קאווע שטיבל

אין דעם אינטרעסאנטען ספר 'במחציתם' פון ר' שלמה לארענץ ע"ה [וועלכער איז געווען פון די ערשטע חרדישע ח"כ] ברענגט ער די פאלגענדע מעשה, וועלכע מאכט אסאך טראכטן:

א ישיבה האט נישט געוואלט אננעמען ספרדישע בחורים ['מעדת המזרח'] און די חזון איש האט זיי אפיר גענומען, אז מען מוז אננעמען יעדן איינעם וואס וויל נאר לערנען תורה וכו'.
האבן זיי געענטפערט [לכאורה א גערעכטע און שטארקע טענה]: אין זייער ישיבה לערנט מען אין 'אידיש', און די בחורים קענען נישט קיין ווארט אידיש.
האט זיי דער חזון איש געענטפערט: דאן פאנגט אן צו לערנען אין עברית [!].
האבן זיי געפרעגט, וואס הייסט? עס איז פארהאן א איסור און חרם פון די פריערדיגע גדולים וועגן לערנען אין עברית??
האט זיי דער חזון איש געענטפערט: בשעת דער חרם, איז די מלחמה מיט די פושעי ישראל געווען אויף דער פראנט פונעם שפראך, אבער היינט איז דער מלחמה נישט דארט! איינער וואס וועט זיך היינט שטעלן מלחמה האלטן וועגן דאס שפראך בשעת עס ברענט א פייער און בחורים גייען אראפ פונעם אידישע וועג טאג טעגליך, איז גלייך צו א אלטע גענעראל וואס האט געזאגט פאר די אינגע סאלדאטן, אז מען מעג נאר מלחמה האלטן די וועגן וואס ער האט גענוצט פאר פופציג יאר צוריק, ווייל ער האט דאן געווינען די מלחמה, נישט כאפענדיג אז די תכסיסי מלחמה האבן זיך שוין געטוישט, און אויב מען וועט גיין מיט די אלטע וועגן, וועט מען פארלירן די מלחמה!

דער מעשה איז א מוראדיגע מעשה לדעתי.

איך בין באמת נייגעריג: גדולי ישראל האמתיים, [צווישן זיי ר' הערשעלע ליסקער זי"ע, צאנזער רב, ר' הירש מזידיטשוב זי"ע, וכל גדולי אונגארן] האבן געלייגט א איסור גמור צו לערנען אין גויאישע שפראכן. [דער מהר"ם שיק, וואס האט מתחילה נישט מסכים געווען צום איסור, האט אבער געזאגט 'בטלה דעתי' צו די אלע גדולים, און האט געחתמ'ט לאיסור!]
די סיבה צום איסור: די משכילים האבן דאן אנגעפאנגען זיך באנוצען מיט גויאישע שפראכן וכו'.


וואס וואלטן זיי געזאגט היינט, ווען רוב שומרי תורה ומצות, יראים לדבר ה' קענען נישט קיין אידיש. נאר ענגליש אדער עברית? מען מעג נישט האלטן דרשות נאר אין אידיש??

איך ווייס נישט די תירוץ דערויף. איז פאראן עפעס מקורות דערויף?


אט דאס האט מיך געבאדערט ווען הרה"צ ר' אהרן מסאטמאר שליט"א האט געטענה'ט אז מען טאר נישט גיין צום כינוס כלל ישראל ווייל מען גייט רעדן אין ענגליש. און דוכט זיך אז ר' לייבוש לייזער פון פשעווארסק האט טאקע געזאגט כעין הנ"ל. ביטע נישט פארקריכן יעצט אין די סאטמארע פאליטיק, נאר בלייבן צום נושא. שקויעח.

דער חזו״א האט זייער אסאך זאכן געהאלטן אנדערש, אבער מיר האבן געהאט א אנדערע מסורה

בכלל ביי גדולי ליטא איז דער צאי לך בעקבי הצאן נישט געווען אזא קפידא

ווי קומט מסורה דא אריין?

איך האב געפרעגט א פשוטע שאלה: היינט ווען רוב שומרי תורה ומצות קענען נישט קיין אידיש. צו וואלטן די אלע גדולים געהאלטן אז מען מוז נאכאלץ אלעס טוען אין אידיש.

[דער שאלה ברענגט נאר גאר גוט ארויס דער פונקט פונעם חזון איש ודו"ק].

מיר האבן א מסורה צו גיין מיטן קאפ אין וואנט אריין?

דרך אגב, די ספר 'במחיצתם' איז פיהל מיט גרייזען פין דאטומ'ס אין אומ'אמת'ע און נישט מדיוק'גע מעשיות , הרב וואזנער און די הסכמה שרייבט שוין אז א מעשה איז נישט אזוי געווען, איך זאג נישט אויף די מעשה , נאר בכלליות

תלמיד חכם האט געשריבן:דרך אגב, די ספר 'במחיצתם' איז פיהל מיט גרייזען פין דאטומ'ס אין אומ'אמת'ע און נישט מדיוק'גע מעשיות , הרב וואזנער און די הסכמה שרייבט שוין אז א מעשה איז נישט אזוי געווען, איך זאג נישט אויף די מעשה , נאר בכלליות

דרך אגב, די ספר במחצתם איז מלא וגדוש מיט גאר אינטרעסאנטע און אינהאלטסרייכע עובדות והנהגות נפלאות, וואס דער מחבר האט אליינס מיטגעהאלטן מיט כמה גדולי ישראל. וואס איטליכע פון די עבודות און מעשיות ברענגט אריין די ליינער אין א אנדערע וועלט פון גדולי ישראל, וואס איז געווען און איז מער נישטא.

נאר פארהאן אזעלכע וואס צוליב פאליטישע סיבות האבן ליעב זיך אנצוכאפן אויף די פאר טעותים וואס איז דא [ווי פארשטענדליך, ווי אין יעדע ספר] אין דער ספר, אזוי ארום עס אפצומאלן ווי א נישט שטארקע חיבור.

דרך אגב, מושיען של ישראל האט מער טעותים ווי דער 'במחיצתם'. [אבער עס איז נאך אלס א גוטע ספר, כבין נאר נייגעריג אויב די וואס שרייען אויפן במחיצתם, טענה הנ"ל, וועלן אויך אזוי זאגן אויפן מושיען].

איך האב באמערקט מער טעותים אין 'במחיצתם' ווי אנדערע פין די סארט.
אין מושיען של ישראל האב איך כמעט נישט געליינט, מסתמא ווייל עס איז געשריבן אין אידיש.
און ר' שלמה לארענץ איז א חשוב'ער מענטש, א פאפא תלמיד צווישן אנדערע, און אסאך געטוהן פאר אגודה וכו', נאר די מגיהים און ארומיגע האבן נישט געטוהן א גוטע ארבעט.

קורץ און שארף האט געשריבן:ווי קומט מסורה דא אריין?

איך האב געפרעגט א פשוטע שאלה: היינט ווען רוב שומרי תורה ומצות קענען נישט קיין אידיש. צו וואלטן די אלע גדולים געהאלטן אז מען מוז נאכאלץ אלעס טוען אין אידיש.

[דער שאלה ברענגט נאר גאר גוט ארויס דער פונקט פונעם חזון איש ודו"ק].

מיר האבן א מסורה צו גיין מיטן קאפ אין וואנט אריין?

ביסט בארעכטיגט צו האלטן אנדערש,
אבער מיר זענען אויפגעצויגן אנדערש, וועלכע תקנה האט א עקספיירעישאן דעיט?
זענען דען דעמאלס רוב יודישע וועלט נישט געווען אנדערש, מיר האבן נאך אלץ אונזערע גדרים וסייגים.

וואס האט דער חתם סופר געעמיינט ווען ער האט געזאגט יש לנו אב זקן וכו'.

יאנקל האט געשריבן:די סאטמארער וועלן אויף דעם טענה'ן אז דער חזון איש איז נישט פון זייער מסורה.

איך זע דו קענסט נאכנישט די שפראך: דער חזו״א האט קיינמאל נישט געהאלטן אזוי, און די מעשה איז געזויגן פון די פינגער.

קורץ און שארף האט געשריבן:א ישיבה האט נישט געוואלט אננעמען ספרדישע בחורים ['מעדת המזרח'] און די חזון איש האט זיי אפיר גענומען, אז מען מוז אננעמען יעדן איינעם וואס וויל נאר לערנען תורה וכו'.
האבן זיי געענטפערט [לכאורה א גערעכטע און שטארקע טענה]: אין זייער ישיבה לערנט מען אין 'אידיש', און די בחורים קענען נישט קיין ווארט אידיש.
האט זיי דער חזון איש געענטפערט: דאן פאנגט אן צו לערנען אין עברית [!].
האבן זיי געפרעגט, וואס הייסט? עס איז פארהאן א איסור און חרם פון די פריערדיגע גדולים וועגן לערנען אין עברית??
האט זיי דער חזון איש געענטפערט: בשעת דער חרם, איז די מלחמה מיט די פושעי ישראל געווען אויף דער פראנט פונעם שפראך, אבער היינט איז דער מלחמה נישט דארט! איינער וואס וועט זיך היינט שטעלן מלחמה האלטן וועגן דאס שפראך בשעת עס ברענט א פייער און בחורים גייען אראפ פונעם אידישע וועג טאג טעגליך, איז גלייך צו א אלטע גענעראל וואס האט געזאגט פאר די אינגע סאלדאטן, אז מען מעג נאר מלחמה האלטן די וועגן וואס ער האט גענוצט פאר פופציג יאר צוריק, ווייל ער האט דאן געווינען די מלחמה, נישט כאפענדיג אז די תכסיסי מלחמה האבן זיך שוין געטוישט, און אויב מען וועט גיין מיט די אלטע וועגן, וועט מען פארלירן די מלחמה!

דער מעשה איז א מוראדיגע מעשה לדעתי.

איך בין באמת נייגעריג: גדולי ישראל האמתיים, [צווישן זיי ר' הערשעלע ליסקער זי"ע, צאנזער רב, ר' הירש מזידיטשוב זי"ע, וכל גדולי אונגארן] האבן געלייגט א איסור גמור צו לערנען אין גויאישע שפראכן. [דער מהר"ם שיק, וואס האט מתחילה נישט מסכים געווען צום איסור, האט אבער געזאגט 'בטלה דעתי' צו די אלע גדולים, און האט געחתמ'ט לאיסור!]
די סיבה צום איסור: די משכילים האבן דאן אנגעפאנגען זיך באנוצען מיט גויאישע שפראכן וכו'.


וואס וואלטן זיי געזאגט היינט, ווען רוב שומרי תורה ומצות, יראים לדבר ה' קענען נישט קיין אידיש. נאר ענגליש אדער עברית? מען מעג נישט האלטן דרשות נאר אין אידיש??

לכאורה קען מען מחלק זיין. דארט ווי די נסיון האט זיך שטארק גערוקט איז טאקע מער נישט שייך די איסור פון אמאל. פארוואס זאל מען זיין פארנומען מיט אלטע מחלוקת'ן. אבער דא איז אפשר לומר אז די אלע וואס האבן זיך אנגעקלעבט אין די גוי'אישע שפראכן ווי עברית אדער ענגליש זענען אלע אדער כמעט אלע אנגעשטעקט און טאקע פון זיי ווילן מיר זיך מתבדל זיין. לפי"ז האט זיך די נסיון איבערהויפט נישט גערוקט. ממילא איז זיכער אז מ'דארף זיך שטארק האלטן און נישט ח"ו מתיר זיין דעם איסור פון האלטן דרשות אין לשונות העכו"ם.

איך מוז אבער באטאנען אז דער איסור איז נאר דארט ווי ס'איז נישט דא א חשש הפסד ממון, צ"ב ביי כינוסים פון די סתם המון אדער אין ישיבות און חדרים. אבער דארט ווי ס'איז דא א הפסד ממון, צ"ב ביי דינערס ווי תומכי תורה קומען זיך צוזאם איז שוין נהגו להקל כמה שנים און דוקא די בעסערע בעלי דרשנים זאלן זיך אויפשטעלן רעדן אויף דעם לייכטסטן שפראך פאר די תומכים צו פארשטיין. אם אין קמח אין תורה.

תלמיד חכם האט געשריבן:אין מושיען של ישראל האב איך כמעט נישט געליינט, מסתמא ווייל עס איז געשריבן אין אידיש.

גראדע איז עס נישט אין אידיש, נאר א גוטע, שיינע לשה"ק, זייער א רייכע און געשמאקע שפראך.

היסטאריקער האט געשריבן:ביסט בארעכטיגט צו האלטן אנדערש,
אבער מיר זענען אויפגעצויגן אנדערש, וועלכע תקנה האט א עקספיירעישאן דעיט?
זענען דען דעמאלס רוב יודישע וועלט נישט געווען אנדערש, מיר האבן נאך אלץ אונזערע גדרים וסייגים.

וואס האט דער חתם סופר געעמיינט ווען ער האט געזאגט יש לנו אב זקן וכו'.

אונז האט מען אויפגעצויגן אז מיר זענען נישט קלוגער. מיר זענען צו קורצזיכטיג. די גדולי עולם האבן געהאט רוח הקודש מיט סייעתא דשמיא.
מיר האבן גארנישט, לא מיניה ולא מקצתיה. מיר זענען פשוט נישט יורד לסוף דעתם.

אסאך חסידות'ער וועלכע טוישן היינט יסודות פון וועלכע זיי זענען נתחנך געווארן אינדערהיים, טענה'ן דאס, אז אין לנו אלא כהן שבימיך, ואין לו לדיין אלא מה שעיניו רואות,
זיי זאגן אז השי"ת האט אונז געגעבן אונזער שכל, אונזערע אויגן, און לויט דעם דארפן די מנהיגים מאכן החלטות וואס צו ממשיך זיין און וואס צו טוישן (לטובה);
משא"כ אונזער חדר האט אנגענומען אז אלעס פון פריערדיגן דור איז קודש קדשים, יש לנו אב זקן וכו', וזאת התורה לא תהא מוחלפת, מיט נאך מאמרים, און מען טוישט נישט מדעת עצמם גארנישט.

קורץ און שארף האט געשריבן:אין דעם אינטרעסאנטען ספר 'במחציתם' פון ר' שלמה לארענץ ע"ה [וועלכער איז געווען פון די ערשטע חרדישע ח"כ] ברענגט ער די פאלגענדע מעשה, וועלכע מאכט אסאך טראכטן:

א ישיבה האט נישט געוואלט אננעמען ספרדישע בחורים ['מעדת המזרח'] און די חזון איש האט זיי אפיר גענומען, אז מען מוז אננעמען יעדן איינעם וואס וויל נאר לערנען תורה וכו'.
האבן זיי געענטפערט [לכאורה א גערעכטע און שטארקע טענה]: אין זייער ישיבה לערנט מען אין 'אידיש', און די בחורים קענען נישט קיין ווארט אידיש.
האט זיי דער חזון איש געענטפערט: דאן פאנגט אן צו לערנען אין עברית [!].
האבן זיי געפרעגט, וואס הייסט? עס איז פארהאן א איסור און חרם פון די פריערדיגע גדולים וועגן לערנען אין עברית??
האט זיי דער חזון איש געענטפערט: בשעת דער חרם, איז די מלחמה מיט די פושעי ישראל געווען אויף דער פראנט פונעם שפראך, אבער היינט איז דער מלחמה נישט דארט! איינער וואס וועט זיך היינט שטעלן מלחמה האלטן וועגן דאס שפראך בשעת עס ברענט א פייער און בחורים גייען אראפ פונעם אידישע וועג טאג טעגליך, איז גלייך צו א אלטע גענעראל וואס האט געזאגט פאר די אינגע סאלדאטן, אז מען מעג נאר מלחמה האלטן די וועגן וואס ער האט גענוצט פאר פופציג יאר צוריק, ווייל ער האט דאן געווינען די מלחמה, נישט כאפענדיג אז די תכסיסי מלחמה האבן זיך שוין געטוישט, און אויב מען וועט גיין מיט די אלטע וועגן, וועט מען פארלירן די מלחמה!

דער מעשה איז א מוראדיגע מעשה לדעתי.

איך בין באמת נייגעריג: גדולי ישראל האמתיים, [צווישן זיי ר' הערשעלע ליסקער זי"ע, צאנזער רב, ר' הירש מזידיטשוב זי"ע, וכל גדולי אונגארן] האבן געלייגט א איסור גמור צו לערנען אין גויאישע שפראכן. [דער מהר"ם שיק, וואס האט מתחילה נישט מסכים געווען צום איסור, האט אבער געזאגט 'בטלה דעתי' צו די אלע גדולים, און האט געחתמ'ט לאיסור!]
די סיבה צום איסור: די משכילים האבן דאן אנגעפאנגען זיך באנוצען מיט גויאישע שפראכן וכו'.


וואס וואלטן זיי געזאגט היינט, ווען רוב שומרי תורה ומצות, יראים לדבר ה' קענען נישט קיין אידיש. נאר ענגליש אדער עברית? מען מעג נישט האלטן דרשות נאר אין אידיש??

איך ווייס נישט די תירוץ דערויף. איז פאראן עפעס מקורות דערויף?


אט דאס האט מיך געבאדערט ווען הרה"צ ר' אהרן מסאטמאר שליט"א האט געטענה'ט אז מען טאר נישט גיין צום כינוס כלל ישראל ווייל מען גייט רעדן אין ענגליש. און דוכט זיך אז ר' לייבוש לייזער פון פשעווארסק האט טאקע געזאגט כעין הנ"ל. ביטע נישט פארקריכן יעצט אין די סאטמארע פאליטיק, נאר בלייבן צום נושא. שקויעח.

דערצייל די פולע מעשה, מען דארף קודם וויסן ווער איז די ישיבה, פשוט פשט מאכט עס נישט קיין סענס

אבל לא על זה באתי
האדמו"ר מהר"א וואס האט געהאלטן אז מען זאל נישט גיין צום כינוס כלל ישראל, האט נישט ארויסגעשטעלט א בריוו פאר כלל ישראל און געזאגט מען טאר נישט דארט גיין, ער האט געזאגט אז זיין קהלה האט נישט וואס צו זוכן דארט, ווער עס קען נאר ענגליש, בכבוד גדול.

פונקט ווי דו פארשטייסט אז דער חזון איש האט נישט געהייסן יעדער זאל יעצט לערנען עברית, ער האט גערעדט פון יענע ישיבה, ממילא איך זע בכלל נישט וואס דו ביסט דא מדמה מילתא למילתא

די היינטיגע מסכילם רעדן אידיש במילא טאר מען אידיש אויך נישט רעדן.

קורץ און שארף האט געשריבן:ווי קומט מסורה דא אריין?

איך האב געפרעגט א פשוטע שאלה: היינט ווען רוב שומרי תורה ומצות קענען נישט קיין אידיש. צו וואלטן די אלע גדולים געהאלטן אז מען מוז נאכאלץ אלעס טוען אין אידיש.

[דער שאלה ברענגט נאר גאר גוט ארויס דער פונקט פונעם חזון איש ודו"ק].

מיר האבן א מסורה צו גיין מיטן קאפ אין וואנט אריין?

יא, אנפורטשענעטלי ביי רוב מענטשען מיינט מסורה גיין מיטן קאפ אין וואנט. אוודא קיינער וועט נישט זאגן אז דאס איז זייער מסורה, זיי וועלען זאגן אזאלעכע שיין-קלינגעדיגע ווערטער ווי אמונה פשוטה אד"ג.

וואס עס באדערט די מערסטער איז פארוועם האט מען גערעד ענגליש ביים כינוס פאר די דריי פערטל חסידום וואס פארשטייען קוים ענגליש אדער די אנדערע כמעט פערטל לעקוואדער וואס אלע שעורים און מוסר שמיעסן גייען דארט אין אידיש און ווען הרב מ סאלמאן האט אנגעהויבן רעדן אז ער וואלט זייער שטארק געוואלט רעדן און אידיש נאר עס איז דא א שיינע ציבור דא ירא' ה' וואס פארשטייען נאר ענגליש גייט ער רעדן און ענגליש יעצט וואס האט זיך "יעדער" וואס גייט נישט קיין בארד זיך גענימן קלאטשן אפילו רוב רבו פון די קלאטשערס פארשטייען זייער גוט אידיש והדבר צריך ביאור

יהושע חיים האט געשריבן:וואס עס באדערט די מערסטער איז פארוועם האט מען גערעד ענגליש ביים כינוס פאר די דריי פערטל חסידום וואס פארשטייען קוים ענגליש אדער די אנדערע כמעט פערטל לעקוואדער וואס אלע שעורים און מוסר שמיעסן גייען דארט אין אידיש און ווען הרב מ סאלמאן האט אנגעהויבן רעדן אז ער וואלט זייער שטארק געוואלט רעדן און אידיש נאר עס איז דא א שיינע ציבור דא ירא' ה' וואס פארשטייען נאר ענגליש גייט ער רעדן און ענגליש יעצט וואס האט זיך "יעדער" וואס גייט נישט קיין בארד זיך גענימן קלאטשן אפילו רוב רבו פון די קלאטשערס פארשטייען זייער גוט אידיש והדבר צריך ביאור

דו שפילסט תמים? די ארגאניזירער דארפן דאך האלטן דעם עולם ביי דעם אילוזיע אז דאס איז א כינוס "כלל ישראל", און ווער אידען נישט גענוק וויסענד צו באמערקן אז רוב "כלל ישראל" איז נישט אידיש רעדענד?