שו"ת אין ביקורת המקרא

[שמן למאור]

בעידוד אחד מחברינו החשובים, עפן איך דעם אשכול ווי מען וועט קענען ארויפברענגען שאלות, קשיות, הארות איבער די תורה, און דער עולם ווערט געבעטן צו ענטפערן די בעסטע וואס איז שייך.

ס'איז שוין דא עטליכע אשכולות איבער ביקורת המקרא, אבער די אלע אשכולות זענען זיך צעפארן צו אנדערע זייטיגע טענה'רייען. איך וויל האלטן די אשכול דא בלויז צום נושא פון שאלות ותשובות.

איינע פון די חשובע ניקים האט מיר מגלה געווען אין א טשעט אז ער האט גאר אסאך קשיות אויף די תורה, ער האט געליינט אסאך ביקורת המקרא און זאכן זענען אים שווער. איך האב אים געבעטן צו שיקן א סעמפל, והנה, אט האט ער מיר צוריק געשיקט.

שמות, ז, יד) וַיֹּאמֶר ה' אֶל-מֹשֶׁה כָּבֵד לֵב פַּרְעֹה מֵאֵן לְשַׁלַּח הָעָם. טו) לֵךְ אֶל-פַּרְעֹה בַּבֹּקֶר הִנֵּה יֹצֵא הַמַּיְמָה וְנִצַּבְתָּ לִקְרָאתוֹ עַל-שְׂפַת הַיְאֹר וְהַמַּטֶּה אֲשֶׁר-נֶהְפַּךְ לְנָחָשׁ תִּקַּח בְּיָדֶךָ.  טז) וְאָמַרְתָּ אֵלָיו ה' אֱלֹקי הָעִבְרִים שְׁלָחַנִי אֵלֶיךָ לֵאמֹר שַׁלַּח אֶת-עַמִּי וְיַעַבְדֻנִי בַּמִּדְבָּר וְהִנֵּה לֹא-שָׁמַעְתָּ עַד-כֹּה.  יז) כֹּה אָמַר ה' בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ה' הִנֵּה אָנֹכִי מַכֶּה בַּמַּטֶּה אֲשֶׁר-בְּיָדִי עַל-הַמַּיִם אֲשֶׁר בַּיְאֹר וְנֶהֶפְכוּ לְדָם.  יח) וְהַדָּגָה אֲשֶׁר-בַּיְאֹר תָּמוּת וּבָאַשׁ הַיְאֹר וְנִלְאוּ מִצְרַיִם לִשְׁתּוֹת מַיִם מִן-הַיְאֹר.   יט) וַיֹּאמֶר ה' אֶל-מֹשֶׁה אֱמֹר אֶל-אַהֲרֹן קַח מַטְּךָ וּנְטֵה-יָדְךָ עַל-מֵימֵי מִצְרַיִם עַל-נַהֲרֹתָם עַל-יְאֹרֵיהֶם וְעַל-אַגְמֵיהֶם וְעַל כָּל-מִקְוֵה מֵימֵיהֶם וְיִהְיוּ-דָם וְהָיָה דָם בְּכָל-אֶרֶץ מִצְרַיִם וּבָעֵצִים וּבָאֲבָנִים. כ) וַיַּעֲשׂוּ-כֵן מֹשֶׁה וְאַהֲרֹן כַּאֲשֶׁר צִוָּה ה' וַיָּרֶם בַּמַּטֶּה וַיַּךְ אֶת-הַמַּיִם אֲשֶׁר בַּיְאֹר לְעֵינֵי פַרְעֹה וּלְעֵינֵי עֲבָדָיו וַיֵּהָפְכוּ כָּל-הַמַּיִם אֲשֶׁר-בַּיְאֹר לְדָם.  כא) וְהַדָּגָה אֲשֶׁר-בַּיְאֹר מֵתָה וַיִּבְאַשׁ הַיְאֹר וְלֹא-יָכְלוּ מִצְרַיִם לִשְׁתּוֹת מַיִם מִן-הַיְאֹר וַיְהִי הַדָּם בְּכָל-אֶרֶץ מִצְרָיִם.  כב) וַיַּעֲשׂוּ-כֵן חַרְטֻמֵּי מִצְרַיִם בְּלָטֵיהֶם וַיֶּחֱזַק לֵב-פַּרְעֹה וְלֹא-שָׁמַע אֲלֵהֶם כַּאֲשֶׁר דִּבֶּר ה'.  כג) וַיִּפֶן פַּרְעֹה וַיָּבֹא אֶל-בֵּיתוֹ וְלֹא-שָׁת לִבּוֹ גַּם-לָזֹאת.  כד) וַיַּחְפְּרוּ כָל-מִצְרַיִם סְבִיבֹת הַיְאֹר מַיִם לִשְׁתּוֹת  כִּי לֹא יָכְלוּ לִשְׁתֹּת מִמֵּימֵי הַיְאֹר.  כה) וַיִּמָּלֵא שִׁבְעַת יָמִים אַחֲרֵי הַכּוֹת- ה' אֶת-הַיְאֹר.

לכאורה איז שווער אפאר קשיות.

א) יד – טו: ויאמר ה' אל משה לך אל פרעה בבוקר -  כאן נצטוה משה לבדו לילך, ובפסוק יט כתוב שאהרן ומשה היו שניהם שם להביא המכה?

ב) יז: הנה אנכי מכה – כאן כתוב שמשה יכה במטה אשר בידו להביא הדם וכן כתוב בפרשת בשלח (יז ה) ומטך אשר הכית בו את היאר קח בידך והלכת, ובפסוק יט כתוב שאהרן יטה ידו במטהו ויביא את המכה? מי יכה, ולמי היה שייך המטה?

ג) מכה במטה – כאן כתוב שהביא המכה ע"י הכאה במטה, ובפסוק יט כתוב שנטה ידו במטה.

ד) על המים אשר ביאור ונהפכו לדם -  כאן כתוב שרק מימי היאור נהפכו לדם, וכן בפסוק יח ובפסוק כ ובתחילת פסוק כא ובפסוק כד, אבל בפסוק יט כתוב והיה דם בכל ארץ מצרים, וכן בסוף פסוק כא.

ער טענה'ט אז אויב איז עס צוויי באזונדערע נסחאות וואס מען האט צאמגעשמאלצן, דאן שטימט אלעס כפתור ופרח.

כאפ א בליק וויאזוי מען צוטיילט די פסוקים אויף אן אויפן אז עס זעט אויס ווי עס קומט פון צוויי באזינדערע גרסאות וואס מען האט צאמגעפלאכטן. די שווארצע איז איין גירסא און די רויטע איז פון א צווייטע שרייבער.

יד) וַיֹּאמֶר ה' אֶל-מֹשֶׁה כָּבֵד לֵב פַּרְעֹה מֵאֵן לְשַׁלַּח הָעָם. טו) לֵךְ אֶל-פַּרְעֹה בַּבֹּקֶר הִנֵּה יֹצֵא הַמַּיְמָה וְנִצַּבְתָּ לִקְרָאתוֹ עַל-שְׂפַת הַיְאֹר וְהַמַּטֶּה אֲשֶׁר-נֶהְפַּךְ לְנָחָשׁ תִּקַּח בְּיָדֶךָ. טז) וְאָמַרְתָּ אֵלָיו ה' אֱלֹקי הָעִבְרִים שְׁלָחַנִי אֵלֶיךָ לֵאמֹר שַׁלַּח אֶת-עַמִּי וְיַעַבְדֻנִי בַּמִּדְבָּר וְהִנֵּה לֹא-שָׁמַעְתָּ עַד-כֹּה. יז) כֹּה אָמַר ה' בְּזֹאת תֵּדַע כִּי אֲנִי ה' הִנֵּה אָנֹכִי מַכֶּה בַּמַּטֶּה אֲשֶׁר-בְּיָדִי עַל-הַמַּיִם אֲשֶׁר בַּיְאֹר וְנֶהֶפְכוּ לְדָם. יח) וְהַדָּגָה אֲשֶׁר-בַּיְאֹר תָּמוּת וּבָאַשׁ הַיְאֹר וְנִלְאוּ מִצְרַיִם לִשְׁתּוֹת מַיִם מִן-הַיְאֹר. יט) וַיֹּאמֶר ה' אֶל-מֹשֶׁה אֱמֹר אֶל-אַהֲרֹן קַח מַטְּךָ וּנְטֵה-יָדְךָ עַל-מֵימֵי מִצְרַיִם עַל-נַהֲרֹתָם עַל-יְאֹרֵיהֶם וְעַל-אַגְמֵיהֶם וְעַל כָּל-מִקְוֵה מֵימֵיהֶם וְיִהְיוּ-דָם וְהָיָה דָם בְּכָל-אֶרֶץ מִצְרַיִם וּבָעֵצִים וּבָאֲבָנִים. כ) וַיַּעֲשׂוּ-כֵן מֹשֶׁה וְאַהֲרֹן כַּאֲשֶׁר צִוָּה ה' וַיָּרֶם בַּמַּטֶּה וַיַּךְ אֶת-הַמַּיִם אֲשֶׁר בַּיְאֹר לְעֵינֵי פַרְעֹה וּלְעֵינֵי עֲבָדָיו וַיֵּהָפְכוּ כָּל-הַמַּיִם אֲשֶׁר-בַּיְאֹר לְדָם.  כא) וְהַדָּגָה אֲשֶׁר-בַּיְאֹר מֵתָה וַיִּבְאַשׁ הַיְאֹר וְלֹא-יָכְלוּ מִצְרַיִם לִשְׁתּוֹת מַיִם מִן-הַיְאֹר וַיְהִי הַדָּם בְּכָל-אֶרֶץ מִצְרָיִם.  כב) וַיַּעֲשׂוּ-כֵן חַרְטֻמֵּי מִצְרַיִם בְּלָטֵיהֶם וַיֶּחֱזַק לֵב-פַּרְעֹה וְלֹא-שָׁמַע אֲלֵהֶם כַּאֲשֶׁר דִּבֶּר ה'. כג) וַיִּפֶן פַּרְעֹה וַיָּבֹא אֶל-בֵּיתוֹ וְלֹא-שָׁת לִבּוֹ גַּם-לָזֹאת.  כד) וַיַּחְפְּרוּ כָל-מִצְרַיִם סְבִיבֹת הַיְאֹר מַיִם לִשְׁתּוֹת  כִּי לֹא יָכְלוּ לִשְׁתֹּת מִמֵּימֵי הַיְאֹר.  כה) וַיִּמָּלֵא שִׁבְעַת יָמִים אַחֲרֵי הַכּוֹת- ה' אֶת-הַיְאֹר.

מיין אנטווארט איז געווען אזוי:

איך האב אביסל אריינגעקוקט אין די פסוקים, און איך מיין אז מען קען עס גאנץ גרינג פארענטפערן.

ביז פסוק י"ט רעדט די באשעפער צו משה, און זאגט אים וואס צו זאגן פאר פרעה. פון פסוק י"ט, רעדן די פסוקים וועגן די פאקטישע ברענגען די מכה. (די פסוקים פארציילן נישט די פאקטישע ווארענונג פון משה צו פרעה, ווייל דאס איז זעלבסט פארשטענדליך)

ווען די באשעפער האט געזאגט פאר משה צו גיין צו פרעה, האט ער נאר אים געהייסן גיין, נישט אהרן. קען זיין אז מען פארשטייט אליין אז אהרן האט מיטגעגאנגען, ווי עס שטייט אהרן אחיך יהיה נביאך, דהיינו אז ער האט עס איבערגעטייטשט פאר פרעה מיט א בעסערע לשון, היות משה איז געווען א כבד פה, אבער דער עיקר איז געווען אז משה האט אנגעווארנט.

יעצט ווען משה ווארנט, גייט ער נישט אריין אין די טעקניקאליטיס פון פונקטליך ווער עס גייט שלאגן די וואסער. ער סטראשעט און פארטיג. ער זאגט איך גיי שלאגן. (עס איז אויך נישט קיין ליגנט, ווייל שליח של אדם כמותו)

למעשה ביים פאקטיש ברענגען די מכה האט משה נישט געשלאגן אונז צו לערנען הכרת הטוב. האט אהרן געשלאגן אנשטאט אים.

ובזה מיושב שאלה א' ווייל צו ווארענען פרעה האט די באשעפער נאר געזאגט אז משה זאל גיין. ער האט נישט געהייסן אהרן טון גארנישט. אבער שפעטער ביים פאקטיש ברענגען די מכה האט ער געהייסן אהרן שלאגן וועגן סיבה הנ"ל.

ובזה ג"כ מיושב חלק משאלה ב' מי הכה. בעצם האט אהרן געשלאגן. נאר משה האט געווארנט פרעה אז ער גייט שלאגן, וואס האט ער אריינצומישן זיין פריוואטע הכרת הטוב פראבלעמען ווען ער רעדט צו פרעה. למעשה איז אבער די שלאגן נקרא על שם משה, ווייל בעצם וואלט ער עס געדארפט טון, נאר ער האט געהאט א טעכנישע פראבלעם און ס'איז שליח של אדם כמותו. דעריבער, שטייט אין בשלח אז משה האט געשלאגן.

בנוגע די צווייטע חלק פון וועמענס שטעקן מען האט געניצט מיין איך איז אויך גאנץ פשוט אז מען האט געניצט משה'ס שטעקן. נאר היות אהרן ניצט עס, און ער וועט שלאגן דערמיט, ריפט מען עס יעצט אן אהרן'ס שטעקן, אבער דאס מיינט נישט אז עס איז טאקע זיינס.
(הגם איך בין מודה אז די קשיא שטערט מיר נאך..)

שאלה ג' איז מיר נישט שווער, ער האט געטון ביידע, סיי געשלאגן, און סיי גענייגט זיין האנט איבערן וואסער צו אלע זייטן פון מצרים. מיטן שלאגן אויפן וואסער האט ער געמאכט די טייך צו בלוט, און מיטן נייגן זיין האנט, האט ער פארשפרייט די בלוט איבער גאנץ מצרים. וואס עס שטייט נישט אין איין פסוק שטייט אין די אנדערע פסוק, איך זע נישט וואס איז שווער דא בכלל.

די זעלבע איז מיט שאלה ד'. די מבקרים האבן ליב זיך ארויפצוכאפן אויף יעדע צוויי פסוקים וואס רעדן זיך אויף בערך די זעלבע זאך, נאר אין איין פסוק שטייט איין זאך, און די צווייטע פסוק שטייט אן אנדערע זאך, איז דאס ממש א סימן אז דאס איז מעשה ידיו פון צוויי באזינדערע שרייבערס וואס האבן געהאלטן אנדערש. איך זע נישט פארוואס מען קען נישט זאגן פשוט אז איין פסוק שטייט איין דעטאל, און אין די אנדערע פסוק שטייט אן אנדערע דעטאל.

עס שטייט נישט אין פסוק אז נאר די טייך וועט ווערן בלוט 'און נישט אלע אנדערע וואסער' סך הכל שטייט נאר דערמאנט די טייך, און שפעטער ווען ער שמועסט אויס אז עס איז געווען איבעראל בלוט פארשטייט מען שוין אליין אז דאס האט ער אויך אנגעווארנט פרעה. אדער קען אפילו זיין אז דאס האט ער נישט אנגעווארנט פרעה, און ער האט עס געלאזט פאר א סערפרייז. דהיינו ער האט אנגעווארנט אויף די עיקר מכה, אבער האט טאקע נישט אויסגעשמועסט ווי ווייט עס וועט גיין.

דאס שרייב איך אלעס פון אביסל קוקן חומש מיט רש"י און אביסל זכרון, אן זיך מעמיק זיין אין די מפרשים. די פוינט איז, אז מען קען זייער אסאך מאל גאנץ גוט פארענטפערן די פסוקים.