סימנים דארף מען אויך א מסורה אויפ׳ן מין אויך (ועיין ביו״ד סימן פב), וואס דעמאלטס לאהט מען זיך אריין אין וואס איז כולל און ווערט גערעכענט אלס איין מין (מן התורה לעומת מדע, ווי אויסגעשמועסט אין יידל׳ס ארטיקל אין וועקער 10 און דעבאטירט דא).

ווי אזוי איך פארשטיי די שאלה אין די ציטירטע תשובות והנהגות (ח"ג סימן קפז) פון די לינק, איז ווען עס איז פארקערט: די סימנים (הנזכרים בהלכה) טויגן נישט אזוי און אונז ווילן זיך פארלאזן אויף מסורת המין ביי דעם (וואס ווערט נישט דערמאנט ביי דעם אין הלכה, חוץ לויט הרב אקסלרוד אז דאס איז די כוונה פון די לשון "מין ידוע").

דא הי אין נוי יורק ניצט מען דער סארט ערבה פין אייביג אהן.

איך ווייס נישט ווער עס האט עס אנגעהויבן, אבער מענטשן האבן דא ערבה ביימער פין פערציג יאר צוריק און עס איז דער זעלבער סארט.

מאנסי ערבות טוט פלעגען און קער נעמען פין די ביימער, קומען זיי ארויס שענער.

אין ענגלאנד לעגט מען נוצן די גאר דינער ערבות, אזוי האט הרב אברמסקי געטון און נאך גדולי ישראל, ווי אויך פשוטי עם. עס איז נאך דא משפחות וואס זענען מקפיד דערויף. אבער די סוויאטיצקי\מאנסי ערבות ווערן היינט צוטאגס געליפערט ארום די וועלט. היי יאר האט מען ארום געשיקט א קונטרס אז מ'דארף לכתחילה נוצן ערבות פון א טייך, אבער יענער האט גארנישט פארקויפט דערפון, עכ"פ נישט אין לעיקוואד. איינער פון די סוויאטיצקיס האט מיר געזאגט 'ווען עס וועט אויספעלן, וועלן מיר האבען א טייך אויך, זארגט דיר נישט'.

ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:אין ענגלאנד לעגט מען נוצן די גאר דינער ערבות, אזוי האט הרב אברמסקי געטון און נאך גדולי ישראל, ווי אויך פשוטי עם. עס איז נאך דא משפחות וואס זענען מקפיד דערויף. אבער די סוויאטיצקי\מאנסי ערבות ווערן היינט צוטאגס געליפערט ארום די וועלט. היי יאר האט מען ארום געשיקט א קונטרס אז מ'דארף לכתחילה נוצן ערבות פון א טייך, אבער יענער האט גארנישט פארקויפט דערפון, עכ"פ נישט אין לעיקוואד. איינער פון די סוויאטיצקיס האט מיר געזאגט 'ווען עס וועט אויספעלן, וועלן מיר האבען א טייך אויך, זארגט דיר נישט'.

דער ערשטער מאל וואס איך הער פון סוויאטיצקי ערבות. איז דאס דער זעלבער ווי די שאצער? ווען זענען זיי אויפגקומען און וואס האט מען גענוצט אין אמעריקע פאר דעם?

איך בין נישט פון אמעריקא, און איך בין אויפגעוואקסען אין ענגלאנד אין די 80ס. אבער סוויאטיצקי איז 'מאנסי ערבות', און עס באלאנגט צו א מענטש וואס הייסט עזי סוויאטיצקי, דער זון פון הרב חיים סוויאטיצקי ר"מ בישיבת מתיבתא תפארת ירושלים, וואס ער איז געווען א זון פון הג"ר אבא בינוש סוויאטיצקי הי"ד, דער רב אין טיקטין, און א שוואגער פון דער חזו"א. זיי האבען אפגעקויפא אלע פעלדער און זיי האבען עפעס א חוש צו וואקסען די שיינע שטארקער ערבות, וואס מ'דארף אייביג בייטן אפאר מאל אין מיטן יו"ט, און אזוי לייזט ער א מטבע. ווען איינער גייט אין קאמפעטישען מיט איהם, פרייט ער זיך, ווייל אין א פאר יאר גייט יענער פארקויפען זיין פעלד צו איהם, מיט פארטיגע ביימער.