קאווע שטיבל

אין די העברעאישע הארץהאב איך באגעגענט אן אינטערסאנטע ארטיקל איבער א אור אלטע אידישע שילד אויסגעקריצט אין שטיין, וואס מען האט אנטדעקט אין קעלן - דייטשלאנד, די לשון קודש'דיגע ווערטער "זה החלון להוציא צואה דרך שם" דאס איז די פענסטער ווי ארויסצעווארפן די צואה...
אויבנאויף זעהט עס אויס מאדנע, אבער דאס איז א שטארקע אנדייטונג אז אידן אין אייראפע האבן אין די מיטל אלטער יארן גענוצט לשון קודש נישט בלויז פאר תורה ותפלה, נאר אויך אין חיי יום יום, און אפילו פאר אזא ענין חולין ווי בית כסא אנווייזונגען. לויט ווי די ארכעאלאגן שאצן איז די שילד געווען ביי א הויז נעבן בית מדרש און די שילד ווארענט אז מען זאל נישט ארויסווארפן די שמוץ נעבן בית מדרש, נאר פון א געוויסע אנדערע פענסטער ווי עס איז געווען א שטיקל אפלויף (יא, עס האט גע'סרח'ט אמאל, מען האט געגאסן צואה אין די גאסן, נאר אין אונזערע שוואכע דורות קען מען מקיים זיין וכסית את צאתך מיט אזא הידור מצוה)
אזא שילד אין לשון קודש איז א קלארע ראיה אז יעדער האט פארשטאנען לשון קודש און עס איז געווען א גאנגבארע שפראך.

די הארץ ברענגט די ווערטער פון די ספר "מחברת הערוך" ווי דער מחבר, ר' שלמה אבן פרחון, א ספרדישער חכם וואס איז געפארן מיט אכט הונדערט יאר צוריק קיין איטאליע, שרייבט ער אז אין אייראפע רעדן די אידן לשון קודש, "ואני אפייס את הקורא בזה מכלל החכמים ויעמוד על עומקו, אם ימצא שגגה או שום שכחה או לשון שאינו מבואר ביותר שידינני לכף זכות. כי לא נהגו בני מקומנו לדבר בלשון הקודש כל כך מפני שכל מקומות של ארץ ישמעאל לשון אחד להם וכל אכסנאים הבאים להם יכירו לשונם, לפיכך לא הוצרכו להשתמש בלשון הקודש להיות רגילים בו. אבל כל ארץ אדום משונים לשונותם בו וכשיבואו אכסנאים להם לא יכירו דבריהם הוצרכו לדבר להם בלשון הקודש ולפיכך מורגלים בו יותר".
דער בארימטער פראפעסער און פארשער פון אידישע מנהגים י' תא שמא שרייבט אויך אז לשון קודש איז געווען א אינטערנאציאנאל אידישע שפראך, ווייל אין יעדע געגנט האבן אידן גענוצט אנדערע שפראכן פון די שפת המדינה, און לשון קודש האט אלע פאראייניגט.
דער הארץ ברענגט אויך פון ספר חסידים, פון ר' יהודה בן שמואל החסיד פון דייטשלאנד אין די מיטל אלטער, ווי ער שרייבט א מעשה אז א איד איז געווען געפאנגען און ער האט געהערט אונטערוועגנס מענטשן רעדן אין לשון קודש האט ער געוואוסט אז דאס זענען אידן. זעהט מען אז אידן האבן פיין געפלוידערט אין לשון קודש.

דאס איז זייער אינטערסאנט, ווייל אין די היימישע מסורה האט מען אזויפיל געקלאפט לשון קודש און געהויבן אידיש, די דאזיגע ערפינדונגען געבן אן אנדערע פרעספעקטיוו אויף די זאך. ודבר אלקנו יקום לעולם!

יאנקל האט געשריבן:הערליך באשריבן!
(דער עצם אנטדעקונג האב איך באשריבן דא.)

שקויעך , ליינענדיג דעם ''שילד נוסח'' אין קופערניקעס'ס תגובה האט מיר אויפגעבליצט אז ערגעץ האב איך דאס נישט לאנג צוריק געזעהן, כאמיר נישט געקענט דערמאנען וואו.

זר זהב האט געשריבן:

יאנקל האט געשריבן:הערליך באשריבן!
(דער עצם אנטדעקונג האב איך באשריבן דא.)

שקויעך, ליינענדיג דעם ''שילד נוסח'' אין קופערניקעס'ס תגובה האט מיר אויפגעבליצט אז ערגעץ האב איך דאס נישט לאנג צוריק געזעהן, כאמיר נישט געקענט דערמאנען וואו.

סעים היער.

יאנקל האט געשריבן:הערליך באשריבן!
(דער עצם אנטדעקונג האב איך באשריבן דא.)

א לאקי טוילעט, דער טוילעט פאר אכט הונדערט יאר צוריק האט נישט געחלומט אז ער וועט נאך זוכה זיין צו צוויי אשכולות אין שטיבל

איך לייען דעם ארטיקל און איך גלייב נישט וואס איך לייען! לויט די לאגישקייט וועלעכע געוועלטיקט דא דרינג איך ארויס אז און וויליאמסבורג איז לשון קודש די שפראך וואס יידן רעדן טאג טעגליך.

אט דא האט איר א טייל פון די לשון קודש ווערטער וולעכע דער שרייבער אליין בכבודו ובעצמו נוצט זיך מיט זיי:

לשון קודש
תורה ותפלה
חולין
בית כסא
חיי יום יום
בית מדרש
מקיים זיין
גע'סרח'ט

ווען אן גראבער ערל ערט אייך רעדן ענגליש אדער יידיש אריינגעשמיט מיט אט די ווערטער ווייסט ער באלד אז איר זיינט יידן. קען מען פון דאנען באדרינגען אז און וויליאמסבורג רעד מען לשון קודש?

הרב שלזינגרוביץ, אודאי האט מען איבעראל אריינגעמישט לשון הקודש ווערטער, ווען נישט וואלט דאך דער היינטיגער אידיש נישט צושטאנד געקומען. דער חידוש איז אז א פשוט'ער שילד אין א פריוואטע הויז איז געווען ריין לשון הקודש, וואס מיינט אז די בני בית האבן גערעדט א פליסיגע לשון קודש.

בנוגע צו דעם שילד קען מען זיך נאך דינגן. ווייל אויב ס'רעדט זיך פון א שול, אדער פון די חצר, איז גאנץ מעגליך אז און אט די ערטער פלעגט מען זיך נוצן נאר מיט לשון קודש. אבער מ'קען זאגן אז ס'איז נאך עדיין צריך עיון.

וואס כ'האב געמיינט בעיקר צו טענה'ן איז בנוגע צו די מעשה פון דעם געפאנגענר. קעגן דעם טענה איך אז דאס איז בכלל בכלל נישט קיין ראיה. ווייל יידן און אמאליקע צייטן (ווען רוב מנין ובנין האבן געדאוונט דריי מאל אין טאג און אפגעהיטן די מצוות) האבן שטענדיג אריין געמישט לשון קודש, און יעדער פויער האט געוויסט אז ווער ס'דערמאנט די און די ווערטער, סיי וועלעכער זיין עיקר שפראך זאל נישט זיין, איז אוודאי געוויס א ייד.

א שטייגער ווי היינט אלע מודעות אויפן וואנט אין ביהמ"ד איז לשה"ק.

רופסט דיינע חברים צו א שמחה? וואס שרייבסטו לשה"ק? ענק רעדן דאך אלע אידיש, נישט אזוי?

פין די לשון פון ספר חסידים אז זיי האבין געשמיסט אין לשון קודיש איז יא אביסל געדרינגען אזוי ויש מקום לחלוק

די מעשה איז דאך פארגעקומען אינטערוועגנס, למשל א איד פון דייטשלאנד האט זיך געטראפן מיט א איד פון שפאניע, האבן זיי זיך פארשטענדיגט אין לשון הקודש.
אבער צוויי אידן אין דייטשלאנד האבן ווארשיינליך יא גערעדט דייטש אבער איינגעבראקט מיט א סך לשון הקודש ווערטער, ווייל די אמאליגע אידיש האט פארמאגט א סך מער לשון הקודש ווערטער ווי היינט (מ'פלעגט אמאל שרייבן אידיש מיט די לשון הקודש וואקאלן) ספעציעל דער אידיש פון די מענער, און דער אידיש איז מיט די יארן געווארן מער און מער פארדייטשט, אזוי ווי היינט ווערט אונזער אידיש וואס מער פארענגלישט.

דער הארץ האט מעגליך אן אגענדע אז עברית איז פון שטענדיג אן געווען דער מאמע שפראך ביי אידן אפילו אין גלות, און זיי זיכן מיעגליך נישט דעם אמת.