אידישקייט: די ריכטיגע רעליגיע -חקירה

[שמן למאור]

די אשכול עפען איך אלץ א המשך פון די שמועס אויף א צווייטע אשכול ווי מ'איז דן אויפן טענות הכזרי, און מען וועט דא דן זיין פארוואס און אויב אידישקייט איז די ריכטיגע אמתע רעליגיע ע''פ חקירה,

איך מיין אז דאס וואס די תלמידי בעש''ט האבן געשטיפט אמונה פשיטה און גענויגט פון חקירה, איז בלויז נאך וואס זיי זענען צוגעקומען טאקע ע''י חקירה צום אמת, האבן זיי געהאלטן אז פאר פשוטי עם און פויערן, וואס ביי זיי ארבייט אמונה פשוטה, דאן איז א שאד זיך צו פארטושן די מח מיט קשיות, לאז זיי גלייבן און שוין,
אבער איינער וואס האט א העכערע איי קיו, און ביי אים ארבייט נישט די 'זיי א נאר און גלייב' סלאגאן, און בפרט איינער וואס האט שוין א קשיא, איז אודאי אויך געווען זייער מיינונג צו טון אין חקירה,
איז איך שטעל ארויף א דיסקלעימער, מען רעדט דא ריין חקירה, סאו אויב איז עס נישט פאר דיר, דאן ליינט טאקע נישט דא

איך וויל קלאר מאכן אז וואס איך שרייב דא איז בלויז לויט מיין פארשטאנד (וואס גייט טאקע נישט צו ווייט) און יעדער איז וועלקאם, און גאר געמוטיגט זיך צו דינגען און ארויפברענגען א צד שכנגד
מיין מסקנה איז טאקע נישט אז מען קען זיך איבערצייגן אויף זיכער אז אידישקייט איז ריכטיג, אבער פון אלע אפציעס אויפן טיש זעט עס אויס צו מיר צו זיין by far די בעסטע מהלך, וואס לייגט זיך די מערסטע אויפן שכל

קודם לאמיר אנהויבן פון אנהויב, ווער זאגט אז עס איז בכלל דא א באשעפער אויפן וועלט? די אלגעמיינע סייענטיפישער מהלך וואס איז אנגענומען ביי די אקעדעמיקער איז טאקע, אז עס איז נישטא קיין ג-ט,

אבער צו דעם מיז מען פארענטפערן די שאלה פון ווער האט באשאפן די וועלט? וויאזוי איז פון גארנישט (מליאנען יאר צירוק פאר די וועלט איז דא געווען) געווארן אזא שיינע וועלט מיט אלע איינצעלהייטן וואס איז דא אין זיך?

איז וואס די עטעאיסטן האלטן איז די מהלך פון עוועלושן און עס איז בערך ווי פאלגנד (איך האב געליינט לאנג צירוק די מהלך מער פינקטליכער, די יודעי דבר זענען וועלקאם אריינציקומען קלארער)
עס איז געווען פאר טריליאנען יארן צירוק א תוהו ובוהו, און עס זענען ארימגעשווימען עלעקטראנס מיט נוטראנס וכ' וכ' ביז עס האט זיך צאמגעשטעלט און געווארן אטאמס, און פון דעם איז געווארן היידזערדזין וכ' ביז עס איז געווען די ביג בענג וכ' וכ' געווארן חיות מיט מאנקיס מיט מענטשן וכ' גלגילום מיט גילגילום ביז עס איז געווארן וואס אונז זעהן דא היינט א וועלט
(יא עס גייט מער פיקטליכער און עס מאכט מער סענס, אבער בערך אויף אזא מהלך פארט עס)

און אויף דעם מהלך איז דא זייער אסאך קשיות וואס מאכט ג-ט סאך מער א ראציאנאלער מהלך

1) ווער האט באשאפן די ערשטע עלעקטראן אדער וואטעווער עס איז געווען, וואס איז געווען פארדעם?

2)דאס אז עס זאל זיך ממש פינקט אזוי שיין און מסודר אויסשטעלן? (די באקאנטע מעשה מיט די בילד, ווי די צדיק האט ג'טענה'ט אז די טינט האט זיך פינקט אויסגעגאסן און ס'געווארן א שיינע בילד

3)ווען האט זיך אלעס אנגעהויבן? גיי צוריק טריליאן מאל טריליאן ליכט יארן, וואס איז דאן געווען? איך מיין צו זאגן, גיי צירוק מיט אן 'עולם ועד' ס'האט דאך נישט קיין שכל'דיגן אנהויב

4)מען זעט שוין נישט היינט אז א מאנקי זאל ווערן א מענטש וכדו' עס וואלט זיך געדארפט ווייטער איוואלווען?

ועוד ועוד קשיות (די עולם קען משלים זיין)

אבער אז מען גלייבט אז ג-ט האט אלעס באשאפן, דאן איז געווען נאר די באשעפער פאר אלעס, און פון אייביג אן, וואס האט באשאפן די מושג פון זמן און מקום, און אונז קענען טאקע נישט פארשטיין אלעס ווייל אונז זענען נבראים, און ער האט באשאפן פינקטליך אזא שיינע וועלט מיט אלע דוטאלן וואס אונז זעהן
איך וועל ממשיך זיין שפעטער מיט נאך

[yn.NY]

א גרויסן שכח פאר'ן עפענען דעם אשכול!

מיין קאפ שווינדלט מיר פון דורעכליינען דעם אשכול, ס'איז אלץ קשיות און תירוצים וואס כ'האב שוין צענדליגע מאל אדורכגעטוען, כ'האב שוין פארברענגט צענדליגע שעות מיט די שיעורים פון Rabbi jacobson און ר אמנון יצחק, אבער זאכן זענען מיר נאכאלץ נישט קלאר.
אזא אשכול וועט זעכער ארויסהעלפן קלארצושטעלן די נושא דבור דבור על אופניו

[תרמב]

עצי שטים קיפ איט אפ! דו שרייבסט זייער קלאר, איך רעד נישט אריין, אבער איך לייען יעדעס ווארט מיט דארשט.

[יעקב מעקסוועל]

זייער שיין עצי שיטים.

דיין פערטע קשיא איז נישט שווער, אוודאי האלטן זיי אז עוואולוציע גייט ווייטער, נאר עס נעמט נישט איין מינוט, און אויך נישט איין טויזנט יאר, (בעסער נישט צו פארדרייען די שמועס איבער עוואולוציע, נאר ענדערש זיך האלטן צום עיקר). דיין אנדערע 3 שאלות ווערט לכאורה נישט פארענטפערט ווען מען זאגט אז עס איז דא א באשעפער, קענסט נאך פרעגן די זעלבע 3 קשיות כזה.

ווער האט באשאפן די ערשטע עלעקטראן פונעם באשעפער אדער וואטעווער עס איז געווען, וואס איז געווען פארדעם?

וויאזוי האט זיך פונקט אויסגעשטעלט אזא פערפעקט באשעפער? (די באקאנטע מעשה מיט די בילד, ווי די צדיק האט ג'טענה'ט אז די טינט האט זיך פינקט אויסגעגאסן און ס'געווארן א שיינע בילד).

ווען האט זיך אלעס אנגעהויבן? גיי צוריק טריליאן מאל טריליאן יארן, וואס איז דאן געווען? איך מיין צו זאגן, גיי צירוק מיט אן 'עולם ועד' ס'האט דאך נישט קיין שכל'דיגן אנהויב.


די איינציגע וועג צו פארענטפערן די אלע קשיות, איז צו מקבל זיין עס איז דא א באשעפער וואס אונז קענען נישט משיג זיין, און דאן שטימט אלעס. און דאס איז טאקע וואס יעדער טוט, רעליגיעזע נעמען אן עס איז דא א באשעפער וואס אונז קענען נישט משיג זיין, און נישט רעליגיעזע נעמען אויך אן עס איז דא עפעס וואס מען קען נישט משיג זיין.

[ברוינשטיין]

דעי גאנצע איידיע אז א זאך דארף האבן א באשעפער, דאס הייסט אז ווען די זעהסט א בילד מיינט דאס אז עמעצער האט דאס געפארבט און ווען די זעהסט א וועלט מיינט דאס אז איינער האט דאס באשאפן, איז א פיזישע מוגבל'דיגע וועג פון טראכטן, אויב פארשטייסטו אז עס איז פארהאן אזא געדאנק פון "נישט" זמן און מקום און דארטן דארפן זאכן נישט באשאפן ווערן, בעסער געזאגט עס איז נישט דא אזא מציאות ווי באשאפן ווערן ווייל ס'איז ניטאמאל דא זמן ווען דאס זאל באשאפן ווערן,
דאן איז די גאנצע געדאנק אז דעי וועלט איז באשאפן געווארן, בעסער געזאגט אז זאכן דארפן בכלל באשאפן ווערן (אדער אז זאכן זענען אמאל באשאפן געווארן) א מוגבל'דיגע מחשבה, יא עס הערט זיך צומישט, דער מענטשליכער מוח קען דאס נישט בכלל באגרייפן ווייל אינז זעמיר אין דעי הקבלה, אבער מען קען יא אריינקלערן און זעהן אז זאכן זענען נישט אזוי פשוט.
מען קען פרעגן די סארט קשיות אויף ענדלאזע וועגן און אויך אויף אסאך טיפערע און מער קאמפליצירטע וועגן, אזש עס לויפט אן קיין ענדע.

די האסט ארויסגעברענגט פארוואס די גלייבסט אין ג-ט, אבער האסט נאכנישט אנגערירט די תורה.

ג-ט מיט זיין תורה זענען דער איינציגער אמת וואס פארהאן אזוי גלייב איך, און אזוי נעם איך אָן, אָן קיין פארוואס און אָן קיין פארווען, ווייל אזוי גלייב איך און אזוי זאגן מיינע געפילן-(איז די שטערקסטע זאך אויפן וועלט) פערטיג!

[ברוינשטיין]

איז בחירה חופשית אנגענומען אין די סייענטיפישע וועלט? בעסער געפרעגט זענען פארהאן סייענטיפישע באווייזן אז עס עקזיסטירט בחירה חופשית?

[חסיד פון ליטא]

דיינע געפילן זענען די שטערקסטע זאכן אין 'דיין' וועלט.

[berlbalaguleh]

צו אלע חכמי השטיבל. וגם יעקב מאקסוועל וברוינשטיין ותרמב בתוכם. די קשיא איז נישט איבער די אמונה אין באשעפער. די קשיא איז אויף די אינם מאמינים. אזוי ווי דארווין און די אנדערע וועלכע זענע דאך פאררעכנט אלס חכמים און דענקערס. פארוואס האבן זיי נישט איינגעזעהן די פשוט'ע,שכל'דיגע ענטפער. אז ס'איז דא א באשעפער וועלכער האט דאס אלעס באשאפן מיט !...גרויס חכמה

[רביה''ק זי''ע]

א. מיללער האט א קירוב רחוקים בוך געבויט על דרך שאלה ותשובה צווישן א צומישטער יוגענטליכער און א רב כאילו, בתוך הדברים פרעגט דער יוגענטליכער דעם רב צו ער קען איהם אויפווייזן אז ס׳איז דא א גאט ענטפערט איהם דער רב אז יא נאר ס׳וואלט געדויערט דריי יאר! אויפ׳ן פראגע פונעם יוגענטליכער ווי ס׳קען זיין אז ס׳זאל דויערן אזוי לאנג אזא פשוט׳ע זאך ענטפערט איהם דער רב אז באמת די ראיה אליינס דויערט נאר איין מינוט, נאר דיין קאפ לויפט אזוי קרום פון מיסאינפארמאציע אז דו וועסט נישט פארשטיין וואס איך רעד, איך דארף דריי יאר פון הקדמות און אראפלייגן יסודות און הנחות ביז איך קען דיר זאגן דער ענטפער וואס דויערט איין מינוט...

הונגע לעניננו, איך האב אסאך וואס צו זאגן איבער די נושא, און באמת פארברענג איך שוין א קנאפע דריי יאר דא אין שטיבל אראפלייגענדיג די יסודות אז יעדער זאל אליינס קענען צוקומען צום ענטפער, דער ענטפער אליינס קען איך אבער נישט זאגן ווייל מ׳גייט עס פארמעקן. כ׳האב שוין אמאל אנגעפירקלט אן אשכול וואו איך בין געגאנגען ביז איין סטעפ פאר׳ן ענטפער, כ׳גלייב אבער נישט אז איינער האט געטוישט זיין מיינונג דערוועגן ווייל ס׳פיט נישט אריין אין זייער comfort zone, סך הכל האט מען יעצט מער ״קשיות״ וואס מ׳דארף פארענטפערן.

און אז מ׳רעדט שוין, מיין קאזין, א צענערלינג, האט אמאל געוואלט רעדן מיט מיר איבער עוואלוציע, ער איז א גרויסער תמים אבער אויסנאם קלוג און קען אסאך (אזויווי מיר ). בקיצור, איך האלט דאך נישט ביים זיך פארטשעפען מיט זיינע עלטערן, אבער דאך האב איך איהם געוואלט געבן א פתח וואו אנצופאנגען אליינס צוקומען צום אמת, האב איך איהם געזאגט אז איך פארשטיי נישט פשט פון רעדן איבער דעם נושא ווייל דו האסט שוין אפגעמאכט ביי דיר פון פריער וואס דו ווילסט די מסקנא זאל זיין און דו גייסט פארענטפערן אלע מיני קרומע תירוצים אז ס׳זאל שטימען מיט דיין פאראויסבאשטימטע מסקנא. האט ער זיך געגעבן א רוף אן, ניין, איך בין נישט פון די מענטשן, איך וויל טאקע וואוסן... איך האב מיך אבער ווייטער געהאלטן ביי מיינס... למעשה מיין איך אז ס׳האט געארבעט.

נאך אן אינטערעסאנטע אנעקדאט, איינער פון מיינע רבי מובהק׳ס האט, נאך א לאנגע צייט לערנען מיט מיר, געכאפט אז איך האלט נישט ביי גארנישט, אפאר מאל האט ער מיר געבעטן איך זאל איהם פרעגן מיינע ״קשיות״ ווייל ער איז זיכער אז ער קען זיי פארענטפערן, אבער איך האב איהם אלץ אפגעשטופט ווארטענדיג אויף די ריכטיגע געלעגענהייט. איינמאל ברגע האמת, געווען איז עס ווען ער האט מיר געכאפט עסן עפעס אן א הכשר, האט ער מיר געפרעגט הלמאי, ווי קומט עס צו מיר צו עסן עפעס אן א הכשר. האב איך איהם געענטפערט אז איך האב מיך אויסגעלערנט אז אויף יעדע זאך קען מען טרעפן א היתר, דיעס עסן צ.ב. איז מיין היתר אז ס׳איז vegan, וואס קען שוין זיין נישט כשר דערין? האט ער זיך צובייזערט אויף מיר אז איך זוך מיר סתם תירוצים, און ער האט צוגעלייגט אז ס׳שטייט טאקע אז מ׳נעמט נישט אן אין סנהדרין נאר איינער וואס קען מטהר זיין א שרץ בק״ן טעמים, און ס׳איז זייער וויכטיג פאר א רב דאס צו קענען, אבער מ׳דארף וואוסן אז סוף כל סוף בלייבט עס א שרץ. האב איך איהם געגעבן רעכט אז ס׳איז סתם אבי א תירוץ, אבער איך וויל פארשטיין איין זאך, אויב קען איך ענטפערן א תירוץ פארוואס מ׳מעג פארוואס זאל איך דווקא זוכן א תירוץ פארוואס מ׳טאר נישט? אז איך קען מטהר זיין די שרץ פארוואס זאל איך עס מטמא זיין? אז איך קען מיך אויסזוכן א היתר פארוואס זאל איך מיר אויסזוכן אן איסור? בין איך א masochist צו וואס? וידום אהרון.

[תוהו ובוהו]

גאט איז נישט קיין שום תירוץ אויף קיין שאלה, גאט איז גענומען די קשיא און געזונגען מיט א ניגון פון תירוץ.

קשיא = "כ'פארשטיי נישט פון ווי האט זיך אלעס אנגעהויבן?"
תירוץ = "ס'איז דא עפעס וואס איך פארשטיי נישט [לאמיר עס רופן גאט] און דאס פארענטפערט אלעס!".

[מי אני]

סתם אזוי צו זאגן אז ביי הקב״ה טערמינירט זיך דאס אינפיניט ריגרעס, און דאס איז אויב נעמט מען שוין יא אָן אז אן אינפיניט ריגרעס דא איז ״ווישׁאָס״ און מען נעמט שוין אויך אָן דעם פּרינציפּ פון סאָפישׁענט ריִזען אז אלעס מוז האבן א פועל, קומט טאקע פאָר ווי א קעיס פון ספּעשׁל פּליִדיִנג [״ביי דעם גייט עס נישט אָן״]. און אז מ׳ענטפערט שוין אז אז דאס גייט נאר אָן ביי דברים שהם אפשריים און ג-ט איז א נעסעסערי עקזיסטענט קען מען דאס שוין בעצם זאגן אויפ׳ן יקום זעלבסט; ענליך צו די פירכא אויף אבן סינא׳ס הוכחה פאר מציאות הא-ל (וואס איז שוין אפילו עפ״י קדמות).

מ׳קען זיך ארויסדרייען דערפון מיט׳ן זאגן ״יעדע זאך וואס איז מיוצר האט א יוצר״ און ג-ט איז נישט מיוצר ווי מ׳ווייסט אז די וועלט איז יא. אבער מ׳ווייסט אויך נישט אז די יקום איז מיוצר פון אן ״אָנהויב״ ממש.

צו דעם קען מען אריינברענגען אן אנדערע פונקט און טענה׳ן אז אן אקטועלע אינפיניטי פון פועל ונפעל איז אומעגליך וממילא איז די וועלט יא מיוצר פון אן ״אָנהויב״, ועיין באשכול זו באריכות.
‏

איז בחירה חופשית אנגענומען אין די סייענטיפישע וועלט? בעסער געפרעגט זענען פארהאן סייענטיפישע באווייזן אז עס עקזיסטירט בחירה חופשית?

‏דר. בנימין ליבּעט, א ניוראָסייענטיסט, האט געזעהן אז ס׳דא סיגנאלן אינעם מח איבער איינס פון צוויי ברירות פאר דער מענטש איז אפילו באוואוסטזיניג דערצו. עס איז אבער נאך אלס קאנטראווערסיאנאל און וואס דאס פונקטליך צייגט אויף.

[יעקב מעקסוועל]

איז בחירה חופשית אנגענומען אין די סייענטיפישע וועלט? בעסער געפרעגט זענען פארהאן סייענטיפישע באווייזן אז עס עקזיסטירט בחירה חופשית?

איך ווייס נישט ווי וויסנשאפטלעך די שאלה איז, (אביסל מער וויסנשאפטלעך ווי דער קעפל פון די אשכול). אין די מאדערנע פיליזאפישע וועלט איז ע"פ רוב אנגענומען אז עס איז נישט פארהאן קיין בחירה.

אין די זעלבע צייט איז אויך אנגענומען, אז א מענטש וואס ווייסט ער האט א בחירה איז מער פראדאקטיוו, און א בעסערע מענטש בכללות. דעריבער לוינט זיך צו שפילן ווי עס איז דא א בחירה, ווייל אפילו אויב עס איז עכט נישטא קיין בחירה וועט מען האבן א בעסערע לעבן אויב מען וועט גלייבן עס איז יא דא.

[תוהו ובוהו]

צום קעפל: וויפיל פון די מעגליכע ענטפערס מעג מען דא שרייבן?

[קהל'ס נער]

ס'הערשט דא א שטיקל צימישעניש, גאט און תורה זענען נישט איין זאך (קודשא בריך היא אורייתיה וישראל חד, איז על פי קבלה נישט סייענטיפיש), דהיינו אפילו אויב איך גלייב אין גאט מיז נאך נישט זיין אז ער האט געגעיבן די תורה, יעדער עכ"פ ווער ס'זיכט די אמת אן קיין דעות קדומות, וועט ציקימען צים מסקנה אז ס'איז דא א גאט אדער רוף עס נישט גאט רוף עס די כח פון נאטור רוף עס וויאזוי די ווילסט צום סוף קימט יעדער אן אז ס'איז דא עפעס א העכערע כח/ענערגיע/גאט, יעצט איז די שאלה צי די כח/ענערגיע/גאט האט געגעיבען די תורה, וואס אויף דעים ארויף האב איך געזאגט אז ס'איז נישטא קיין שום הוכחה אז די גאט/כח/ענערגיע האט געגעיבן די תורה, וועיגן דעים מיז מען גלייבן באמונה פשוטה אדער ווערן א אפיקורוס, זאגן אז מען גלייבט אין די תורה ע"פ חקירה איז זיך זעלבסט גע'נער'ט.

[ברוינשטיין]

ס'הערשט דא א שטיקל צימישעניש, גאט און תורה זענען נישט איין זאך (קודשא בריך היא אורייתיה וישראל חד, איז על פי קבלה נישט סייענטיפיש), דהיינו אפילו אויב איך גלייב אין גאט מיז נאך נישט זיין אז ער האט געגעיבן די תורה, יעדער עכ"פ ווער ס'זיכט די אמת אן קיין דעות קדומות, וועט ציקימען צים מסקנה אז ס'איז דא א גאט אדער רוף עס נישט גאט רוף עס די כח פון נאטור רוף עס וויאזוי די ווילסט צום סוף קימט יעדער אן אז ס'איז דא עפעס א העכערע כח/ענערגיע/גאט, יעצט איז די שאלה צי די כח/ענערגיע/גאט האט געגעיבען די תורה, וואס אויף דעים ארויף האב איך געזאגט אז ס'איז נישטא קיין שום הוכחה אז די גאט/כח/ענערגיע האט געגעיבן די תורה, וועיגן דעים מיז מען גלייבן באמונה פשוטה אדער ווערן א אפיקורוס, זאגן אז מען גלייבט אין די תורה ע"פ חקירה איז זיך זעלבסט גע'נער'ט.

יעדער איז איינשטימיג אז גאט איז איינציג?
אויב נישט, אפילו די זאגסט אז תורה איז געגעבן געווארן דורך א העכערע כוח, ווייסטו נאכנישט וואס דער צווייטע כוח האלט דערוועגן.

ג-ט מיט זיין תורה זענען דער איינציגער אמת וואס פארהאן אזוי גלייב איך, און אזוי נעם איך אָן, אָן קיין פארוואס און אָן קיין פארווען, ווייל אזוי גלייב איך און אזוי זאגן מיינע געפילן-(איז די שטערקסטע זאך אויפן וועלט) פערטיג!

[תוהו ובוהו]

ס'הערשט דא א שטיקל צימישעניש, גאט און תורה זענען נישט איין זאך (קודשא בריך היא אורייתיה וישראל חד, איז על פי קבלה נישט סייענטיפיש), דהיינו אפילו אויב איך גלייב אין גאט מיז נאך נישט זיין אז ער האט געגעיבן די תורה, יעדער עכ"פ ווער ס'זיכט די אמת אן קיין דעות קדומות, וועט ציקימען צים מסקנה אז ס'איז דא א גאט אדער רוף עס נישט גאט רוף עס די כח פון נאטור רוף עס וויאזוי די ווילסט צום סוף קימט יעדער אן אז ס'איז דא עפעס א העכערע כח/ענערגיע/גאט, יעצט איז די שאלה צי די כח/ענערגיע/גאט האט געגעיבען די תורה, וואס אויף דעים ארויף האב איך געזאגט אז ס'איז נישטא קיין שום הוכחה אז די גאט/כח/ענערגיע האט געגעיבן די תורה, וועיגן דעים מיז מען גלייבן באמונה פשוטה אדער ווערן א אפיקורוס, זאגן אז מען גלייבט אין די תורה ע"פ חקירה איז זיך זעלבסט גע'נער'ט.

די מינימאלע דעפיניציע פונעם מושג "גאט" (ווי ווייט איך פארשטיי) איז א קאנטשעס כוח/וואטעבער, די רגע דאס איז נישט קלאר איז "גאט" נישט קלאר, צו פארוואנדלן א "שאלה" אין "גאט" איז זיך זעלבסט גענארט.

[ברוינשטיין]

צום קעפל: וויפיל פון די מעגליכע ענטפערס מעג מען דא שרייבן?

דער קעפל איז מיר גאנץ אינטערעסאנט, ווייל ער פרעגט אויב אידישקייט איז די ריכטיגע רעליגיע, קודם דארף ער אראפשטעלן די פאנדימענט פארוואס ער איז איבערצייגט אז עס מיז זיין א רעליגיע, דערנאך קען מען דעבאטירט אויב אידישקייט איז די ריכטיגע.

[שמן למאור]

לאמיר צאמנעמען וואס די עולם האט געזאגט ביז אהער און גיין ווייטער,
מי אני: איים סארי די רעדטסט צו מיר ווי א ראשון, איך פארשטיי נישט וואס די זאגסט, פליז רעד אידיש, מיין מח איז צו קליין,

מעקסוועל זאגט אז די אלע קשיות קען מען אויך פרעגן אויב ס'דא א גאט, איז לאמיר דאס צונעמען,

די קשיא פון ווער האט געמאכט די ערשטע עלעקטראן פון די באשעפער, איז אזוי, אויב איז אלעס ציגעגאנגען מיט א גשמיות'דיגע מהלך, אהן קיין באשעפער, דאן איז די קשיא גילטיג, ווער האט באשאפען די ערשטע עלעקטראן, און וואס איז געווען פאר דעם, ס'איז זייער נישט שכלדיג צו זאגן אז מען פארשטייט נישט קיין גשמיות'דיגער יצירה, ווייל מען גלייבט נישט אז זמן און מקום איז געמאכט געווארן, עס איז א בלויזער מציאות, אויב אזוי תחלית ווער האט באשאפן די ערשטע זאך און ווען, און וואס איז במציאות געווען פאר דעם, די קשיא בלייבט אומפארענטפערט

אבער אויב איז דא א רויחניות'דיגע באשעפער וואס האט באשאפן מקום און זמן, דאן איז ער פשוט אייביג דא געווען און זמן ומקום איז א יצירה פון ג-ט, קיינער האט אים נישט געמאכט, ווייל ער איז דא געווען 'אייביג', איי וואס איז געווען פאר אים? דאס איז וואס אונז פארשטייען נישט, אבער איך פארשטיי כאטש פארוואס איך פארשטיי עס נישט, ווייל זמן און מקום איז בלויז א יצירה וואס אונזער מח איז געמאכט געווארן און דעם גבול דעריבער קענמען עס טאקע נישט פארשטיין

און בעיקר די קשיא ווער האט באשאפן אזא פערפעקטע באשעפער, ווס. וויאזוי איז די וועלט אזוי פערפעקט, איז די זאך אזוי,
אויב איז טאקע דא געווען אלעמאל א באשעפער, (ווי געשריבן אויבן) דאן האט אים קיינער געמאכט, ער איז אלעמאל געווען דער כל יכול מלא טוב וחכמה, און ער האט טאקע באשאפן אזא פערפעקטע וועלט מיט אלע אירע איינצעלהייטן,
אבער צו זאגן אז אלעס (די ערד, הימל, זאמד, וואלקענעס, וואסער, ביימער, אלע מיני ירקות, פירות, חיות, עופות, שמש וירח כוכבים, כל צבה השמים, מענטשן, חכמה, וכ' וכ' וכ') איז פינקט אזוי געשען, ביי מיסטעיק, איז סאך סאך ווייניגער שכל'דיג

[שמן למאור]

צום קעפל: וויפיל פון די מעגליכע ענטפערס מעג מען דא שרייבן?

דער קעפל איז מיר גאנץ אינטערעסאנט, ווייל ער פרעגט אויב אידישקייט איז די ריכטיגע רעליגיע, אנשטאט פרעגן בכלל אויף רעליגיע.

געדילד, איך וויל ציקומען צו דעם, אבער אז עס איז נישטא קיין באשעפער, איז קיין איין רעליגיע נישט ריכטיג, אלעס איז אויסגעטראכטע מעשיות,
קודם דארף מען פעסטשטעלן אז ס'טאקע דא א גאט, דאן קען מען גיין צו, אויב איז דא א גאט, דאן וועליכע רעליגיע איז די ריכטיגע

[לייבל שטילער]

לבעלי הסייענס:
צו איז עס סייענטיפיקלי פראווען אז די וועג צו פראווען עפעס איז נאר דורך סייענס?
ואת''ל אז יא, צו איז עס סייענטיפקלי פראווען אז סייענטיפלי פרוף איז פרוף?

[קהל'ס נער]

ס'הערשט דא א שטיקל צימישעניש, גאט און תורה זענען נישט איין זאך (קודשא בריך היא אורייתיה וישראל חד, איז על פי קבלה נישט סייענטיפיש), דהיינו אפילו אויב איך גלייב אין גאט מיז נאך נישט זיין אז ער האט געגעיבן די תורה, יעדער עכ"פ ווער ס'זיכט די אמת אן קיין דעות קדומות, וועט ציקימען צים מסקנה אז ס'איז דא א גאט אדער רוף עס נישט גאט רוף עס די כח פון נאטור רוף עס וויאזוי די ווילסט צום סוף קימט יעדער אן אז ס'איז דא עפעס א העכערע כח/ענערגיע/גאט, יעצט איז די שאלה צי די כח/ענערגיע/גאט האט געגעיבען די תורה, וואס אויף דעים ארויף האב איך געזאגט אז ס'איז נישטא קיין שום הוכחה אז די גאט/כח/ענערגיע האט געגעיבן די תורה, וועיגן דעים מיז מען גלייבן באמונה פשוטה אדער ווערן א אפיקורוס, זאגן אז מען גלייבט אין די תורה ע"פ חקירה איז זיך זעלבסט גע'נער'ט.

יעדער איז איינשטימיג אז גאט איז איינציג?
אויב נישט, אפילו די זאגסט אז תורה איז געגעבן געווארן דורך א העכערע כוח, ווייסטו נאכנישט וואס דער צווייטע כוח האלט דערוועגן.

ג-ט מיט זיין תורה זענען דער איינציגער אמת וואס פארהאן אזוי גלייב איך, און אזוי נעם איך אָן, אָן קיין פארוואס און אָן קיין פארווען, ווייל אזוי גלייב איך און אזוי זאגן מיינע געפילן-(איז די שטערקסטע זאך אויפן וועלט) פערטיג!

זיידי/שיינע בחורל/יונגעל מיט באקאקטע הויזן.

און אויב גאט איז נישט איינציג טוישט זיך עפעס לגבי וואס איך האב גערעדט?
אותו דבר לגבי אויב גאט 2.0 האלט אנדערש פון גאט.

פ.ס. דיין אמונה פשוטה איז זייער א חשובע זאך, אבער ווען מען רעדט פון חקירה קימט עס נישט אריין.

[קהל'ס נער]

ס'הערשט דא א שטיקל צימישעניש, גאט און תורה זענען נישט איין זאך (קודשא בריך היא אורייתיה וישראל חד, איז על פי קבלה נישט סייענטיפיש), דהיינו אפילו אויב איך גלייב אין גאט מיז נאך נישט זיין אז ער האט געגעיבן די תורה, יעדער עכ"פ ווער ס'זיכט די אמת אן קיין דעות קדומות, וועט ציקימען צים מסקנה אז ס'איז דא א גאט אדער רוף עס נישט גאט רוף עס די כח פון נאטור רוף עס וויאזוי די ווילסט צום סוף קימט יעדער אן אז ס'איז דא עפעס א העכערע כח/ענערגיע/גאט, יעצט איז די שאלה צי די כח/ענערגיע/גאט האט געגעיבען די תורה, וואס אויף דעים ארויף האב איך געזאגט אז ס'איז נישטא קיין שום הוכחה אז די גאט/כח/ענערגיע האט געגעיבן די תורה, וועיגן דעים מיז מען גלייבן באמונה פשוטה אדער ווערן א אפיקורוס, זאגן אז מען גלייבט אין די תורה ע"פ חקירה איז זיך זעלבסט גע'נער'ט.

די מינימאלע דעפיניציע פונעם מושג "גאט" (ווי ווייט איך פארשטיי) איז א קאנטשעס כוח/וואטעבער, די רגע דאס איז נישט קלאר איז "גאט" נישט קלאר, צו פארוואנדלן א "שאלה" אין "גאט" איז זיך זעלבסט גענארט.

איך פארשטיי נישט וואס די פארשטייסט נישט, ס'קלאר אז ס'איז דא כוחות, די חילוק איז נאר וויאזוי מען ריפט עס, די רעליגיעזע רופן עס גאט, די סעקולערע ריפן עס powers of nature די כוחות פון נאטור.

[קהל'ס נער]

צום קעפל: וויפיל פון די מעגליכע ענטפערס מעג מען דא שרייבן?

דער קעפל איז מיר גאנץ אינטערעסאנט, ווייל ער פרעגט אויב אידישקייט איז די ריכטיגע רעליגיע, קודם דארף ער אראפשטעלן די פאנדימענט פארוואס ער איז איבערצייגט אז עס מיז זיין א רעליגיע, דערנאך קען מען דעבאטירט אויב אידישקייט איז די ריכטיגע.

ווייל אן די הנחה וועט מען גלייך ציקימען צי א מסקנה וואס מען וויל נישט הערן.