כלל איבער ווען מ'נוצט "איז" און ווען "האט" בלשון עבר

[זר זהב]

צו זאגן ער "איז" פארלוירן אנשטאט ער "האט" פארלוירן וואלט דאך אומזיסט אלאמירט די חברה שומרים, ס'וואלט נישט געטויגט.

[יידל]

איך וואלט געזאגט ווי ישוב'ניק נאר איך וואלט עס פראזירט (phrased) פונקט פארקערט. "האט" נוצט מען ווען מ'רעדט פון עפעס וואס איז אויסער זיך.

נעם אלע דיינע דוגמאות: ער האט [עפעס] גענומען; ער האט [עפעס] געלערנט; ער האט [עפעס] געטראכט; ער האט [עפעס] פארלוירן; ער האט [עפעס] געזאגט. הגה בעצמך, ווי זר האט אנגעמערקט, ווען א מענטש איז פארלוירן זאגט מען ער "איז" פארלוירן. ווען א מענטש ווערט גענומען ערגעץ זאגט מען "ער איז גענומען געווארן".

לגבי טאנצן מיין איך אז מען זאגט נישט "ער האט געטאנצט" נאר "ער איז געטאנצן".

[געפילטע פיש]

און מ'קען אפשר זאגן אז דער מענטש איז געטאנצן, און ער האט געטאנצט (עפעס-א טענצל) א קעדאטשקע.

[זר זהב]

למעשה זאגט מען דאך 'ער האט געטאנצן'

[געפילטע פיש]

היינט איז דא אסאך יונגליש רעדענדע וואס פארדרייען די קישקעס, ער האט געווען דארט, און ער האט ארויף אויפן דאך, און ער איז אראפגעשפרינגען.
דערנאך אין ישראל ביי די האלב אידיש רעדענדע עולם קען מען אפט הערן פארקערט, און ער איז געגעסן, און ער איז געדאווענט, וכו' וכו', סא פון וואס די עולם זאגט היינט איז נישט קיין גרויסע ראי'.

[זר זהב]

איך רעד נישט פון היינט, איך רעד מיום היותי על האדמה הער איך אין ברוקלין "ער האט געטאנצן", אדער "ער האט געטאנצט". נישט ''ער איז געטאנצן'', און נישט ''דער מענטש איז געטאנצן''. נעווער.

[ענדע צדיק]

א עם הארצות אין די ענין איז "ער האט געפלעגט", "איך האב געפלעגט", א ווארט וואס מ'האלט אין איין הערן מענטשן זאגן.
די ריכטיגע איז צו זאגן "ער פלעגט" "איך פלעג".

[מאראנצןזאפט]

ווייסט איינער פארוואס דער מעלות (און יאיר) שרייבן אינ'ם, פונ'ם.
וואס איז שלעכט מיט'ן פשוט'ן אינעם, פונעם.
איך פארשטיי אז ס'איז א צאמשטעל פון 2 ווערטער, אין דעם, פון דעם, אבער 'צום' איז אויך א צאמשטעל.
קצרן של דבר אינעם, און פונעם, זענען שוין לאנג אנגענומען געווארן ווי אייגענע ווערטער און ביטע באזייטיגן די שטעקלעך.

[מאראנצןזאפט]

צי אזוי צי אזוי שרייבט יעדער צי
סתם צו יאנקל שרייבט מען צו
כך למדתי (כמדומה) מספר הנפלא 'אידיש ווערטער אוצר', פוסק אחרון בכל הלכות גראמאטיק.

[יאיר]

יאנקל, דו מיינסט אפשר "צו" אנשטאט "צע"?

[יאיר]

ווייסט איינער פארוואס דער מעלות (און יאיר) שרייבן אינ'ם, פונ'ם.
וואס איז שלעכט מיט'ן פשוט'ן אינעם, פונעם.
איך פארשטיי אז ס'איז א צאמשטעל פון 2 ווערטער, אין דעם, פון דעם, אבער 'צום' איז אויך א צאמשטעל.
קצרן של דבר אינעם, און פונעם, זענען שוין לאנג אנגענומען געווארן ווי אייגענע ווערטער און ביטע באזייטיגן די שטעקלעך.

איז די מעלות טאקע די איינציגסטע צייטשריפט וואס שרייבט נאך 'אינ'ם'? כ'האב גארנישט געוואוסט אז איך שטעל זיך דערמיט אויף איין גרופע מיט די מעלות!
לעצמו של דבר, איך גיב נישט קיין דעמן פאר די ירושלימ'ער אידיש, אבער ס'איז מיר פשוט פרעמד און אומבאקוועם צו שרייבן 'פונעם' און 'אינעם'. מעגליך אז דאס איז צוליב דעם וואס מען נוצט עס נאר אין שרייבן, נישט אין רעדן, ממילא קען איך זיך נישט געזעגענען פון דעם אלטן 'אינ'ם' פון אינדערהיים מיט די אמאליגע אמת'ע אידישע חן וואס מען טרעפט נישט אין די היינטיגע פראסטע 'אינעמס' און 'פונעםס'. אדער קען זיין אז ס'איז פשוט ווייל איך פלעג ליינען אסאך די מעלות (פאר וועמען איך טייל צו די קרעדיט פון מיין גראמאטיק בכלליות) אלס קינד, איז מיר דאס אריין אין די ביינער.

[יאיר]

און וואס איז טאקע ריכטיגער, בעסער געזאגט, מער אריגינעל, "צו" צו "צי"?
איך מיין אז "צי" מיינט בלויז "ציען", בעת "צו" מיינט "פון מיר צו דיר", למשל "נישט קיין חילוק אויב ס'איז געווען ראובן צו שמעון." (מען נוצט נישט געווענליך אזא סענטענס ביים שרייבן ווייל ס'איז אביסל אומפארשטענדליך, אבער איך מיין אז דאס ברענגט עס גוט ארויס).

[מאראנצןזאפט]

צי אזוי צי אזוי שרייבט יעדער צי
סתם צו יאנקל שרייבט מען צו
כך למדתי (כמדומה) מספר הנפלא 'אידיש ווערטער אוצר', פוסק אחרון בכל הלכות גראמאטיק.

ביי "אזוי צי אזוי" שרייבט יעדער "צי", אבער "ירושלימער אידיש" וכן "מעלות" שרייבן "צו". טאקע אינטערעסאנט צו וויסן מער בדיוק וואס "אידיש ווערטער אוצר", ארויסגעגעבן דורך א טאכטער פון "מעלות"-פובליצירער, שרייבט בענין זה.

יאנקל, דו מיינסט אפשר "צו" אנשטאט "צע"?

ניין, כנ"ל. מיט דעם איז "מעלות" איינשטימיג מיט דעם מעינסטרים.

דאס ביכל שרייבט אז ס'איז א מחלוקת צווישן שרייבער.
איך האב שוין אסאך מאל באמערקט אין מעלות צובראכן אנשטאט צעבראכן.

[מאראנצןזאפט]

ווייסט איינער פארוואס דער מעלות (און יאיר) שרייבן אינ'ם, פונ'ם.
וואס איז שלעכט מיט'ן פשוט'ן אינעם, פונעם.
איך פארשטיי אז ס'איז א צאמשטעל פון 2 ווערטער, אין דעם, פון דעם, אבער 'צום' איז אויך א צאמשטעל.
קצרן של דבר אינעם, און פונעם, זענען שוין לאנג אנגענומען געווארן ווי אייגענע ווערטער און ביטע באזייטיגן די שטעקלעך.

איז די מעלות טאקע די איינציגסטע צייטשריפט וואס שרייבט נאך 'אינ'ם'? כ'האב גארנישט געוואוסט אז איך שטעל זיך דערמיט אויף איין גרופע מיט די מעלות!
לעצמו של דבר, איך גיב נישט קיין דעמן פאר די ירושלימ'ער אידיש, אבער ס'איז מיר פשוט פרעמד און אומבאקוועם צו שרייבן 'פונעם' און 'אינעם'. מעגליך אז דאס איז צוליב דעם וואס מען נוצט עס נאר אין שרייבן, נישט אין רעדן, ממילא קען איך זיך נישט געזעגענען פון דעם אלטן 'אינ'ם' פון אינדערהיים מיט די אמאליגע אמת'ע אידישע חן וואס מען טרעפט נישט אין די היינטיגע פראסטע 'אינעמס' און 'פונעםס'. אדער קען זיין אז ס'איז פשוט ווייל איך פלעג ליינען אסאך די מעלות (פאר וועמען איך טייל צו די קרעדיט פון מיין גראמאטיק בכלליות) אלס קינד, איז מיר דאס אריין אין די ביינער.

ביזט שוין אריין 'אינעם' גורל?
מאן יאמר אז מ'ניצט דאס נישט ביים רעדן.
רעדן איז געווענליך נאר א ראי' אויף פארקערט. מענטשן מאכן זיך גרינגער ביים רעדן, און מ'ניצט א ביליגערע גרייזיגע סלענג שפראך.

[יאיר]

רוב מענטשן זאגן "אין די גורל", נישט "אינ'ם גורל". דאס איז נישט קיין ראיה אז ס'איז מער ריכטיג, פארקערט ס'איז מער גרייזיג, ס'איז נאר מסביר פארוואס מיינע געפילן ווילן נישט שלום מאכן מיט דעם אז אינעם איז אן עכטער ווארט.

[יאיר]

לשיטתם פון די וואס שרייבן פונעם און אינעם, פארוואס זאל מען נישט שרייבן אויפען אדער אויפן אנשטאט אויפ'ן?

[יואליש]

די מעלות' הסבר איז דעסקריפטיוו נישט פערסקריפטיוו. דהיינו, די מעלות פרובירט צו מסביר זיין א פאקט אין שפראך, אבער מ'קען עס נישט ניצן אויף להבא. איינער וואס איז א גר און רעדט נישט אידיש פון קינדווייז אן וועט לכאורה רעדן ווי א גר ניצענדיג די כלל.

[געפילטע פיש]

א possessive apostrophe נאך א 'ת' אין אידיש... קיינמאל צו שפעט צו לערנען נייע זאכן.

[יאיר]

די מעלות' הסבר איז דעסקריפטיוו נישט פערסקריפטיוו. דהיינו, די מעלות פרובירט צו מסביר זיין א פאקט אין שפראך, אבער מ'קען עס נישט ניצן אויף להבא. איינער וואס איז א גר און רעדט נישט אידיש פון קינדווייז אן וועט לכאורה רעדן ווי א גר ניצענדיג די כלל.

ס'דא אסאך אזעלכע כללים אין אידיש און אין אנדערע שפראכן. די סיבה דערצו איז ווייל די גראמאטיק פון א שפראך ווערט געשאפן נאטורליך דורך די המון עם, נישט בכונה דורך א גרופע געלערנטע מענטשן.

[שמעקעדיג]

און וואס איז מיט ענגליש? איך ווייס נישט צי ס'איז דא נאך א שפראך מיט אזויפיל כללים און יוצא-מן-הכללים ווי די שפראך. אידיש איז שוין גאלד אנטקעגן דעם.
עס איז שוין דא א אשכול איבער ענגליש, כ'האב עס נאר געוואלט ארויסברענגען אז מען זאל עס האלטן אין פרעספעקטיוו, וויבאלד במשך דעם אשכול שטעלט זיך ארויס אז אידיש איז כמעט א שפראך אנע כללים.

[שלמהלע]

שלום עליכם.

איך האב געזעהן דעם בריוול אין מעלות, און אויך אריינגעשיקט אן ענטפער וועלכע וועט האפענטליך ערשיינען דעם קומענדיגן מאנאט.

[שלמהלע]

מיין בריוול ערשיינט אין חודש סיון מעלות ביי בריוו צום רעדאקציע קאלום

[שלמהלע]

איך האב געכאפט א בילד דערפון