קאווע שטיבל

איך דאווען שבת אין א קליינע ביהמ"ד. איינע פון די מתפללים דארט מיט מיר איז א מוקיר תורה וחכמה, האט נישט מורא חוקר צו זיין אפילו האקעלע דברים על בוריין, און ארויסזאגן מיינונגען וואס ער האט אין דקות׳דיגע ענינים אפילו וואו עס קען פארקומען קאנטראווערסיאנאל. די שבת הגדול האב איך צוגעזעהן ווי א צווייטע מתפלל גייט צו צו אים און פרעגט אים, "דו גלייבסט אין ג-ט?"

איך האב מיך אָנגערופן, "וואס מיינט דאס 'ג-ט' איבער וואס דו פרעגסט צי ער גלייבט דערין?" פאר מ'קען ווייטער ענטפערן דערויף, האב איך געזאגט, "די רגע מ'איז דאס מגדיר באיזה אופן, דערזעהט מען זיך דאך מיט א דאגמאטישע פראבלעם וואס אויף דעם ביסטו דאך דן". דאס איז דאך כידוע מהרמב"ם ביסוד השלישי שלו און ווי ער איז מאריך אינעם ערשטן צוויי דריטל פון ח"א ממו"נ, און ווי ער ענדיגט צו בפנ"ט (לגבי תוארים כלפי ג-ט) אז עס באדארף צו זיין דערויף דעם ודומו סלה ועל כן יהיו דבריך בזה מעטים. די שאלה איז ליידיג מתוכן. אויף דעם קומט שוין וואס לודוויג וויטגענשטיין האט ווי באקאנט געשריבן:
‏Whereof one cannot speak thereof one must be silent

איך האב צוגעענדיגט אז וואס מ'קען יא פרעגן איז "צי דו ביסט (מער-ווייניגער) א שומר תורה ומצוות?" מ'קען דאס נאך מער אויסברייטערן און פרעגן, "צי דו האסט אַן אייגענע געפיהל, סיפוק אין, און פידעליטי צו אט די שמירת המצוות, אדער נאר ווייל די ווייב/געזעלשאפט וכו' צווינגען דיר אריין דערין"?

דאס האט מיר געמאכט טראכטן אז דאס גאנצע דגוש וואס מ'לייגט אויף "אמונה" איז לא די אז עס איז לגמרי נישט אין פלאץ און קאַוּנטער-פּראדוקטיוו, נאר אז מ'דארף ווען גאר לייגן א דגוש אויף דעם אומוויכטיגקייט פון דעם אין וואס פונקטליך מ'גלייבט אין.

והיינו, עס איז ידוע וואס דער רס"ג זאגט בהאמונות ודיעות (מאמר ג ריש פ"ז) אז "אין אומתינו אומה אלא בתורותיה" עיי"ש. מיינענדיג, דאס וואס שאפט דעם זהות ישראל ויהודי פאר א מענטש איז דאס וואס ער איז שומר ומחשיב התורה ומצותיה. ואיה"נ אז מ'קען זיך דינגען צי דאס איז ממש א נעסעסערי קאנדישאן דערפאר און אז אָן דעם איז נישט שייך צו האבן דעם זהות "יהודי", איז אבער וועט מען מודה זיין אז עס איז (למחצה שליש ורביע) זיכער א סאָפישׁענט קאנדישאן דערפאר אז טאמער איז עס דא האט מען דעם זהות. ול"ד ומשא"כ לגבי וואס ער פונקטליך "גלייבט" יא אין צי נישט.

ובכלל, ווי איך האב דא צוגעברענגט פון דר. עלווין ריינעס, איז לגבי דעם עצם קאנצעפט פון "ג-ט" און געטליכקייט געווען אין דעם א גרויסע gamut פון דעות בין הוגי יהודים במשך די היסטאריע פון יהדות, אָן קיין אלגעמיינע קאנסענסוס (לדוגמא, ידוע הראב"ד בהל' תשובה פ"ג ה"ז), און עס איז נישטא קיין געהעריגע וועג דאס מגדיר צו זיין. ער פאר זיך האט טאקע וועגן דעם דוגל געווען אין א שיטה פון "פּאַלידאקסיע" און אז עס איז נישטא ביהדות קיין געהעריגע אָרטאָדאקסיע און "ריכטיגע" סעט פון גלויבונגען וואס מ'באדארף און "מוז" האבן. ועוד יותר, אז עס איז לדעת כמה (און איראניש גם הרמב"ם בתוכם) נישט שייך קובע צו זיין און "פסק'ענען" בדעות, משא"כ בחוק והלכה. וממילא אטאקירן איינעם אויף וואס ער גלייבט אדער נישט בדעות, איז אלעמאל שוין אויף א שוואכערע באזיס ווי איידער אים פארהאלטן אויף מקיים זיין אראפגעשטעלטע חוק און געזעץ. און דאס איז נאך פאר'ן צוקומען צום באקאנטן קושיא פונעם אור ה' בהקדמתו ובמאמר ב' כלל ה' פ"ה אז עס איז נישט שייך מצווה צו זיין איינעם צו גלייבן און מאמין זיין בדבר מה, און עס איז נישט שייך דערויף קיין רצון עיי"ש. דעותיהן, ואפילו אין "יסודות'דיגע" זאכן, וועלן קיינמאל נישט זיין שוות.

איי דער רמב"ם מיט זיינע עיקרים און די לשונות וואס ער נוצט בהקדמתו לפרק חלק, אז אמונה באלו העיקרים זענען דאס וואס מאכט א מענטש ווערן גערעכענט ווי נכלל בכלל ישראל, ובהל' תשובה פ"ג איבער איינער וואס גלייבט נישט אין זיי? איז קודם כל, ווי אדורכגעטוהן לאורכה ולרוחבה ביי סיי די קלאסישע מפרשי הרמב"ם הראשונים, און סיי די אקאדעמיקער עד זמנינו, איז דא א גרויסע פראגע צייכן אין וויפיל פון זיינע אייגענע עיקרים דער רמב"ם אליינס האט געגלייבט אין. איז פארוואס האט ער זיי אראפגעשטעלט און נאכדערצו אזוי שטרענג? איז בעצם שתי תשובות בדבר. איינס, איז דאס מכח אמונות הכרחיות לההמון. ווייל ווי ערווענט פריער איז דאך די מטרה וואס מ'וויל די קיום תורותיה של העם, הכוללת גם ההמון, וואס די "תורותיה" האלט מען פאר ריכטיג. וכדי זיי זאלן דאס אָנהאלטן לקיימן פעהלט אויס פאר זיי א באזיס פון אונטערליגענדע (מער ממשיות'דיגע) אמונות וואס מ'ממש גלייבט אין וואס באזירן אט די ריכטיגקייט. און צוויי, ווייל דער רמב"ם האט בסתם געהאלטן, פשוט פון א פילאזאפישן פּערספּעקטיוו ומעלת האדם והראציאנאל/נפש משכלת שלו, אז מ'דארף ליגן אין אט די שכליות'דיגע קושיות ושאלות אלס א מטרה פאר זיך. עס איז אבער נישט דייקא אז דאס איז וואס האט די השלכות לקיום המצות. די געפיהל און אימפּעטוס דערצו קען קומען וויאזוי אימער. מיינענדיג, אז א חלק פונעם מטרה פונעם ספר מורה נבוכים איז צו געבן דעם דרך ההשוואה להנבוך למצוא סיפוק און עס מאפשר זיין פאר אים עס צו מאכן שטימען ווי אזוי ער פארשטייט; לדוגמא, פארטייטשן אלעס לפי קדמות. ודון מינה ואוקי אשארא ווען ער נעמט אָן נאך ווייטער עקסטרעם "לינק" בעניני אמונה און ווי דר. ריינעס' אנדערע סארטן קאנסעפּשאנס.

הכלל, דאס ריכטיגקייט, וממילא סיפוק וואס מ'טרעפט, פון שמירת התורה והמצות במעשה דארף ל"ד תלוי זיין אין דעם אין וואס פונקטליך מ'גלייבט ביחס צו "ג-ט" באמונה במחשבה ובדעת. ואיה"נ אז דער רמב"ן און אנדערע מפרשים האבן משיג געווען אויפ'ן רמב"ם בספר המצות לגבי דאס וואס ער האט גערעכענט אמונה בה' אלס א מצוה, וויבאלד דאס מוז דאך ממילא זיין כדי לקיים המצוות בכלל. איז בין איך אבער נישט זיכער אז, עכ"פ כהיום, איז דאס דייקא אזוי. והא ראיה, אז איך "גלייב" מ'וועט מודה זיין אז עס איז בעצם יתכן, פּאַסיבּל הגם טאקע נישט פּראַבּעבּל, אז עס איז שייך אז מ'זאל האלטן דאס איז "ריכטיג" אָן דעם. ואפילו עכ"כ וואו מ'נעמט אָן לגבי אמונה די עקסטרעם פון אטעאיזם/אַטעאָנאָמאטיזם, קען אבער לכאורה דאך שייך זיין צו האלטן שמירת המצות אלס ריכטיג און עפעס וואס געבט אים מיענינג, און אזוי ווי דר. ראָסעל בּלעקפארד און דר. אוּדאָ שאקלענק דערמאנען. ווי אזוי? דאס קען שוין יעדעס מענטש אויסארבעטן פאר זיך, ולא הרי דרך של זה כהרי דרך של זה.

און דאס איז פארוואס מ'קען טאקע פרעגן איבער דעם מענטש'נס געפיהל און פידעליטי דערצו צו קיום המצוות. וויבאלד דאס איז פשוט די פראגע וואס א מענטש'נס אונטערליגענדן געפיהל צו די געזעץ און קוֺיד איז, וואס גייט פועל זיין אויף זיין פידעליטי דערצו, נישט קיין חילוק ווי אזוי און פארוואס פונקטליך דאס קומט צושטאנד. אבער לייגן א דגוש אויף "ריכטיגע אמונה", אָרטאָדאקסיע, אלס א מטרה ו"עיקר" פאר זיך, איז קאַוּנטער-פּראדאקטיוו. דאס איז מכח דעם ווייל אין א סינגעל פּראפּאזישאן וואס מ'וויל א מענטש זאל גלייבן אין, איז דאס בעצם אַן אבּיעקטיוו בּיינערי - "אמת" או "שקר". אבער כנ"ל איז דאך דאס נישט עפעס וואס איז תלוי ברצון און עס איז נישט שייך פאר א מענטש דאס צו אָננעמען בעל כרחו טאמער איז ער נישט אויפגעוואוזן אבּיעקטיוו בשכלו אזוי (ובפרט אז בענינים אלה איז לכאורה נישטא און שייך קיין דעמאנסטרעטיוו אויפווייז). וידוע די "אמונה קריזיס" השורה בינינו, ובפרט ביי די חכמים בתוכינו. משא"כ לגבי קיום המצות, וואס איז מער לגבי "טוב" או "רע", איז דא מער א מבוא וואו דער מענטש קען גרינגער טרעפן מערערע אפציעס צו טרעפן א סיפוק און פערזענליכע סיבה דערצו פאר אים.

וממילא איז יתכן לומר אז עס וואלט ענדערשער געווען צו לייגן א דגוש אויף דוקא דאס אז עס איז נישט קיין נפק"מ וואס פונקטליך ער גלייבט בדעות בנוגע דאגמא. די עיקר איז אז ער איז א שומר התורה ומצותיה. און די דגוש דארף זיין אויף מערערע וועגן ווי אזוי עס איז טאקע שייך צו טרעפן, און עקספּלארירן פארשידענארטיגע וועגן ווי אזוי צו טרעפן, סיפוק בקיומיה, וואס דארפן נישט דוקא זיין מקושר באמונה ודאגמא.

‏ולגבי קיום המצוה של אמונה גופא, וואס איז דאך אליינס א מצוה לפי הרמב"ם כנ"ל, איז אויב נעמט מען אָן ווי דער רמב"ם דערין דאן קען מען ענטפערן ענליך צו וואס דער קנאת סופרים ענטפערט דארט. אזא סארט "האמנתי כי אדבר", וואס טעקניקעלי boils down צו עקטן עז איף מ'גלייבט דערין.

איז דאס נישט ישעיה לייבוביץ שיטה?

יא יא. טעקניקעלי א שילוב פון תורת ישעיהו ליבוביץ מיט די פּאַלידאקסי פון דר. עלווין ריינעס.

לכאורה טאמער וויל מען זיך דינגען צו מען איז יא אדער נישט מחיוב צו דער תורה און די מצוות וואלט עס געדארפט זיין געוואנדן אין דעם צו תורה מן השמים אדער נישט, אין אן איינפאכערע פארעם: צו דער טיעון הכוזרי האט האפט.

ווייל טאמער גלייבסטו אין תורה מן השמים דאן איז נישט קיין שום נפקא מינה וועלכע גאט דו לייגסט אונטער דעם כינוי ה', ווידעראם טאמער נעמסטו עס נישט אן אלץ א היסטארישע פאקט, דאן קענסטו דאך גלייבן אין גאט פון א פילאזאפישע אדער סייענטיפישע שטאנדפונקט און נאכאלס נישט זיין געבונדן צו קיין תורה ומצוות.

(דער געדאנק איבער דער טיעון הכוזרי פון דוד גאטליב האב איך געלייגט אינעם אשכול: די כוזרי ארגומענט. איך מיין אז עס פאסט מער דארט און איך וויל נישט פארפארן פונעם טעמע אין דעם אשכול.)

אט דאס איז וואס איך פרוביר בעצם שולל צו זיין: די דיכאטאמיע אז נאר טאמער מ׳גלייבט בדעת אז תורה מן השמים ממש, דאן זענען די מצות מעשיות באזירענד פאר׳ן מענטש. און אז נישט נישט. איך זוך צו עפּיעלן צו דער וואס איז, למשל, נישט איבערגעצייגט מראית הכוזרי.

וואס הייסט קאלעקטיוו עדות'שאפטן זענען נאכנישט אפגעפרעגט אלץ א באווייז ווען אזוינע מופתים ווי די קאוקאו קאלע countdown מופתים (וואס הונדרעטע טויזענט מענטשען האבן געזען, געשאצט לויט די פאקט אז קאוקאו קאלע האט באצאלט א מיליאן פלאס ךפאר די עד) ווערן געדריקט און פאראייביגט אלץ אמת.

אויף אן אנדערע אופן קען זיין אז די "אמונה" so to speak אין יהדות איז מער א שלילי, ד.ה. דאס נישט אננעמען פאליטיאיזעם, מיט דעם האסטו נישט די פראבלעם פון הגדרה און דאגמע.

דיכטער האט געשריבן: ער טענה'ט אז א געשעעניש וואס לאזט איבער באווייזן קען נאר ווערן אפגעפרעגט טאמער ווייסט מען פון ענליכע געשעענישן וואס מענטשן האבן געגלייבט אבער איז שפעטער אויפגעוויזן געווארן צו זיין פיקטיוו.

אויב אבער דעם געשעעניש פאר זיך אליינס ווערט אויפגעוויזן צו זיין פיקטיוו ברויך מען נישט נאך געשענישען. מער פון דעם, דאס קומענדיגע געשעניש קען מען אפווענדן פונעם ערשטע געשעניש וועלכע איז אן אפגעוואנדענע אויב גייט מען מיט לאגיק און פילעזאפיע.

דאס איז פונקט וואס איך וויל ארויסברענגען (אויסער טאמער כ'אב נישט פארשטאנען וואס דו מיינסט צו זאגן)

לייבל שטילער האט געשריבן:אויף אן אנדערע אופן קען זיין אז די "אמונה" so to speak אין יהדות איז מער א שלילי, ד.ה. דאס נישט אננעמען פאליטיאיזעם, מיט דעם האסטו נישט די פראבלעם פון הגדרה און דאגמע.

און אין דעם איז דאס וואס איך האב צוגעברענגט פון דר. דוד ביאלע:

Although Maimonides holds that a chain of negations leads ultimately to the affirmation of God's unity (albeit in the form of a negative proposition), it could just as well against Maimonides' intention lead to the final, big negation of atheism: a God so transcendent that "he" cannot be described is virtually a God that doesn't exist

וע״ע במש״כ כאן וכאן.

איך פיהל אמאל אומבאקוועם מיט'ן לערנען אזא "תורה" מיט יעדעם ווייל איך מיין דאס האט די פארקערטע חיסרון פון אויפציען קינדער וואס מאכן מצות מעשיות פאר אן עיקר און אפפלייען דאס איבעראל אין לעבן אפי' בדברים שבין אדם לחבירו, אין אזא מין "פראַגמאטישן" מהלך. צו לעבן פראגמאטיש איז גוט אבער ווען סתם מענטשן מאכן דעם פראגמאטישקייט פאר'ן עיקר און באזייטיגן דעם "חלק המחשבה" אינגאנצן -- באטראכטענדיג א בר דעת ווי עפעס אן אינוואליד אדער א טיים וועיסטער, אן אידעאליסט אדער מיט די "פיס העכער די ערד" -- ווערן זיי אין די ענד ראבאטן. מענטשן וואס זענען נישט אומשטאנד צו טראכטן פאר זיך און טוען נאך די א.ג. מצוות מעשיות, מצות אנשים מלומדה, נעמענדיג עס וואס אמאל צו אן ערגער און ערגערן שטאפל, כמנהג אכשר דרא. נישט אומזינסט האבן געוויסע אידן אין די ענד פון די בית שני געמאכט אוועק מיט די מצות מעשיות און שפעטער זוכה געווען די גאנצע וועלט זאל נתקרב ווערן צום באשעפער. וקצרתי בזה אבער הדברים אריכין פאר אן אנדערע געלעגנהייט.

איך זאג נישט מ'זאל "נישט" ליגן אין מחשבה. אדרבה, ווי איך האב דא געשריבן במחשבת הרמב"ם איז דאס "אז מ'דארף ליגן אין אט די שכליות'דיגע קושיות ושאלות" אַן ערך פאר זיך (ואולי עכ"כ אז עס איז בעצם אַן ערך וואס איז העכער ווי די מצות מעשיות גופא, ועיין בסוף מו"נ בח"ג פנ"ד). און אז איך האב א טענה קעגן אונזער געזעלשאפט, איז עס טאקע אט דאס אז עס איז דא א העדר פון דעם אז מ'ליגט נישט אויף אַן אינטעלעקטשואלן אופן אין אט די שאלות וכו'.

און ניטאמאל זאג איך אז מ'זאל נישט ליגן במחשבה ביחס צו פארוואס מ'איז מקיים און מ'האלט איין מצות מעשיות. וואס מיין טעזע דא איז, איז אז מ'האט נישט צן מקשר זיין אמונה אלס די נעסעסערי קאנדישאן דערפאר. מיינענדיג, אז טאמער איז מען מקיים די מצות, דאן איז בהכרח קודמה אמונה בתורה מן השמים וכו' וואס איז דאס סאמע ריינע/איינציגסטע באזיס דערפאר. איך בין פארשטייט זיך מודה אז די אמונה איז (בדרך כלל) סאָפישענט אז טאמער איז דאס דא מקודם, דאן גייט אטאמאטיש נאכפאלגן קיום המצות במעשה. אין אנדערע ווערטער, וואס איז זאג איז אז ס'איז נישט אז צום ערשט זאל זיין די פאקוס ודגוש אויף "ריכטיגע אמונה אמונה אמונה", און דאדורך followed שוין קיום התורה ומצותיה במעשה. נאר עס זאל זיין "קיום המצות המצות המצות", און דערנאך די מחשבה והתבוננות פארוואס דאס איז ריכטיג וכו' און וואס עס באזירט דאס פאר'ן מענטש פערזענליך.

איז דאס נישט תלוי במחלוקת הראשונים צו ידיעת השם איז א מצוה בפני עצמו אדער בסיס לכל המצוות?

יא יא.

איך ריר אָן דערויף אויף דריי פלעצער אין מיין אריגינעלע תגובה:

מי אני האט געשריבן:און דאס איז נאך פאר׳ן צוקומען צום באקאנטן קושיא פונעם אור ה׳ בהקדמתו ובמאמר ב כלל ה פ״ה אז עס איז נישט שייך מצווה צו זיין איינעם צו גלייבן און מאמין זיין בדבר מה, און עס איז נישט שייך דערויף קיין רצון ע״ש.

מי אני האט געשריבן:איה״נ אז דער רמב״ן און אנדערע מפרשים האבן משיג געווען אויפ׳ן רמב״ם בספר המצות לגבי דאס וואס ער האט גערעכענט אמונה בה׳ אלס א מצוה, וויבאלד דאס מוז דאך ממילא זיין כדי לקיים המצות בכלל. איז בין איך אבער נישט זיכער אז, עכ״פ כהיום, איז דאס דייקא אזוי.

און צום סוף:

מי אני האט געשריבן:‏ולגבי קיום המצוה של אמונה גופא, וואס איז דאך אליינס א מצוה לפי הרמב״ם כנ״ל, איז אויב נעמט מען אָן ווי דער רמב״ם דערין דאן קען מען ענטפערן ענליך צו וואס דער קנאת סופרים ענטפערט דארט. אזא סארט ״האמנתי כי אדבר״, וואס טעקניקעלי boils down צו עקטן עז איף מ׳גלייבט דערין.

מיינענדיג, סיי שיטתו של הרמב"ן אז אמונה איז די בסיס פאר שאר המצות, און סיי שיטתו של הרמב"ם אז עס איז א מצוה גופא, זענען לכאורה בניגוד צו וואס איך זאג. שיטת הרמב"ן איז מנוגד דערצו אין דעם אז אמונה איז דאך טאקע די בסיס לקיום המצות. ואפילו שיטת הרמב"ם אז עס איז (מעגליך) ל"ד בסיסן של קיום שאר המצות, איז עס אבער פארט מנוגד דערצו אין דעם אז דאס אליינס, אמונה, איז דאך איינע (די ערשטע במנינו) פון די מצות עשה אויף וואס מ'דארף זיך שטעלן און לייגן א דגוש, כאטש אזוי ווי אויף אנדערע מצות (הגם אויף דעם קען מען אויך ענטפערן אז די געדאנק איז פשוט צו ליגן אין די סארט שכליות'דיגע מושגים וחקירות של מעטאפיזישע חכמה).

סא דו ווילסט איך זאל ענפערן פאר דעם איד אין ביהמ”ד עפעס וואס איז אקעגן אלע ראשונים, נאר איך גיי מיט דר. עלווין ריינעס? אז איך בין א רעפארם איד און היינט איז דא א אנדערע תורה?

אין קורצן. אָםם… יא!

מיינענדיג, אז איינס, דאס אז ראשונים זאגן אז אמונה איז די בסיס פאר שמירת התורה ומצותיה איז לכאורה א טענה עובדית - א פאקטואלע קלעים (חוץ אויב גייט מען מיט דעם אז זיי מיינען מיט דעם ״העכערע ענינים״ - איך רעד אבער ווען מ׳איז דן דערויף בעלמא הדין). ולכן, אויב איז דאס נישט אזוי, ווי איך האב געזאגט אז:

מי אני האט געשריבן:והא ראיה, אז איך ״גלייב״ מ׳וועט מודה זיין אז עס איז בעצם יתכן, פּאַסיבּל הגם טאקע נישט פּראַבּעבּל, אז עס איז שייך אז מ׳זאל האלטן דאס איז ״ריכטיג״ אָן דעם.

אחוץ טאמער איז מען טאקע נישט מודה דערצו אז ס׳איז מעגליך. הכלל, אז ס׳איז אַן עמפּירישע קלעים איז עס ניתן לשיקול והפרכה פון אַן עמפּירישן מבט.

און צוויי, ס׳איז נישט קיין נפק״מ פון וועמען די געדאנק קומט. ווי, לדוגמא, דער רמב״ם זאגט (בהל׳ קידוש החודש סופי״ז) ״קבל את האמת ממי שאמרו״. די עד האמינעם טענה אז ער אליין איז נישט געווען קיין (געהעריגע) שומר תורה ומצות, זאגט נישט גארנישט לגבי דעם אז זיין קאנסעפּשאן פון ״פּאַלי״דאקסיע לגבי אמונות קען נישט האבן קיינע פאזיטיווע השלכות פאר אונז שומרי תורה ומצות. מיינענדיג, אז השתא דאתית להכי אז אמונה בדעת, בתוך זרם מחשבת יהדות, איז מער פלוּאיד בכלל, קען מען איוועליוּעיטן די בסיס פאר שמירת התורה והמצות במעשה, די זעלבע תורה ומצות (אין די קאנטעקסט), בלא דוקא א (הארטע) אמונה מאחוריה (דא איז וואו דאס ווערט שוין א שילוב מיט תורת ישעיהו ליבוביץ כנ״ל).

מיין טענה איז אז הגם:
אמונה ← קיום מצות במעשה

איז אבער די אינווערס דערפון ל״ד אמת:
~אמונה ← ~קיום מצות במעשה

‏דאס איז טאקע לכאורה יא זיכער אז איר קאנטרעפּאזיטיוו:
~קיום מצות במעשה ← ~אמונה

איז יא אמת. אבער ל״ד די קאנווערס פון דעם וכנ״ל.

ואפילו טאמער מ׳גייט אויפווייזן אז דר. ריינעס׳ העדר (הארטע) אמונה ב״תורה מן השמים״ איז טאקע דאס וואס האט גורם געווען זיין אי-שמירת המצות, איז דאס נישט קיין גרעסערע פירכא ווי דאס וואס מ׳טרעפט בכלל אז ביי מענטשן, צי אפילו רוב מענטשן, איז דאס אזוי. איך האב מודה געווען אז דאס איז וואס איז לכאורה מער פּראַבּעבּל. אבער עס איז פארט מעגליך/פּאַסיבּל אזוי ווי איך זאג און עס איז נישט משולל. וא״כ קען זיין מהלך פון פלוּאידיטי אין אמונה אָנגיין פאר׳ן שומר תורה אויך דאס אפצוטיילן אז איינס איז ל״ד מקושר אינעם צווייטן.

און דריי, ווי געזאגט קען עס יא שטימען מיט׳ן רמב״ם. מ׳דארף נאר פארטייטשן מהו מצות ״אמונה״, וואס איז דאך סתם אזוי שווער צו פארשטיין אלס א ״ציווי״ וכקושיית האור ה׳ עליו. און ווי געזאגט קען דאס פארטייטשט ווערן אלס דעם אז מ׳זאל ליגן אין די מעטאפיזישע שכליות׳דיגע חקירות (וואס דאס איז דאך די עיקר ותכלית האדם בכלל להרמב״ם), און/אדער לעבן עז איף מ׳נעמט אָן און גלייבט די פּראפּאזישאן.

פאר אונז חסידים איז דאס אלעס נישט קיין חידוש. נעמטס עני חסידיש ספר וועסטו טרעפן אזויפיל שיינע טעמים וענינים צו באקומען און שפירן די קאנעקשען צו מצוות און בדרך כלל זענען די ענינים בכלל נישט געבויעט אויף אמונה אין גאט. די אלע שיינע טייטשן זענען די וועג וויאזוי זיי האבן קענעקטעט צו די מצוה.

נישט אייביג איז גרינג צו פארשטיין וואס מי אני זאגט, וועל איך עס זאגן אין פשוט'ע ווערטער כדי מען זאל זיך קענען טענה'ן מיט אים.

מי אני טשעלנדזט יעדע יחיד וואס האלט זיך פאר א מאמין, צו דעפינירן וואס ער גלייבט.

לדוגמה דו גלייבסט עס איז דא א גאט, וואס איז דער גאט וואס 'איז דא'?

איז ער עפעס פיזיש? קען מען בכלל זאגן 'ער'?

ווי איך פארשטיי האלט מי אני, אז לויט אידישקייט וועט מען צום סוף אנקומען צו גלייבן אין "גארנישט".

Pretty much

ואגב, מייסטער עקהארט, א קריסטליכער מיטל-אלטער טעאלאג, האט דעפינירט ״ג-ט״ אלס ״אַיִן הגמור״.

איינס, איז דאס מכח אמונות הכרחיות לההמון. ווייל ווי ערווענט פריער איז דאך די מטרה וואס מ׳וויל די קיום תורותיה של העם, הכוללת גם ההמון, וואס די ״תורותיה״ האלט מען פאר ריכטיג. וכדי זיי זאלן דאס אָנהאלטן לקיימן פעהלט אויס פאר זיי א באזיס פון אונטערליגענדע (מער ממשיות׳דיגע) אמונות וואס מ׳ממש גלייבט אין וואס באזירן אט די ריכטיגקייט.

אמונות הכרחיות, מצוות הכרחיות, המון עם.
ווען ווערט מען אויס המון עם און גענוג אינטעלעקטועל נישט צו זיין בכלל?
איינמאל מען ווייסט דער סוד?
איך וואלט משער געוועהן אז הכרחיות איז הכרחיות פאר יעדעם, ווייל דער פאראדאקסען פין שכל קענען נישט דערהייבן דער שלימות מיט איינמאל, אמאהל איז דער אמונה הכרח און אמאהל דער שכל הכרח. דער מענטש לויפט פין איינס צום צווייטען און קען נישט מכריע זיין.

אז מ׳פרעגט לגבי מגדיר זיין ״מיהו ומהו חכם?״, איז דאס טאקע נישט אלעמאל גרינג מגדיר צו זיין. ווער איז דער ״חכם ומבין מדעתו״ (כבריש פ״ב בחגיגה)?

וואס מ׳קען זאגן אין די קאנטעקסט איז אז דאס גייט אין איינקלאנג מיט וואס @יידל האט דא געשריבן:

יידל האט געשריבן:כ'האב געהערט אמאל פון איינעם א גוט ווארט בשם דער ערשטער סאטמארער רבי ז"ל אויף דעם מערכה מיטן רמב"ם איבער זיין חיבור מורה נבוכים, אז דער רמב"ם האט דאך געשריבן אין די הקדמה צום ספר אז כאטשיג 1000 טפשים קענען אויסטייטשן שלעכט לוינט זיך עס פאר דעם איין חכם. זאגט דער רבי אז מ'האט געמאכט א מערכה און א חרם קומט דאך אויס געוואלדיג - די 1000 טפשים פאלגן דעם חרם און זיי קוקן טאקע נישט אריין דערין, אבער דער איין חכם פייפט זיך אן און ליינט עס יא...

@לעיקוואד האט דאס אריינגעלערענט אינעם דברי יואל על קהלת.

וכן הוא לגבי אויסזאגן/וויסן/געוואויר ווערן צי א זאך איז באמת אזוי צי עס איז אַן אמונה הכרחית. וואס די געדאנק אליין פון אמונות הכרחיות לההמון בענין זה ווערט דאך טאקע אויך דערמאנט אינעם מו״נ (ח״ג פכ״ח).

מיינענדיג, עס קומט בעצם אויס פון דעם אז דער וואס פייפט אריין אין קען נישט מקבל זיין די דברים כפשוטן און די אלגעמיינע ליניע, ולכן איז ער חוקר און לערענט די מורה ודעימיה, אט ער איז דער חכם וועמען מען מיינט דא. ועיין במו״נ ח״א פל״א-ל״ד.

***

איך קלער יעצט אז דער רמב״ם רעכענט דאך יא אמונה פאר א מצוה גופא. וממילא קען מען אפלערנען (כקושיית הראשונים עליו) אז ער האלט טאקע אז אמונה איז טאקע ל״ד א באזיס פאר שאר המצות. ולכן איז ער טאקע דער וואס זוכט צו ראציאנאליזירן די מצות וטעמיהם בחלק השני של חלק ג ממו״נ - זיי האבן זייערע אייגענע טעמים און סיבות בתוך תיקון הנפש ותיקון הגוף.

דר. רוּדאלף קאַרנאַפּ האט גע׳טענה׳ט לגבי דעם טערמין ״ג-ט״ (בתוך זיין שיטה פון לאגישע פּאזיטיוויזם):

Another example is the word “God.” Here we must, apart from the variations of its usage within each domain, distinguish the linguistic usage in three different contexts or historical epochs, which however overlap temporally. In its mythological use the word has a clear meaning. It, or parallel words in other languages, is sometimes used to denote physical beings which are enthroned on Mount Olympus, in Heaven or in Hades, and which are endowed with power, wisdom, goodness and happiness to a greater or lesser extent. Sometimes the word also refers to spiritual beings which, indeed, do not have manlike bodies, yet manifest themselves nevertheless somehow in the things or processes of the visible world and are therefore empirically verifiable. In its metaphysical use, on the other hand, the word “God” refers to something beyond experience. The word is deliberately divested of its reference to a physical being or to a spiritual being that is immanent in the physical. And as it is not given a new meaning, it becomes meaningless. To be sure, it often looks as though the word “God” had a meaning even in metaphysics. But the definitions which are set up prove on closer inspection to be pseudo-definitions. They lead either to logically illegitimate combinations of words or to other metaphysical words (e.g. “primordial basis,” “ the absolute,” “the unconditioned,” “the autonomous,” “the self-dependent” and so forth ), but in no case to the truth-conditions of its elementary sentences. In the case of this word not even the first requirement of logic is met, that is the requirement to specify its syntax, i.e. the form of its occurrence in elementary sentences. An elementary sentence would here have to be of the form “x is a God” ; yet, the metaphysician either rejects this form entirely without substituting another, or if he accepts it he neglects to indicate the syntactical category of the variable x. (Categories are, for example, material things, properties of things, relations between things, numbers etc)

The theological usage of the word “God” falls between its mythological and its metaphysical usage. There is no distinctive meaning here, but an oscillation from one of the mentioned two uses to the other. Several theologians have a clearly empirical (in our terminology, “mythological” ) concept of God. In this case there are no pseudo-statements; but the disadvantage for the theologian lies in the circumstance that according to this interpretation the statements of theology are empirical and hence are subject to the judgment of empirical science. The linguistic usage of other theologians is clearly metaphysical. Others again do not speak in any definite way, whether this is because they follow now this, now that linguistic usage, or because they express themselves in terms whose usage is not clearly classifiable since it tends towards both sides

Just like the examined examples “principle” and “God,” most of the other specifically metaphysical terms are devoid of meaning, e.g. “the Idea”, “the Absolute”, “the Unconditioned,” “ the Infinite”, “the being of being,” “non-being,” “thing in itself,” “absolute spirit,” “objective spirit,” “essence,” “being-in-itself,” “being in-and-for itself,” “emanation,” “manifestation,” “articulation,” “the Ego,” “the non-Ego,” etc. These expressions are in the same boat with “teavy,” our previously fabricated example. The metaphysician tells us that empirical truth-conditions cannot be specified; if he adds that nevertheless he “means” something, we know that this is merely an allusion to associated images and feelings which, however, do not bestow a meaning on the word. The alleged statements of metaphysics which contain such words have no sense, assert nothing, are mere pseudo-statements

אבער דאס קען מען טאקע זאגן איז געווען א חלק פון מטרת הרמב״ם: צו גענצליך שטעלן דעם טעאלאגישן טערמין פון ״ג-ט״ אינעם מעטאפיזישן חדר לגמרי, וואס דארט טאקע האט עס נישט קיין מיינונג אין שפראך. וכמש״כ במו״נ (ח״א פ״נ ופנ״ט) איבער דעם ענין ״ודומו סלה״ - אין ווערטער האט דאס נישט קיין מיינונג. ועל כן יהיו דבריך בזה מעטים.

‏עס איז אויך מן הראוי לציין צו ווי אזוי מענטשליכע קאנסעפּשאנס אין דעם טערמין האבן עוואלווד דורכאויס היסטאריע.

דר. בתיה אונגאר-סארגאן שרייבט בנוגע איינע פון די ״באהאלטענע אפיקורסים״ בתוך חרדים, א ת״ח וועמען זי רופט ״משה״:

Moishe’s journey from believer to atheist happened in a matter of weeks, after a few passages from Maimonides convinced him that the greatest Jewish scholar was, like himself, an undercover atheist

אפגעזעהן צי ער איז גערעכט מיט דעם צי נישט (ער איז דאס מייסד אויף דעם רמב״ם׳ס
‏אמונה באמת בקדמות (לפי הנרבוני ועוד ממפרשיו), אבער מ׳קען דאס לכאורה שטארקן נאך מער אם נציית לדברי דר. גדי טשארלס וועבער), איז דאס אבער לכאורה (ווי ווייט איך ווייס) לית מאן דפליג אז דער רמב״ם איז געווען א פולקאמער שותומ״צ - ״אָרטאָפּרעקס״ צום ווייניגסטענסט.

עס איז לכאורה א דוחק צו זאגן אז ער האט אָנגעהאלטן שמירת ההלכה נאר אלס ״פּרעשור״ פון רינגסט ארום וכדומה. ווי אויך איז שווער צו זאגן אז ער האט זיך לבסוף ארומגעדרייט מיט קאגניטיוו דיסאנענס אין דעם זיין גאנץ לעבן (מ׳קען טענה׳ן אז זיין פארפאסן דעם מורה נבוכים איז טאקע געווען צו דיעלן מיט זיין קאגניטיוו דיסאנענס אין דעם. אבער זאגן אז לבסוף איז ער פארט געבליבן מיט א קאגניטיוו דיסאנענס לגבי שמירת ההלכה, איז לכאורה שווער צו זאגן). וממילא מוז מען בע״כ זאגן כדרכי אז עס איז שייך צו טרעפן מיענינג און בלייבן א פולקאמער שותומ״צ, מיט׳ן רידעפינירן וכדומה וואס פעהלט אויס פאר׳ן מענטש פערזענליך. און ווי דער רמב״ם האט געטוהן.

ווי דר. חיים קרייסל שרייבט (אינעם קאנטעקסט פונעם רמב״ם׳ס אכטן עיקר פון תורה מן השמים):

The contemporary religious stakes are quite high. If Maimonides, who is regarded by the entire traditional camp in all its diversity as the bastion of halakhah, can in fact be shown to be a closet Orthroprax, then this approach attains some legitimacy, at least among the more liberal segments of Jews who are committed to the observance of halakhah

Ultimately the question boils down to the problem whether faith and commitment require dogma

ער שטעלט דאס צאם אז דאס איז אולי א פירוש באיכ״ר (פתיחתא ב):

ר’ הונא ור’ ירמיה בשם ר’ חייא בר אבא אמרי: כתיב: ואותי עזבו ואת תורתי לא שמרו (ירמיה טז יא) – הלואי אותי עזבו ותורתי שמרו

די ״המאור שבה היה מחזירן למוטב״ קען לפי״ז ארויפגיין אויף די האפענונג פון דאדורך בכלליות זיין גוטע מענטשן.