קאווע שטיבל

אן אינטרעסאנטע פענאמענאן איז דא אין חרדיזם לגבי אנקוקן פאסירונגען מיט א געוויסע 'פלוצליג'דיגקייט' דערצו - וואס א חבר האט מיר אויפגעמערקט, איך בין נייגעריג פארוואס דאס איז אזוי.

אין די וועלט היינט איז זייער אנגענומען דעם געדאנק פון 'גראדואלע פראצעדורן', ווי איין זאך פירט צום צווייטן זייער צוביסלעך און שטייט. פון עוועלוציע - ביזן פארשטיין שפראכן און קולטורן, איז מקובל אז זאכן פאסירן נישט פלוצלינג, נאר עס נעמט צייט ביז דאס באקאנטע האט זיך אהערגעשטעלט.

אין אידישקייט אבער איז דא די פערספעקטיוו אז זאכן האבן א ספעציפישע מינוט ווען דאס איז אפירגעקומען – און נישט סתם אפירגעקומען, נאר פונקט אזויווי אונז קענען עס, אזוי איז עס באשאפן געווארן. עס פארנעמט נישט קיין שינויים אויפן וועג..

• מ'קען אנפאנגען טאקע מיט בריאת העולם, וואס אין אידישקייט ווערט באטראכט ווי דאס 'מאמענט' (ארום 5784 יאר צוריק) ווען ג-ט האט 'געמאכט' די וועלט – פערפעקט – אזוי ווי מיר קענען עס. אלע ברואים, פלאנצונגען, בע"ח, און מענטשליכע נאטורן, זענען באשאפן געווארן אין יענע מינוטן/טעג גארנישט אנדערש ווי מיר קענען עס היינט (חוץ אפשר די לענג פון די לעבנס טעג, וואס איז טאקע א מבוכה ווען/וויאזוי/פארוואס עס איז קורצער געווארן).
סייענס לאידך גיסא - דארף מען נישט מסביר זיין דא וויאזוי זיי פארשטייען דאס...

• שפראכן – איז נישט עפעס וואס האט זיך דעוועלאפט אליין אדער מיט די יארן, נאר אראפגעקומען פיקס-פארטיג ביים דור הפלגה... מ'האלט נאך אינמיטן אויסגעפינען וועלכע פון די זיבעציג יעדע שפראך היינט איז...

• מאנאטעאיזם – האט אברהם אבינו 'מחדש געווען' און אנדעקט, עס איז כמובן נישט געווען קיין לאנגע היסטארישע פראצעדור.

• יציאת מצרים - די התהוות עם ישראל און מתן תורה – איז געשען מיט אן אויסגערעכנטע סעט פון ניסים אין א צייט אפשניט פון געציילטע חדשים.

דאן איז דא די בליק איבער וויאזוי ניסים פאסירן.

• יציאת מצרים ווי געשמועסט איז געווען 10 ניסים וועלכע האבן אויסגעזען זייער דראמאטיש און מיט א פונקטליכקייט, ווער רעדט נאך פון קריעת ים סוף וועלכע איז געווען א באמבע פאר זיך... (עי' בעש"ט על התורה פר' בשלח מה ששאל 'פילוסוף' אחד..)

• די מבול איז געווען אן איינמאליגע מאסיווע שטורעם, וואס האט געטוישט די וועלט אויף אייביג.

• 'משיח' - מיינט אז איינער גייט 'פלוצלינג' קומען אויף אן אייזל אונז צוזאם נעמען און הרג'נען אלע גוים שלא כדרך הטבע און אונז פירן קיין א"י.

א.א.וו.

[דער חבר מיינע האלט שטארק פון ציוניזם, ער האלט אז דאס איז אן התחלתא דגאולה, ער טענה'ט אז ער זעט אין די מדינה ממש א נס גלוי און אז די אלע נבואות פון זיך צוריקקערן קיין ארץ ישראל ווערן מקוים. איי עס איז געווען בדרך הטבע? זאגט ער, אז ביי אים מיינט נישט קיין 'נס' עפעס וואס איז געשען אין איין סעקונדע שלא כדרך הטבע, נאר די עצם פאקט אז די מציאות האט זיך אויסגעשטעלט אויף דעם וועג און אז כלל ישראל האט זיך למעשה געהאלטן אין גלות ביז היינט איז ביי אים גערעכנט ווי א נס. (ער לערנט אזוי פשט אין רוב ניסים.. ע"ע מגילת אסתר..)
ער לערנט פשט אז די תורה איז נישט קיין מעשה ביכל, די תורה איז נישטא אונז צו דערציילן די מעשיות מיט די פרטים וויאזוי עס האט אייגענטליך זיך אויסגעשפילט. ענדערש קומט עס צו געבן א לעקציע איבער מוסר ודת, און צו אילוסטרירן דערציילט עס איבער געוויסע השתלשלות'ן - וועלכע האבן באמת אויסגעזען אנדערש און מעגליך אסאך לענגער און מער נאטורליך ווי עס שטייט ליטעראל, עס ברענגט נאר ארויס די Highlighted נקודות פון די מעשה, וועלכע שטעלן פאר די 'השגחה פרטיות'ן און די מטרה וואס איז אונז נוגע.. (א געדאנק ווי א קיצור וועלכע פארציילט נאר די העדליינס..)]

די פענאמענאן גייט אבער ווייטער לגבי היינטיגע 'חדש-אסור-מן-התורה'דיגן' אידישקייט, ווי עס עקזיסטירן נישט קיין צוגעקומענע מצוות, מנהגים, אדער אפטייטשן. גענוי דאס וואס מיר פארמאגן – איז איבערגעגעבן געווארן למשה מסיני! שוין אפגערעדט די בקורת המקרא'דיגן תורה, נאר אפי' משניות און גמ' איז 'געמאכט' געווארן דורך איין מסדר (רבינו הקדוש, רבינא-רב אשי..) אין א געוויסע צייט, און גארנישט איז צוגעקומען אדער אראפגענומען געווארן דערפון במשך הדורות..
משה רבינו איז אודאי געגאנגען מיט א שטריימל ווי עס שטייט 'וילך משה', אברהם אבינו האט געגעסן געפילטע פיש פארשטייט זיך ווייל ס'שטייט (-מסתמא) ויאכל.. דער בעש"ט האט זיכער נישט געגעסן קיין געבראקטס, און דער רמב"ם האט געליינט קרבנות אויף שלש עשרה מדות.. א.ד.ג.(מענין לענין איז מיר אינטרעסאנט געווען די גמ' אין פסחים קיז. אז משה רבינו האט געמאכט 'הלל' לויט איין שיטה – ווייל וואס דען האט ער געזינגען בשעת הודאה?!)

מנהגים זענען נאר מתוקן געווארן דורך גדולי ישראל – אלעמאל - און קיינמאל נישט געבוירן געווארן דורך קיין ליידיגגייערס. קולטור כאפט זיך ח"ו קיינמאל נישט אריבער פון ארומיגע פעלקער, אונזער מאכלים/לבושים/שפראך איז נאך פון מצרים אליין...

כמעט אלע צדיקים זענען 'קדוש מרחם', ווייניג איז דא וואס האבן זיך אויסגעארבייט און צוביסלעך געווארן א צדיק..

72 מינוט נאכן שקיעה פונקטליך-אייביג ווערט נאכט, עס ווערט נישט צוביסלעך נאכט..

און די ליסטע גייט ווייטער...


אין אנדערע ווערטער, מיר האבן אזא ביינערי, אז אדער איז עס – און איז געווען אזוי פון די 'מינוט' וואס עס איז 'פלוצלינג' אפירגעקומען, אדער איז עס נישט – און האט נישט קיין מעגליכקייט צו ווערן...


הסברים דערויף און נאך משלים זענען וועלקאם..

(נ.ב. חגי משגב אדרעסירט עס אביסל דא)

לכאורה איז די געדאנקענגאנג נובע פון דעם אז די געזעלשאפט האט גאר שטארק אָנגענומען וכפשוטם די אכטע און ניינטע עיקרים פונעם רמב״ם. ובמובן הפשוט צייגן זיי אויף א שטארקע סטעטיק מהלך. והיינו, די ערשטע ווייזט, אויף עכ״פ התורה, אז אט דאס ווי מיר האבן איר יעצט כמו שהיא, איז היא הנתונה למשרע״ה; אט פונקט אזוי און נישט פריער מיט א פּראצעס. וואס דאס איז א ״פליצלונג׳דיגקייט״ a parte ante. און די ניינטע ווייזט אויף דעם אז ס׳ווערט נישט נשתנה - עס בלייבט אזוי סטעטיק a parte post. וממילא מבין שניהם יוצא ג״כ על השארא אז אלע דאגמעס וואס מ׳האט זענען על זו הדרך.

ובכלל גייט דאס דאך אין איינקלאנג מיט א מער פונדאמענטעליסט מהלך המחשבה, וועלכע דערהייבט נישט און דערלאזט נישט דעם געדאנק פון שינוי. וממילא וואו די דאגמא זאגט שוין יא אז עס האט למעשה פאסירט אדער גייט למעשה פאסירן א שינוי פונעם a parte ante, זוכט מען דאס ווי מער צו מינימיזירן און שטעלן אויף ״איין מאל״ און שוין. ואפילו וואו דאן איז אט די ״שינוי״ באיכות אסאך מער, זייענדיג אז עס אלעס אין די נושא איז צושטאנד געקומען אזוי אין א קורצע צייט, איז דאס אבער זיי דאך מער ניחא ווי אסאך קליינע שינויים באיכות אבער אויסגעשפרייט במשך הרבה זמן בכמות. און ווי צוגעברענגט פון ר׳ יוסף ענגיל אין זיין לקח טוב (כלל טו אות חי) איז בהלכה לגבי חטא, א ריבוי בכמות מיט א שוואכע איכות, ערגער ווי א ריבוי באיכות אבער א שוואכע כמות ע״ש.

ואגב, עס איז אינטרעסאנט צו באמערקן אז לגבי ביאת המשיח זאגט דער פסוק (מלאכי ג א) הנני שולח מלאכי ופנה דרך לפני ופתאום יבוא אל היכלו האדון אשר אתם מבקשים ומלאך הברית אשר אתם חפצים הנה בא אמר ה׳ צבקות. אבער אפילו דארט טוהן עס די מפרשים קוואליפיצירן אז עס איז למעשה נישט אזוי ״פתאום״, ווייל פריער קומט אליהו לבשר.

מי אני: לגבי ביאת המשיח איז אויך דא 2 פארשידענע (און סתירה'דיגע) בחינות. בעיתה/אחישנה.

איך וועל אביסל שפעטער (אי"ה) ווען מיין צייט וועט מיר ערלויבן, שרייבן א ביסל א לענגערע, מער פרטיות'דיגע תגובה אויף "אלפא'ס" דיסערטאציע. מיט ראיות לכאן ולכאן.

די גמרא (סנהדרין צח.) פון זכו אחישנה לא זכו בעתה ע״ש, זאגט גארנישט לגבי דעם געדאנק פון ״פתאום״. עס זאגט נאר ווען די ״פתאום״ וועט זיין: אדער אין איר דעזיגנירטער צייט אשר רק ללבי גליתי וועט משיח פליצלונג אָנקומען, אדער אז מ׳איז זוכה וועט ער פלוצלינג אָנקומען אפילו בעפאר די דעזיגנירטער צייט דערפאר.

וואס מ׳קען אפשר יא צוגלייכן דערצו איז וואס די גמרא זאגט דארט לגבי די חילוק צו בלא זכו איז (זכריה ט ט) עני ורוכב על החמור, מיט (לכאורה) בעצם מער נאטורליך אָנע (גרויסע) נסים, אדער בזכו מיט נסים (דניאל ז יג) וארו עם ענני שמיא כבר אינש אתה ע״ש.

די נאטור פון מענטשען איז צו סימפליפייען אלעס. דאס איז נישט קיין פראבלעם דירעקט געבינדען מיט חרדים. און דאס אילוסטרירן וועלטס געשעענישן אין א סימפליסטישן אופן - אהן ארייננעמען אין חשבון די backstory, איז נישט דווקא א דירעקטע גלויבונג אין א סימפליסטישן וועלט - און א הכחשה צום backstory. נאר בלויז א סימפליסטישע point of view אויף זאכן וועלכע זענען לפי האמת פיל ברייטער. און דאס איז א שווואכקייט פון די נישט אינטילעקטואלע מענטשהייט, נישט בלויז ביי חרדים. כאטש וואס עס איז יא מעגליך גרעסער צווישן חרדים וועלכע זענען מער אנטי אינטילעקטואל באופן כללי.
רוב פון די משלים זענען נישט מחייב קיין סימפליסטישע מציאות, און זענען נישט קיין סתירה צו גראדואלע פראצעדור.
בנוגע די משלים פון סיפורי התורה, מיין איך אז מען דארף פארשטיין די ז'אנר און סטייל פונעם ספר. די תורה איז נישט דא צו אריינגיין אין די פאסירונגען, די תורה איז ווי א דעקלעראציע פון גאט (דאס איז א נושא פאר זיך ואכמ''ל). און אין דעקלעראציע דארף מען נוצן א סימפליסטישע שפראך. דרך משל, אזוי ווי ווען א רעדנער וועלכע גיבט א קי-נאוט אדרעס ביי א גרויסע מעמד, כאטש ער ניצט סיפורים און זיין רעדע, וועט ער דאס אבער איבערגעבן אויף א פשוט'ן אופן, וויבאלט זיין ציל איז די נקודה וואס ער וויל ארויסגעברענגען, און נישט די סיפור פאר זיך.

אלפא און מי אני: (להוציא מ'פונדאמענטאל).

אונז זעה מיר אין די בריאה וואס דער אייבישטער האט באשאפן א מין בחינה פון "עוואלושן". ס'הייסט. מ'רעדט דא נישט פון א תקופה פון מילאנען אדער ביליאנען יארן אזוי ווי די אלגעמיינע סייענטיסן האלטן פון די "תורה" פון עוואלוציע. וואס איז אויטאמאטיש פארבונדן מיט כפירה. ס'הייסט. ס'האט זיך אליינס באשאפן אין משך פון די מיליאנען יארן.

נאר מיט די אמונה פון בריאת העולם, האט דער אייבישטער אריינגעלייגט אין די "טבע" אז ס'זאל זיך האלטן אין איין אנטוויקלען און טוישן. במשך פון הונדערטער אדער טויזנטער יארן.

איך רעד שוין נישט פון די פענאמען פון די "נפילים". וואס איז אויך געווען א חלק פון די בריאה. נאר אין געוויסע תקופות זענען מענטשן געווען (זייער) הויך געוואקסן. און אין אנדערע תקופות זענען מענטשן, דורכשניטליך געווען א סאך נידריגער. מכח כמה סיבות שונות. ווי למשל שוואכע נעהרונג אלס קליינע קינדער. ערשט מיט א זיבעציג אדער אכציג יאר צוריק איז א מענטש וואס איז געווען בערך 5'-7" האט זיך גערעכנט פאר א הויך-געוויקסיגן מענטש. משא"כ היינט אין אמעריקע איז די נארמע 6 פיס און העכער.

אויך געוויסע עטנישע גרופס און מענטשן וועלכע וואוינען אין געוויסע געגנטער (אין אמעריקע) העכער פון 6 פיס. די סייענטיסטן געבן אן פארשידענע סיבות פאר דעם.

א טייל פון די באפעלקערונג אין די מיד-וועסט פון אמעריקע זענען אין דורכשניט 6 און א האלב פיס. (און העכער).

איך האב אמאל, פארנדיג אין די קעטסקיל בערג אויפגעכאפט א ראדיא סטאנציע פון שיקאגא. האביך דארט געהערט ווי א מיידל (שיקסע) רעדט זיך אפ אז זי איז נישט זייער הויך (נאר 6 פיס). אין אונזער געגנט (טריי-סטעיט) זענען נישט דא א סאך פרויען וועלכע זענען 6 פיס הויעך.

לענייננו. ווי די גמ' זאגט (ערגעץ, כ'בין זיכער) ..."נשתנו הטבעיים"... ווייל מ'זעהט א סאך זאכן וואס איז געווען אן ערנסטער חשש פאר געזונט בימי חז"ל האט זיך געטוישט.

ס'זענען אויך פארהאן זאכן און ערשיינונגען וועלכע זענען בכח. און זיי גייען אל הפועל אויף א פלוצלינגדיגן אופן.

אוי דערמאנסטו מיר גוטע צייטן ווען אלעס האט אריינגעפאסט אין אזעלכע ארדענטליכע באקסעס. געדענק איך נאך ווי היינט ווען מיר זענען געוועהן קליינע אינגעלעך אין חדר און מיר האבן געלעבט אין א באבל אז יעדער שטארבט ביי די 120'סטע געבורטסטאג, גאנצעטע חשבונות האבן מיר געמאכט ווער ס'גייט וועמען איבערלעבן... אן אנדערע אינגל וואס איז געוועהן מיט א טאג עלטער פון מיר האט מיר געזאגט אז ער האפט אז איך וועל קומען צו זיין לויה ווייל אויב נישט וויל ער נישט זיין מיין פרענד, איך האב צו איהם אבער גע'טענה'ט אז כאטש וואס איך גיי נאך לעבן יענעם טאג גייט עס אבער זיין דאס לעצטע טאג פון מיין לעבן און איך גיי לכאורה נישט האבן גענוג כח צו גיין אויף לוויות און ער וועט מיר מוזן מוחל זיין. די שאק פון מיין לעבן האב איך געהאט ווען מיין זיידע איז געשטארבן ביי די 98, איך בין זיכער געוועהן אז עפעס א גרויסע נוויירע האט ער געטוהן אז ער איז געשטארבן מיט 22 יאר צו פריה... אנדערע מענטשן וואקסן קיינמאל נישט אויס דאס באקסעלע, מייסטנס דערפון ברצון, דאס מציאות פראסקעט אין פנים מיט קלינגעדיגע פעטש אבער מ'גייט ווייטער אן מיט א פעסטקייט. און יעצט לאמיר זינגען צוזאמען...

ברוך שפינוזה: אויב זאגן אז די רייד פון חז"ל זענען גאנץ קראנט און "קאנטעמפארערי" הייסט זיין אין א באקס, דאמאלס ביניך אין א באקס.

די חז"ל דארפן נישט אז איך זאל זיי פארענטפערן און אויפווייזן אז זיי האבן געוויסט וואס זיי רעדן. און זייער מעדיצינישע און סייענטיפישע ידיעות זענען געווען דאס מערסטע אפ טו דעיט פון יענע צייטן.

אויך גלייב איך נישט און איך קויף נישט אפ א יעדע קלוגע אדער נארישע טעאריע וואס א יעדער כופר און אפיקורוס, איד אדער גוי האט ארויסגעווארפן.

איך ווייס אז ביי געוויסע מענטשן זענען דא "טריגער" ווערטער. און אויסדרוקן קאנפידענס אין די ווערטער פון די חז"ל איז איינס פון זיי.

דער פאקט איז אז "עוואלושן" (די עוואלושיאנערי פראסעס) איז אריינגעבויעט אין די טבע. און זאכן האלטן זיך אין איין טוישן.

אפילו אזא מענטשליך קאנטראלירטע זאך ווי "שפראך" האלט זיך אויך אין איין טוישן. ווען איינער זאל הערן א ספיעטש פון 250 יאר צוריק וואלט ער נישט פארשטאנען 90%. ווייל ס'איז ראדיקאל אנדערש וויאזוי מ'האט גערעדט ענגליש אין יענע צייט צו וויאזוי מ'רעדט היינט.