קלימאטן טויש טיים-ליין

[אלפא]

א קורצע צייט-ליניע אויף קלימאטן טויש און די אקטיוויטעטן ארום דעם.

חלק א'


1769 – שנת ה"א תקכ"ט, איז די יאר וואס דזשעימס וואט פון סקאטלאנד האט ארויסגענומען א פאטערן פאר זיין נייע געדאנק פון א סטיעם ענדזשין – א מאשין געטריבן אויף קוילן/פארע.

SteamEngine_Boulton&Watt_1784.jpg (19.31 KiB) געזען געווארן 924 מאל

דאס איז געווען א געוואלדיגע ערייכונג אין די טעכנאלאגישן פעלד און האט איינגעפלאנצט די ערשטע קערנדלעך צום באקאנטן אינדוסטריאלע רעוועלוציע, וועלכע האט געטוישט די וועלט זינט דאן.
די געדאנק האט פארלאנגט דאס פארברענען טאנען פון קוילן, וועלכע לאזן נאך זיך אסאך CO2 (קארבאן דייאקסייד) אין די אטמאספערע.


1856 – שנת תרט"ז, איז יוניס ניוטאן פוט - Eunice Newton Foote פון ניו יארק געווען די ערשטע צו שרייבן א פאפיר איבער פאטענציאלע אטמאספערע הייצונג וואס קומט ארויס פון די פארמערטער CO2 ארויסרינונג, דאס איז געקומען נאך אן עקספערימענט וואס זי האט געטון פריוואטערהייט מיט א צילינדער אנגעפילט מיט CO2 לאזענדיג עס אונטער די זון שטראלן און די היץ שטאפלען האבן זיך דראמאטיש געהויבן אינערווייניג.

Eunice_Foote_-__Circumstances_Affecting_the_Heat_of_the_Sun's_Rays__(1856).png (247.88 KiB) געזען געווארן 924 מאל

איר פאפיר האט נישט באקומען די נויטיגע אויפמערקזאמקייט בשעתה, נאר א צווייטע פיזיסיסט דזשאן טינדער פון איירלאנד האט מיט 3 יאר שפעטער דורכגעפירט ענליכע און מער סאפיסטיקירטע עקספערימענטן דערויף (עס איז נישט באקאנט צו ער האט געזען די פריערדיגע פאפיר דערויף אדער נישט)

און איז געווארן די פירענדע נאמען איבער קלימאטן סייענס. אייגענטליך איז איר פאפיר געווען איגנארירט און אפי' אומבאקאנט ביז יארע 2010 ווען א רעטייערטע סייענטיסט האט געטראפן אירע ווערק ציטירט אין אן אנטיק דזשורנאל.


1930'ס – תר"ץ יארן, איז אין אמעריקע פארגעקומען אן ערשיינונג פון שטויב שטורעמען, עס איז געקומען אין רעזאלט פון נאטורליכע ווינטן אויסגעמישט מיט מענטשליכע פעלערן צו פארזיכערן די טריקענהייט שטאפלען פון די ערד,

עס האט געפירט צו א געשאצטע 2.5 מיליאן איינוואוינער צו דארפן פארלאזן זייער היים און מיגרירן צו אנדערע ערטער.


1956 – תשט"ז, איז אין לאנדאן אריין א געזעץ גערופן Clean-Air Act צו פארזיכערן ריינערע לופט אין די געגנט, דאס איז געקומען נאך צוויי עפיזאדן מיט פארשמוצטע לופט איינס וועלכע האט אפגעשטעלט די גאנצע שטאט, און די צווייטע וואס האט צוגעפירט צום טויט פון איבער 4000 מענטשן.
עס איז נישט געווען דאס ערשטע מאל וואס א פראוו פאר אזא אקט איז דורכגעפירט געווארן, אבער יא דאס ערשטע וואס איז אריבער מיט סוקסעס, און האט געעפנט דעם פרעצעדענט פאר לעגאלע אקטיוויטעטן ארום נאטורליכע קאטאסטראפעס.


1958 – תשי"ח, עפענט זיך אין האוואי די ערשטע אבסערוואטארי צו מעסטן CO2 שטאפלען,

2017-MaunaLoaObservatory.jpg (17.7 KiB) געזען געווארן 924 מאל

ביז דאן האט מען געהאלטן אז די ים זאפט איין רוב פון די גאזן אין די אטמאספערע, איז געקומען קארל קילינג און געוואלט עקספערימענטן די ריכטיגע שטאפלען אין די אטמאספערע – אוועק פון באוואוינטע און אינדוסטריאלע געגענטער – האט ער אויפגעשטעלט א מעסטונג באזע אויף די מאונא לאע בארג, ווי ער האט פארשטאנען איז די פאסיגסטע פאר דעם פראיעקט, און עס האט טאקע געברענגט צום ליכט פרישע דאטא איבער אטמאספעריק CO2, סיי די כוואליעס וואס זעט זיך אן יעדן סעזאן, און מער וויכטיג – די ליניע וואס עס נעמט ארויפצו מיט יעדן פארבייגייענדע יאר.
CO2 ווערט געמאסטן אין PPM (parts-per-million), ווי עס האט געהאלטן ביי 313 ווען די מעסטן פראיעקט האט זיך אנגעפאנגען, גרייכענדיג אריבער 420 אין יארע 2022.