הלכה vs השקפה

[אלפא]

איז ויואל משה אן הלכה ספר?
איז רב וואזנערס איסור אויף אינטערנעט אן הלכה?
פאלט הלכות צניעות טאקע אונטער די הלכה'דיגע ראלם?
די, און נאך אזעלכע שאלות קומען כסדר ארויף אין מיין קאפ, ובפרט ווען מ'טרעפט זיך טענה'ן מיט איינער וואס האלט אנדערש און עס מאכט איבערצוטראכטן די אייגענע הנחות.

******

וואו עס איז לעצטנס ארויפגעשווימען איז אין די לעיטעסט טאלק פאדקאסט מיט שלומי זייאנץ, ווי ער רעדט פון זיין שבת סעודה מיט א גויאישע פאטאגראפירער, און נאך פאר וואס ווען ווער ווערט ער אטאקירט דורך חילו פאזען אז דאס איז נישט אויסגעהאלטן הלכה'דיג. ער פראבירט צו זאגן אז ער האט געפרעגט א רב און דער רב האט עס מתיר געווען, חילו אבער טענה'ט אז פאר אן היימישע-חסידישע איד איז נישטא אזא זאך ווי זוכן וועגן ארויס, און אפי' אויב עפעס איז מעגליך מותר לויט תורת משה מסיני – אויב איז עס גע'אסר'ט דורך די עיני העדה אדער אויב די געפיל/מסורה/השקפה שטומט נישט מיט דערמיט איז עס פונקט אזוי אסור. ער געבט א דוגמא פונעם עירוב וועלכע אפי' די וואס אסר'ן קענען האלטן עס איז הלכה'דיג מותר און נאר אסור משום... אבער אויף למעשה מאכט דאס נישט קיין שום חילוק.
אין אנדערע וועטער טענה'ט ער אז אן השקפה'דיגע איסור – ווען א רב אסר'ט עפעס מכח אן השקפה'דיגע נימוק – האט פונקט דער זעלבע תוקף ווי אן הלכה'דיגע איסור לכל דבר.

[די טענה אליין איז כמובן זייער לעכערליך, סיי ווייל ווער איז 'דיין רב' - פארוואס פונקט זאל דער רב וואו איינער איז געבוירן האבן מער סמכות ווי א צווייטן (אביעקטיווערהייט)? און סיי ווייל דאס אז מ'האט א געוויסע געפיל מאכט נאכנישט די זאך מותר אדער אסור הלכה'דיג. און דאס איז נישט מער ווי א דעמאגאגישע ארגומענט וועלכע כמעט יעדער פונדאמענטאליסט וועט ארויסשטעלן.]

אבער וואס איז יא אינטרעסאנט צו אנאלאזירן איז די טיפערע שאלה דא, וואס איז איבער די שייכות צווישן הלכה און השקפה בכלליות, וויפיל פון הלכה איז אדער איז געבויט אויף השקפה, אדער וויפיל פון השקפה איז געבויט אויף הלכה.
מ'קען דא אריינגיין אין די גאנצע נושא צונעמענדיג די מטא-הלכה'דיגע שאלה פון וואס מיינט בכלל הלכה, וואס איז די סמכות פון הלכה, און וואס איז די גדר דערפון, און וואס איז די דעפינאציע און גדר פון השקפה א.א.וו. אבער דאס איז גדול מנשוא, און ווי אויך איז דאס מלכתחילה enmeshed אין די עצם שאלה איבער די ראלע פון השקפה (/פילאזאפיע/סיי וואס) איבער הלכה – אין וואס עס טוט זיך שוין מערכות פאר זיך. איך וויל אבער אויספרייטן אפאר פלעצער ווי מ'זעט די נושא זייער בולט און אפט מאל איגנארירט מען אדער פארזעט מען די טיפקייט פון די שאלה און מען איז אנשטאט דן אין אנדערע אומוויכטיגערע נואנסן.

******

אזוי ווי אנגעהויבן, ויואל משה איז א גוטע דוגמא. ווי פון איין זייט וועט יעדער סאטמאר'ער שרייען אז עס איז א גלאטע הלכה'דיגע ספר מיטן גאנצן תוקף פון הלכה (שוין אפגערעדט די פאקט(?) אז קיינער דינגט זיך נישט אויף דעם שיטה). און לאידך גיסא נעמען עס רוב גדולים אפי' נישט אן ערענסט טאקע ווייל עס שיינט צו זיין נישט מער ווי אן השקפה'דיגע איידעאלאגיע פון סאטמאר רבי זי"ע אנקעגן דעם רעיון הציונות אריינגעטייטשט מיט הלכה'דיגע טערמינעלאגיעס.

די עירוב איז טאקע נאך א סאטמאר'ע נושא, וואו רוב סאטמאר'ער קענען שוין יא דערהערן אז עס איז נישט הלכה'דיג פראבלעמאטיש אבער יא עפעס וואס די רבי האט גע'אסר'ט, און איז דערפאר אסור. הגם אין א moment of truth כאפט זיך אריין די שאלה וואס די אטאריטעט פונעם רבי איז צו שטעלן איסורים – אדער עכ"פ וואס איז מיין חיוב אים צו פאלגן – אויב איז עס נישט באמת 'הלכה'דיג' אסור.

די זעלבע איז מיט 'אינטערנעט' וועלכע די שבט הלוי האט כידוע שארף גע'אסר'ט, און עס איז נישט מער ווי ריכטיג זיך צו וואונדערן וועלכע 'איסור' ער איז בכח צו באשאפן, נאך וואס גזירות און תקנות האבן זיך געענדיגט בימי חז"ל אדער לכל הפחות איינמאל עס איז נישטא די סמכות פון קיין מרא דאתרא וכדו'.

ווען די חזו"א זאגט אז עפעס איז אסור משום עובדא דחול - 'ווייל אזוי שטייט אין זיין הארץ', קען מען זיך ווידער וואונדערן. - הגם דאס איז שוין לכאו' מער מיוסד אין הלכה וואו מראית עין און עובדא דחול זענען צוויי היבש vague טערמינען, און לאורך הדורות האבן די פוסקים עס היבש געסטרעטשד הלכה'דיג.

צוריק פאר א מינוט צו ציונות – וועלכע סאטמאר רבי האט אנגעקוקט ווי כפירה בעיקר (-אנגעבליך. איך מיין ער האט למעשה נישט געהאלטן אז וויין פון אן הולך בחירות איז יין נסך – אדער אז מ'זאל זיך בפועל לאזן הרג'נען דערויף. ואכמ"ל), קען מען דאך פרעגן פשוט'ער, וואס טוט זיך מיט אלע עיקרי אמונה? זענען די דרייצן אני מאמין'ס יא הלכה'דיג מחייב? אדער זענען זיי אויך בס"ה די רמב"ם'ס השקפה וואס איז צופעליג מוסכם אין כלל ישראל?
די נושא פון השכלה איז אויך היסטאריש קאנטראוועסיאל, ווי דער חת"ס האט געמאכט דעם באקאנטן טיילונג און פראפאזירט דעם 'חדש אסור מן התורה', אבער עס בלייבט נאך אלס איבער צו פרעגן וויפיל דערפון האט טאקע הלכה'דיג סמכות און וויפיל איז בכלל געבויט אויף ריינע הלכה?
אזוי אויך די גאנצע נושא פון זיין אויפגעקלערט, און פון טראכטן צו מ'מעג בכלל טראכטן – וועלכע קען רח"ל פירן צו טראכטן – אדער בכלל דאס אנוועזענהייט אויף אזא מקום ווי קאווע שטיבל, זענען דאס הלכה'דיגע שאלות? איז דאס אז דיינים רעדן אריין דערין סופישענט עס צו געבן אן הלכה'דיגן חותם? און אויב נישט וואס יא? וועלכע פאראמעטערס עפלייען לגבי אזעלכע נושאים?

צניעות, איז נאך א באקאנטע נושא אין וואו די שאלה שפילט זיך אויס, בעת וואס אין שו"ע איז נישטא קיין געהעריגע סימן דערפון – ובכלל איז עס זייער סוביעקטיוו לויט ווי מ'זעט אין די פארשידנארטיגע פסקים פון אנדערע פוסקים, וועלכע געבט דעם אויסקוק אז עס איז מער אן השקפה'דיגן נושא ווי אן הלכה'דיגע. און ברענגט מיט זיך דעם שאלה ווי ווייט עס איז למעשה 'מחייב'?!

בירט קאנטראל איז נאך איינס, וועלכע יעדער רב באשאפט זיך זיינע אייגענע איסורים און היתירים דערין, וועלכע צייכנט בהחלט אן די השקפה'דיגע ראמיפיקאציעס דערפון.

נאך א פלאץ ווי עס איז נוגע איז אין די שמועס איבער חסידישע קולות אין הלכה (סוז"ת, תענית ביום יארצייט, תחנון,) אדער ווען מ'גייט ע"פ קבלה כנגד הלכה – וועלכע איז (לויטן מג"א) נישט אויסגעהאלטן הלכה'דיג. וויאזוי גייט מען צו דערצו? זענען חסידים עובר אויף הלכה? האבן זיי אנדערע כללים אין הלכה – קענען זיי מאדיפיצירן הלכה? אדער האבן זיי – און אפשר יעדער – די רעכטן אוועקצושטופן הלכה מיט געוויסע 'השקפה'דיגע' אויסריידן, און וואס איז דאס?

******

צוויי ווערטער גייען נארמאל סינאנים מיט דעם פענאמינאן, דאס איז 'מסורה' און 'דעת תורה'. וועלכע זענען ביידע היבש גלאטע אויסטראכטונגען צו בארעכטיגן די געדאנק פון באשאפן אדער אוועקשטופן הלכות אויף די בעסיס פון השקפה, (הגם מסורה אינעם טריקענעם זין האט גראדע א מקור אין הלכה). און ווען מ'באטראכט זיי, נישט נאר וואס זיי ווערן בעיקר גענוצט מער בתור לחש אפצושטילן דעם קעגנער, מאכט עס כמעט נישט קיין סענס און עס לייגט נישט צו קיין אמת'ע געוויכט צום טענה'ריי איבער א ספעציפישע נושא ווען מ'איז דן איבער די הלכה'דיגע תוקף דערפון.

נאך עפעס וואס איז בולט דא, איז די צוטיילונג צווישן די פארשידנארטיגע סעקטעס אין כלל ישראל איבער דעם שאלה.
רעפארם, ווי אויבן-דערמאנט איז טאקע פארדעם געווארן אויסגעשלאסן פון כלל ישראל - פאר זייערע שעדליכע השקפות (- בפרט איבער די עצם סמכות פון הלכה היינטיגע צייטן..). קאנסערוואטיוו, גייט שוין אויך מיט – הגם זיי זענען נישט אזוי ראדיקאל לגבי אוועקשטופן הלכה. מאדערן ארטאדאקס, האלט 'בהשקפה' אז הלכה איז טאקע מחייב אבער זיי אינפארסירן עס נישט אזוי שטארק אויף יעדעם'ס פריוואטע הנהגות. און אלטרא ארטאדאקס, איז אויפן ליניע פון איין זייט אז הלכה איז די איינציגסטע און שטערקסטע מחייב, און פון די אנדערע זייט קומט מיט די השקפה'דיגע בליק און טיילט איין פאר יעדעם וויאזוי זיך צו פירן – וכמובן ווענד זיך עס אויך אין די וועריאציע בתוך חרדי'זם.

און ווי געזאגט ליגט דא באמת אסאך א ברייטערע נושא איבער דעם דעפינאציע פון הלכה בכלל און די מטא-הלכה'דיגן סוגיא וואו מ'איז דן וועלכע סמכות הלכה אליין האט, און וויפיל השקפה/קבלה/מסורה/אינטואציע/פערספעקטיוו שפילט א ראלע דערין. איך האב אבער דערווייל בעיקר געצילט צו עפענען דעם נושא..

******

ווען מ'גייט טיפער קען מען טאקע אויך דן זיין כמעט איבער יעדער שערוריה אין כלל ישראל:
• ר' משה פיינשטיין מיט די מחיצה סאמעטוכע.
• חלב ישראל היינטיגע צייטן.
• הזרעה מלאכותית.
• כפייה בגיטין.
• און אזוי ווייטער און ווייטער.
וואו מ'קען שפעקולירן צו די מחלו' דערין איז טאקע ריין הלכה'דיג, און צו עס איז בכלל שייך א 'ריין הלכה'דיגע' מחלוקת?! צו די מחלוקות'ן אין די פריערדיגע דורות האבן מעגליך יא געהאט א צווייטע פנים? און אויב מ'גייט ערענסט צוריק – קען מען גאר פרעגן וואו די מחלוקת צווישן די פרושים און צדוקים לדוגמא פאסט זיך אריין אויף דעם ספעקטרום?!


ע"כ משלי. מכאן ואילך הרשות נתונה.

******

נ.ב. אן ענליכע אבזערוואציע קען געמאכט ווערן לגבי געוויסע שאלות בשייכות סייענס ווס פילאזאפיע. וואו אזא שאלה איבער די עקזיסטענס פון ג-ט (לדוגמא) קען ווערן אונטער געוויסע אומשטענדן אומריכטיג אפגעלערנט סיי אלס סייענטיפישע שאלה אדער אלס פילאזאפישע שאלה. און די חילוק דארף צום ערשט ווערן אונטערגעשטראכן איידער מ'הייבט עס אן דעבאטירן.
ובכלל אויך טאקע די גאנצע מעטא-סייענטיפישע שאלה – איבער וואס מיינט סייענס, וואס רעכנט זיך 'סייענס', און איבער די פונקטליכע הדגדרה און לימיטאציעס דערפון.