קאווע שטיבל

נעכטן האט א איד געבעטן אין אנדערן אשכול צו איך קען איבערזעצן דעם פאלגענדן ארטיקל, וועלכע איז ערשט געדריקט געווארן אויף "אנפייעס" אין ענגליש. היות איך בין ניי דא, און אויך (אפשר) בלויז א גאסט, האב איך מיר געקווענקלט צו עפענען א נייער אשכול, און אנהייבן א שמועס אויף א הייקעלער ענין. איך האב זיך אבער גענומען דאס מיה און איבערגעזעצט ווייל לענ"ד איז עס א וויכטיגער ענין—און ווי דער ארטיקל גיבט אן, איך אויך האב ברודער, שוועסטער, און קע"ה זיסע קינדערלעך אין חסיד'ישע קרייזן, ממילא איז עס נוגע אל לבי.

איך פארשטיי אז עטליכע וועלן דאס זען אלץ אן אטאקע אויף די חרד'ישער וועלט. אין טייל געב איך זיי גערעכט. אבער דער סוף פסוק איז: דא איז דא א מיינונג וואס איז אפשר נישט פאפולער אבער עס איז כדאי צו הערן.

"מידיע בייעס" אדער איז דער ציבור דא עפעס שולדיג?

סאטמאר זעהט זיך אלס קרבן אין דער וועבערמאן געשיכטע. דאס ברענגט אויפ'ן געדאנק דעם מאמר חז"ל: "מעשיהן כמעשה זמרי ומבקשין שכר כפינחס."

פון דוד לערנער
31 דעצעמבער 2012

"דער מענטש וואס לייקנט צו זיך אליין ווערט דאס גרינגסטע פארדראסן." –פיאדאר דאסטאיעווסקי, די ברודער קאראמאזאוו

די גמ' ברענגט (סוטה כב:) אז דער קעניג אלכסנדר ינאי האט געווארנט אמאל זיין ווייב: די איינציגע וועמען מען דארף פארכטן זענען פאלשע-פרומאקעס. "מעשיהן כמעשה זמרי ומבקשין שכר כפנחס," האט ער געזאגט, און דאס איז געקומען אויפ'ן געדאנק נאך דעם וועבערמאן געריכט און די אויסטערלישע פרואוון פון סאטמאר זיך פארצושטעלן אלץ דעם אמת'ן קרבן.

נחמי' וועבערמאן איז געפונען געווארן שולדיג אויף 59 קלאגעס, אריינגערעכנט סעקסועלע באלעסטיגונג פון קינדער, און דאס פארלגענדע איז איצט פולשטענדיג קלאר: די סאטמאר חסידישע געמיינדע, היינט צו טאגס, באשיצט און פארטיידיגט 'אביוזערס' פון קינדער. דאס איז מער נישט קיין נושא פאר א וויכוח; עס איז אן אומאפווענדיג פאקט.

סאטמאר'ס רעאגירונג צו די לעצטיגע געשעענישן איז באמת ערשטוינענד. דער עולם באקלאגט זיך אז מען האט זיי אפגעמאלן אין די מידיע אומ'יושר'דיג. זשורנאליסטן און שרייבער, טענה'ן זיי, זענען 'בייעסד' און ניצן אנטי-סעמיטישע לאזונגען און באגריפן. אבער דאס מערסט-פארשפרייטע קלאג איז אז מען האט געשטעלט דעם גאנצן ציבור אין געריכט—נישט קיין יושר! וועבערמאנ'ס אייגענער אדוואקאט, דשארדש פארקאש, האט זיך באניצט מיט דעם פאלשן טענה אין זיינע עפענונגס-רייד ביים געריכט, אנגעבנדיג אז דער וויקטים האט "שטארקע נקמה-געפילן און ברענענדיגע כעס... אנטקעגן נחמי' וועבערמאן, און [פרובירט] דורכדעם אונטערצוברענגען די גאנצע געמיינדע וואס האט אים געשטיצט און אין וועלכע ער איז א מיטגליד."

אין אן אינטערוויו מיט דעם פארגרוילטן "עמי" מאגאזין, האט פארקאש דאס אלעס איבערגע'חזר'ט, און געטענה'ט בעצם: די דזורי האט נישט באקומען דעם גאנצן אמת, איך קען אייך אבער נישט דערציילן וואס דאס איז. מען קען אפשר מוחל זיין דשארדש פארקאש; ער איז אן אדוואקאט געדונגען צו פארטיידיגן זיין קליענט. איך וויל זיך אבער יא שטעלן אויף דאס פאלגענדע פעסטשטעלונג זיינע: "איך מיין אז זיי [סאטמאר] האבן א רעכט איר נישט צו טרויען."

מיט די ווערטער איז פארקאש געגאנגען ווייטער פון בלויז פארטיידיגן וועבערמאן. מיט דעם האט ער בעצם בארעכטיגט די אנשרעקענישן וואס זענען פארגעקומען פאר'ן געריכט-פראצעס, און איבערגע'חזר'ט די נארישע טענה אז "דער גאנצע סאטמארער ציבור איז געשטעלט געווארן צום געריכט."

אויב איז דא עפעס ממשות אין דאס גראנדיעזע טענה, איז עס נאר ווייל סאטמאר האט זיך אריינגעשטעלט אין דעם פראצעס מיט זייערע אייגענע פעולות. זיי אליין האבן זיך געשטעלט אין געריכט. לאמיר איבערקוקן וויאזוי דער היימישער ציבור האט רעאגירט צו די באשולדיגונגען אנטקעגן וועבערמאן.

אויף מאי דעם 16טען, האט מען פאררופן א העכסט-פובליצירט און ברייט-אנטיילגענומענער געלט אקציע לטובת וועבערמאן, א פארשוין וואס איז באשולדיגט געווארן אין רשעות'דיגע מעשים מנוולים. עס איז באריכטעט געווארן אז זיי האבן געזוכט צו קלויבן $500,000 פאר וועבערמאנ'ס פארטיידיגונג. די פאבליצירונג איז אפשר אין טייל געווען צו פארדאנקען די וויקטים-שטיצערס וועלכע האבן פראטעסטירט ביי דעם אווענט, אבער סאטמאר האט נישט געפרואווט צו באהאלטן דעם אקציע. מודעות וועגן דעם אווענט זענען פארשפרייט געווארן אין אלע וויליאמסבורגער גאסן. דאס אז זיי האבן קלאר געוואלט פאבליצירן זייער שטיצע פאר וועבערמאן איז נאך מער קלאר געווארן דורכדעם וואס זיי האבן געדונגען אן אומגגבילדעטער פאבליק רילעישענס כמו-מומחה, א מענטש וואס זיין טוויטער ביאגראפיע פארמאגט דעם שפאטישן פאלשהייט: "מיינע מיינונגען זענען באזירט אויף פאקטן, נישט אידיאלאגיע." מיט זיין אייגן סארט קאפ-פארדרייעניש, האט ער פארזיכערט די מידיע אז דאס איז אלץ נאר אויף צו פארזיכערן יושר און גערעכטיגקייט און דאס אמעריקאנער שטייגער. ( זיי האבן ווארשיינליך פארקוקט אויף דעם אמעריקאנער מסורה פון גערעכטיגקייט פאר'ן וויקטים.)

בלויז עטליכע וואכן שפעטער איז קלאר געווארן אז געוויסע פארשוינען זענען גרייט געווען איינצושטעלן גרויסע סכומים אויף פטור צו ווערן פון דעם גאנצן עסק. פיר חסיד'ישע אינגעלייט זענען ארעסטירט געווארן אויף שוחד אנקלאגעס: זיי האבן געפרואווט אונטערצוקויפן די וויקטים, איר שטיל צו מאכן אדער צו פארשיקן, מיט $500,000. עטליכע וועלן טענה'ן אז די אינגעלייט האבן געארבעט אליין, אז עס איז נישטא קיין קשר צווישן זיי און די געלט שנארעריי. איך פארלאז זיך אויף אינטעליגענטע, פארשטענדליכע מענטשן אליין אפצושאצן דעם ענין.

לאמיר איצט איבערקוקן וואס האט פאסירט צו די וויקטים אליין און איר פאמיליע אלץ א תוצאה פון אויסזוכן גערעכטיגקייט:

מען האט זיי מערערע מאל געסטראשעט מיט פיזישע היזקים.

מען האט זיי פארטריבן פון זייערע שולען און בתי מדרשים.

מען האט צו'מזיק'ט און בויקאטירט זייערע געשעפטן און ביזנעסער.

מען האט אויף זיי פארשפרייט לשון הרע'ס און רכילות, און אפגעשפאסט אלץ שפלים ונבזים.

נאנט צום ענדע פון דעם געריכט איז געקומען די נייעס אז קינדער אין חדר זענען רעקרוטירט געווארן מתפלל צו זיין לטובת וועבערמאן. מלמדים זענען אנגעזאגט געווארן צו הייסן קינדער מתפלל זיין פאר "העסקן החשוב" וועמען "שפלים ונבזים משולי המחנה האבן אויף אים מעליל געווען עלילת שוא." ליתר שאת, האבן די אנווייזונגען ציטירט פון שמונה עשרה—"ולמלשינים אל תהי תקוה"—און מרמז געווען דערביי אז וועבערמאנ'ס באשולדיגער קומט זיך, ווי די תפילה בעט, אז "כרגע יאבדו."

עס איז דא פיל מער אזעלכע פרטים: דאס עקזיסטענץ פון אן אנטאני-קאמסטאק-שטייגער וועד הצניעות, די פארלייקענונג פון דעם וועד'ס עקזיסטענץ דורך דער מנהל פון די מיידל שולע, די אנשרעקענישן אויף די אנדערע וויקטימס פון וועבערמאן וועלכט פארכטן נאך דערווייל אנצוקלאגן אין געריכט, דאס פחדנות פון וועבערמאנ'ס אנאנימישער פארטרעטער אויף טוויטער און אנדערע מיטלען פון סאציעלע מידיע, און פיל נאך.

דאס אלעס ווייזט קלאר און דייטליך אויף איין החלטה: נחמי' וועבערמאן, אן אנגעקלאקטער אויף חי'שע מעשים מנוולים אויף קינדער, האט באקומען ברייטע שטיצע פון די קאמיוניטי.

און נאך אלץ שרייען זיי: "דעם גאנצן ציבור האט מען געשטעלט אין געריכט!"

הייבט זיך נישט אן. מען האט קיינמאל נישט גענומען דעם ציבור אויפ'ן צימבעל—ביז זיי האבן זיך אליין ארויפגעשטעלט.

מען פארגלייכט אפט מענטשן וועלכע שרייען שקרים צו דאס אינגל וואס האט געשריגן "וואלף!" דער געווענליכער נמשל איז אז אויב וויל מען יענעם פאר'נער'ן איז נישט כדאי איבערצו'חזר'ן דאס זעלבע ליגנט נאכאמאל און נאכאמאל. ווארשיינליך טוט דאס סאטמאר נישט פארשטיין, וויבאלד איינס פון זייערע מנהיגים (מהר"א) האט זיך פאררופן אויפ'ן וויקטים אלץ "זונה"—אן אלטגעזעסענער מיטל פאר די וואס באשולדיגן די קרבנות אליין אויף דעם וואס זיי האבן מיטגעמאכט. אין דעם פאל איז אבער דער נמשל נישט פאסיג אינגאנצן: אין אייסאפ'ס קלאסישער משל, האט דער אינגל וואס האט געשריגן "וואלף" נישט אליין צוגעפירט דעם וואלף צו די סטאדע שאף. דאס זעלבע קען מען אבער נישט זאגן אויף סאטמאר. סאטמאר אליין האט צוגעפירט דעם קרבן צו איר אטאקירער, און דערנאך זיך שטאלצירט מיט אים באשיצן און פארטיידיגן.

סאטמאר האט געהאט אן עכטן וואלף און האט עס איגנארירט, און דערנאך האבן זיי געקלאגט אויף אן איינגערעדטע וואלף: די דרויסענדע וועלט און די מידיע. דאס איז נישט מער ווי א חרפה און א בזיון.

נאך אלעמען, זענען מיר אלע אליין אחראי אויף אונזערע מעשים; איך האלט נישט אז דער ציבור איז שולדיג אויף מעשים פון א יחיד. אבער חרד'ישע אידן דארפן זיך אביסל מתבונן זיין אויף וויאזוי זיי, אלץ א ציבור, באהאנדלען די אנשים רעים וחטאים אין זייער אייגן מחנה. עס עקזיסטירט אזא זאך ווי 'אביוז' און עס איז אן ערנסטער ענין. דאס פארבאט פון מסירה, ווי הרב אליהו פינק האט געשריבן לעצטנס, איז נישט נוגע היינט אונטער געווענליכע אומשטענדן. בתי דין האבן נישט די מאכט צו באהאנדען סעקסועלע באלעסטיגער, דאס זעלבע ווי זיי האבן נישט די מאכט צו באהאנדלען גנבים און מערדערער—אויסער דאס איינציגע מאכט וואס מיר אלע האבן: זיך צו ווענדן צו די אויטאריטעטן. ווי שנעלער דאס וועט אנערקעט ווערן, אלץ בעסער וועט זיין פאר קינדער און פאר'ן ברייטערן ציבור. דער מצב קען זיך נאר טוישן ווען מענטשן פון היימישע קרייזן וועלן האבן די קוראזש זיך אנטקעגנצושטעלן די געזעלשאפטליכע טאבוס און אנהייבן דורכצורעדן די ענינים מיט אן ערנסטקייט און אנמעלדן די פאליציי אין פאל פון א פאסירונג פון אביוז. אנצוהאלטן דעם סטאטוס-קווא וועט נאר ברענגען אז די סכום קרבנות וועט אלץ מער וואקסן.

צום לעצט, עס איז נישט קיין סוד אז פילע (אבער ווייט פון אלע) פון די עסקנים לטובת די וויקטימס זענען או.טי.די., אפגעפארענע פון ארטאדאקסישן אדער חרד'ישן וועג. די מענער און פרויען, און איך בתוכם, ווערן אפטמאל געפרעגט: "וואס גייט עס דיך אן?!" אין אנדערע ווערטער: האסט זיך אפגעטראגן פון אונזער געמיינדע, גיי דיר לחיים ולשלום, פארוואס מישסטו זיך נאך אין אונזערע געשעפטן?! די טענה איז בעצם דאס וואס יעדער טיראן טענה'ט קעגן זיינע קעגנער וואס זענען פון אים אנטלאפן, און איז נישט מער ווי א מיטל צו פארדרייען דעם ענין. דאך, אלץ א געוועזענער חסיד און אן איצטיגער או.טי.די., טו איך אנבאטן דאס פאלגענדע:

מיר זענען ערצויגן געווארן אין די זעלבע קהילות. די וויקטימס זענען אונזערע שוועסטער, אונזערע ברודער, אונזערע חברים—און אפטמאל אונז אליין. מיר קענען פערזענליך פילע וויקטימס פון אביוז וואס האבן מורא זיך אנצורופן אויס שרעק פון ווערן פארזידלט דורך זייער ציבור אלץ תוצאה דערפון. יא, עס איז ריכטיג, מיר נעמען מער נישט אנטייל אין אייערע רעליגיעזע מיינונגען, מיר זענען אבער נאך אלץ ברודער און שוועסטער. מיר זעען דאס באשיצן פון אינגע קינדער אלץ איינס פון די אוניווערסאללע ווערטן. מיר קענען דעם ציבור און אירע שטעלונגען פון די נאענט; מיר זוכן איר נישט חרוב צו מאכן, מיר זוכן נאר אז זיי זאלן מער שיצן אויף די אינגסטע און שוואכסטע צווישן זיי—אזא שיצונג וואס פילע פון אונזערע ברודער און שוועסטער האבן נישט באקומען אין דעם עבר.

דאס איז די סיבה פארוואס עס גייט אונז אן, דאס איז די סיבה פארוואס אונז מישן זיך, און דאס איז די סיבה פארוואס מיר וועלן נישט שטיל בלייבן.

שלום, דיין שריפט איז ווערט א הילכיגער אפלאד, שרייבסט/טייטשסט איבער גאר געוואלדיג גוט

די ארטיקל על אף איך האב זי שוין געלעזט אויף אנפייעס, פארט שפור איך איר אינהאלט שטערקער דורך דעם היימישן כאראקטער וואס עס טראגט זייענדיג געשריבן אין אידישע בוכשטאבן און אויסדרוקן

עס איז באמת זייער זייער ווייטאגליך די פונקט וואס די ארטיקל שרייט ארויס, נעמליך, די גאר שוואכע פאבליק שטעלונג וואס די היימישע ציבור האט ארויסגעברענגט דוירכאויס דעם פראצעס און פריער פון דעם, אמת!

אבער, אלס איינער וואס איז אויך גאר נאנט צו דעם היימישן ציבור, און זעהט אירע מנהיגים אינטשעס נאנט און אלס איינע פון זייערע אינטערטאנען, פרוביר איך נאר צו ערקלערן דעם ציבור׳ס ריספאנס אז עס זאל פשוט מאכן שכל, איר באשולדיגט דאך אונזער עולם אלס פשוט׳ע נערנים און שעפעלעך וואס לאזן זיך פירן דורך פילאטן וואס לאזן אראפקראכן די פליגער אינמיטן דעם אטלאנטיק

אויב דער היימישע ציבור דערשפורט אויף אן אמת אז מען פירט איר אויף א סייקאלאן אן קיין שום חשבון זיך אפצושטעלן, דאן איז דא גענוג און נאך וועגן אויף פראטעסט! דער ציבור אין איר גאנצקייט איז זייער א שארף און געריבענע פאראיין פון מענטשן, וואס האט א רייכע היסטאריע, און דעריבער אסאך זיך געאיבט און איינגעהאנדלט פילע מומחיות וויזוי צו רעוואלטירן און אראפווארפן שלעכטע פירער

אלזא, נאך די הקדמה וויל איך גאר קורץ ערקלערן פארוואס אין דיזן פאל איז מען נישט געפאלן פארן צעקת הנערה-ווייל עס איז נישט געוועהן ׳צעקה הנערה ״בעיר״׳ יא, מען מעג און מען מוז, אפשר באריכטן פאר אויטאריטעטן אזוינע שענדליכע אקטן, ריכטיג! אבער דאס איז נישט גענוג אז דער ׳עיר׳ זאל בכלל דערהערן דאס געשריי

אויב זי שרייט נאר מחוץ למחנה, דאן דערהערט זיך דאס געשריי אויטאמאטיש ווי א ׳געשריי ״אויף״ די מחנה...און דעריבער פרובירט די מחנה צוצושטאפן דעם אויער, פשוט נישט טויב צו ווערן!

און דערפאר ׳ואין מושיע לה׳! אונזער עולם קוקט אויף דעם גרויסן בילד, די פאקט איז אז עס זענען פארהאנען גענוג און נאך אנשי ציבור, רבנים, דיינים, מחנכים, און כלל טוער מיט זאך קעננער און ממילא אויב עס ׳דרייען זיך אפילו נישט קיינע שמועות׳ אז די און די רב, רעבע, ראש ישיבה ווארפט ספיקות, דאן קאנסטו נישט באשולדיגן דעם פאלק אין קיין אומרעכט!

מיין ענטפער איז כלל נישט קיין אנווייזונג איבער די עצם שולד אדער אומשולד פונעם באטראפענעם ה״י, עס איז בלויז אן ערקלערונג וויזוי און פארוואס מען האט איר גע׳האנדעלט די וועג. עס איז נישט קיין שום אנדייטונג אויף זולטש, בלויז אז ׳מיר זיינען נישט בלינדע פערד׳!

לעמאן דשוס: ערשטנס, א דאנק פאר די שבחים אויף מיין איבערזעצונג.

איך הער גוט וואס דו זאגסט. נעם אבער איין זאך אין באטראכט: היינט צוטאגס, מיטוואך, כ' טבת תשע"ג, אויב קומט א צוועלף יעריג מיידל און צייגט אויף א איד א בר אבהן און א בר אוריין און זאגט ער האט מיט מיר געטון מעשים אשר לא יעשו. זי איז נישט קיין או.טי.די. זי איז נאך "בעיר." רופט מען די פאליציי? אין מיין עקספיריענס איז דער ענטפער אז ניין. מען פארדרייט א קאפ מיט אלע מינע פארדרייענישן אבי נישט טון דאס וואס מען דארף טון: ראטעווען א אידיש קינד פון דראון עולם, פיזיש און גייסטיש.

לאמיך דיר פרעגן מער: זאגט מען דען אן פאר קינדער אז אויב אזא זאך פאסירט זאלן זיי נישט מורא האבן און קומען זאגען פאר א מאמע, א מחנכת, וכדו'. ווייזט מען דער פאר קינדער אז ס'איז דא צו וועם צו רעדן? מען ווייזט עס נישט. מען ווייזט נאר אז מ'עט דיר בא'טייטלען אלץ א חצופה און א שקרנית.

אין צוגאב, איך ווייס באמת נישט אויב די "מחוץ למחנה" הסבר נעמט אראפ אביסל די שולד. אויב גיבסטו נישט אלץ א פארענטפערונג נאר אלץ ערקלערונג (אזוי האב איך פארשטאנען), זאג איך יא, איך הער. אבער באמת, צווישן מיר און דיר, פארשטיין פארשטיי איך פון ווי דאס אלעס קומט. איך קען די חסיד'ישע וועלט גענוג פון דער נאענט, און אז איינער וועט מיר טענה'ן אז חסידים זענען רשעים סתם פאר רשעות וועגן, אדער אז זיי קימערן זיך נישט מיט די וואוילזיין פון זייערע אייגענע קינדער, זאג איך אים: פוץ אפ, דו שוטה איינער, און דארט ענדיגט זיך עס. נאר וואס דען: חסידים לעבן אין א געקנופט און געבינדענע געזעלשאפט, וועלכע איז אין א געוויסע זין ווי א פאמיליע. יעדער פארשטייט אז ווען מען ווייסט אויף אן אייגענער ברודער אדער טאטע אדער פעטער אז יענער איז א מנוול איז עס א ווייטאגליכע זאך, און ס'איז שווער צו אנערקענען. אבער מען 'מוז' עס אנערקענען, ווייל היינט פארשטייט מען אז די תוצאות פון אוועקקוקען זענען שוידערליך.

און נאך א זאך -- איך פערזענליך האלט אז א גרויס חלק פון די פראבלעם קומט אז אין אינזערע קרייזן פארשטייט מען טאקע נישט די תוצאות. ביי דעם געלט-אקציע פאר וועבערמאן אין קאנטינענטעל בין איך געשטאנען מיט די פראטעסטירער. שפעטער איז געווארן א היציגע-אבער-פרידליכע וויכוח צווישן עטליכע היימישע אינגעלייט און די פראטעסטירער. פרעגט מיר דעמאלס א אינגעמאן: "נו, וואס איז שוין געשען? זי איז געווארן מאלעסטעט? 'יעדער' איז געווארן מאלעסטעט! דיך האט דיין מלמד דען 'נישט' מאלעסטעט?!" ס'איז געווען צום לאכן און צום וויינען. פון איין זייט האט ער דערקענט אז ס'איז א מגיפה, פון די אנדערע זייט האט ער נישט פארשטאנען פארוואס מען דארף מאכן אן עסק דערפון. און דער אמת איז, ווער דען איז דורך געגאנגען די ישיבה יארן און נישט געוואוסט פון איינער וואס איז "נכשל געווארן אין עניני קדושה"? צו מיט א חבר, צו מיט אן עלטערן בחור? נאר מ'האט דאס אנגעקוקט ווי א נסיון נפשי, נישט קיין קרימינאלע ענין. און ווען מען הערט אזא מעשה וועגן א מלמד צו א טעראפיסט וכדו' מיינט מען דאס איז אלעס דער זעלבע ענין און מען גייט ווייטער. מען פארשטייט נישט (די זעלבע ווי די גוי'אישע וועלט האט נישט פארשטאנען פאר פופציג יאר צוריק) ווי שעדליך דאס איז באמת פאר א קינד.

בקיצור: פארשטיין פארשטיי איך עס גוט. הסברים איז דא אסאך. די נקודה בלייבט אבער די זעלבע: ס'איז טראגיש ווען עס ווערט נישט ריכטיג באהאנדלט.

עס קען אויך זיין אז ווייל די אלעדזשד וויקטים (איך זאג אלעדזשד, ווייל אלץ א פרומער איד ווייס איך נישט צו די פסק פונעם דזשורי איז ענדגילטיג), איז נישט אזוי שטארק משלנו. ממילא איז די פראקטישע מציאות אז די אלעדזשד אביוזער האט געהאט סאך א בעסער אפורטוניטי צו קאמפעינען אז ער איז אומשולדיג.

אויך נישט פארגעסן אז עס איז פאר אונז זייער שווער די נייע מושג אז מיר זאלן בארעכטיגן איינעם פון אונז אריינצושליידערן דעם צווייטען אין תפיסה פאר 20 יאר און נאכמער.

אזוי ווי אלע מלחמות היינט, איז דא אויך די געוואונער ווער עס האט די בעסערע פאבליק רילעישאנס.
ווען זיי וואלטן געהאט אן ארגאניזירטע קאמפיין פון אויפקלערונג, אז יא עס זענען דא אסאך רבנים וואס זאגען אז אין אזעלעכע פעלער דארף מען עס איבערגעבן צום אמעריקאנעם געזעץ, און מען דארף אנערקענען און אקצעפטירן די אמעריקאנע דזשאסטיס אין פענאל סיסטעם, בצירוף מיט אויפקלערן די געפערליכע תוצאות פון דיע אקטן, וואלט בכלל נישט געווען די מצב אזוי גענייגט אויף איין דירעקשאן.

אנשטאט דעם האבן זיך געוויסע עלעמענטן ארויפגעכאפט און געשריגן אז מיר האבן נישט ליב אונזערע קינדער, און טאקע נאר זיי וואס טייל פין זיי האבן איבערגעלאזט די אייגענע קינדער אויף גאטס פארלאזעניש, זיי זענען די וואס האבן ליב אונזער קינדער [פליז דאנט טעיק איט פערסאנעל, אויב מען זאגט מיר אז עס איז צו שארף, נעם איך ארויס דעי ווערטער].

אזא טענה איז געווען אפענע ליגענט, וואס מען האט געזעהן אז עס קומט פון שנאה. ממילא איז פארשטענדליך אז עס האט זיך דערקייקלט צו א קאונטער רעאקציע. וואס דאס האט נאך מער אריינגשפילט אין די הענט פין די העצערס, וחוזר חלילה.

יא, איך שיפט דעם בלעים אביסל צוריק צו אסאך פין אונזערע באשולדיגערס.
שלום, וואט דו יו טינק?

דער הסבר אז מיר זענען איין משפחה איז אין מיינע אויגן גאנץ א שוואכע הסבר. למעשה איז קרויס משפחה אויך סאטמאר, און מען באשמוצט זיי אלל די וועי.

לעמאן דשזוס,
איבערלייענענדיג וואס דו האסט געשריבן זעה איך אז בעצם זאג איך דיך נאך. דער חילוק איז נאר אז דו זאגסט עס מיט א הערליכע פאעטישן פעדער.
אבער צוליב די פאר קליינע פונקטן וואס איך לייג יא צו, מעק איך נישט אויס דעם תגובה מיינעם.

שלום טייערע.

איר זענט דאך נישט קיין גר נאר א תושב, איר קענט אונזער (אייער געוועזענע) סיסטעם דורך-און דורך.
און צוגאב זענט איר שוין היימיש דארט אויך, פיין.
אלזא ביסטו דער פאסיגער שופט אין דעם פאלגנדער שאלה:

עס איז דא אן אנגענומענע כלל, אין אלגעמיינע פאליטיק, אז די קול פון די וואס וואס רעדן נישט זענען העכער פון די וואס שרייען. דהיינו, דער פאבליק, דער רוב, זוכט נישט צו שרייען, פארפירען, אויפטוהן, אפטוהן, טוישען, איבערקערן וכו'. דער המון וויל די זון זאל שיינען אינדערפרי, עסען, ארבעט'ן, פארברענגען, און שלאפן. וחוזר חלילה.
פון די אנדערע זייט איז דא א שיינע ציבור וואס האט א תשוקה פון טוהן, שרייען, אנטיילען, קעירנעמען וכו'. - יעדער האט אביסעל פון דעם, נאר פאר רוב איז דאס גענוג אין די לאקאלע לעבן, אינדערהיים וכדו' - און דא איז דער פראבלעם: די חברה, די מאכער'ס, זיי מאכן נייעס, קולות, נויז, וכו'. אבער דר'עולם, הערט נאר. איינער איז מקבל, און דער צווייטער איז מגיב פאר זיך אליינס, דער דריטער רעגט זיך, אבער פארלאזט זיך אז דער עסקן וועט שוין צוריק שרייען.
דאס איז געזאגט געווארן ווען דער ציבור האט די מעגליכקייט צו האלטן פארקערט בכלל. אבער בנוגע אונזער עסק, לא די אז סתם מענטשען לאזען איבער דעם גאנצען געשפעט פאר "די וואס טוהען אין דעם", נאר דא קומט נאך צו די שוועריקייטן פון משמיע זיין א מיינונג. - איך פשוט'ע שטילע קאווע טרינקער, האב אויך געליטען פון נאר זאגן אז "די מעשה קען זיין אמת". איך האב באצאלט מיט דעם מיין ניק אויף איי-וועלט, ס'איז פארקנאקט!
עכ"פ, איך טראכט אפשר אז מיר זענען נישט "אזוי" טיף אין דער ערד, יתכן אז מ'שטייט שוין אויף די ערשטע טרעפלע פונעם לייטער, דהיינו: דר'עולם איז לאו דוקא אזוי מצומצם. די גאנצע פאמפעריי קומען פון יחידים, און פארוואס זאל איינער גיין הענגן צעטלעך אויף פארקערט, ס'לוינט אים נישט.
אדרבה, ס'איז צייט אז פון דארט, פון די אנדערע זייט מחנה, זאל מען שרייבן ארטיקלען, בערך אזוי:
רעדענדיג מיט צענדליגע רענדאם מענטשען אין וומ"ס האבן זיי קלאר געזאגט אז מ'טאר נישט שטיצען א מנובל, און מ'דארף יא רופן פאליציי וכו'.
איך פלאפקע אוועק. מיין שאלה איז איינס:
איז דען א הכרח צו זאגן, אז די חסידישע סאסייעטי ליידט פון צמצום, און וועגן דעם זענען זיי אלע אייגעשפאנט אין אן רעטונג'ס קאמפיין?
אדער:
די חסישיע סאסייעטי איז היבש אויפגעקלערט, זיי ליידן נאר פון יחידים וואס כלומר'ש זענען זיי ציבור פארטרעיטער?

א אינטערסאנטע נקודה,
עס איז דא אינגאנצען צווי שרייבער אין קאווע שטיבעל וואס שרייבן אונטער זייער אמת''דיגע נאמען,
1. שלום דין
2. מנשה לוסטיג
ביידע זענען סקווערע, ביידע קומען פון דשאו לענד, ביידע האבן קאנפעדענס, ביידע שרייבן גוט,
אבער שטייצעך זיי זענען כרחוק מזרח ממערב און זייערע מיינוגען.

קאווע טרינקער האט געשריבן:...ס'איז צייט אז פון דארט, פון די אנדערע זייט מחנה, זאל מען שרייבן ארטיקלען, בערך אזוי:
רעדענדיג מיט צענדליגע רענדאם מענטשען אין וומ"ס האבן זיי קלאר געזאגט אז מ'טאר נישט שטיצען א מנובל, און מ'דארף יא רופן פאליציי וכו'.
איך פלאפקע אוועק. מיין שאלה איז איינס:
איז דען א הכרח צו זאגן, אז די חסידישע סאסייעטי ליידט פון צמצום, און וועגן דעם זענען זיי אלע אייגעשפאנט אין אן רעטונג'ס קאמפיין?
אדער:
די חסישיע סאסייעטי איז היבש אויפגעקלערט, זיי ליידן נאר פון יחידים וואס כלומר'ש זענען זיי ציבור פארטרעיטער?

דו פרעגסט גוט, און כ'וועל דיר זאגן אפן, איך ווייס נישט קלאר די תשובה דערויף. (איך דאנק דיר פאר'ן פארטרויען מיין מיינונג, אבער איך געב זיך נישט דוקא אן אלץ מומחה.) איין זאך האב איך זיך אבער אויסגעלערנט במשך די יארן: עס איז זייער שווער צו מאכן ענדגילטיגע החלטות אויף א כלל. עס זענען למשל דא גענוג או.טי.די.'ס וואס זענען מצומצם, און עס זענען דא גענוג אויפגעקלערטע צווישן חסידים. און דאס קאנצעפט פון א שווייגנדע מערהייט איז אן אנגענומענע זאך אין יעדע שטודיע פון סאציעלע ענינים.

לכשלעצמי אבער, מוז איך נוטה זיין צום מיינונג אז די חסיד'ישע וועלט קימערט זיך נישט גענוג פאר איין פשוט'ע סיבה: רוב עולם גולם--אידן און גוים, פרומע און פרייע צוגלייך--גייען מיט מיט דעם אלגעמיינעם צייטגייסט. זיי פארמירן נישט קיין אייגענע דעות נאר גייען מיט מיט די מאדע. צווישן גוים און פרייע איז די מאדע זיך צו רעגן אויף דעם ענין און ביי חסידים נישט. דאס איז א דבר פשוט. (און מיט דעם מיין איך נישט אז דער מאדע איז נישט ריכטיג. אין דעם פאל האלט איך 100% יא, נאר אלץ א כלל מיז מען דאס אנערקענען.) און ממילא מוז איך זאגן אז ס'שווער צו גלייבן אז צווישן היימישן עולם איז דא א מערהייט מענטשן וואס גייען קעגן זייער אייגן געזעלשאפטליכע מאדע נאר זיי האבן מורא צו רעדן. אלעס איז מעגליך, אבער שווער צו גלייבן.

נאך א זאך, איך בין אביסל מסופק ווען מ'רעדט פון א שווייגנדע מערהייט צו דאס מיינט טאקע עפעס ממשות'דיג. אויב דאס שווייגנדע מערהייט דרייט מיט די איקסלען און זאגט, יא, איך ווייס? מסתם איז בעסער צו גיין צו די פאליציי, אבער פון די אנדערע זייט אפשר נישט, לאמיך פרעגן א דיין, ס'איז א צריך עיון... בקיצור, ער האט נישט גענוג א שטארקע מיינונג אויף צו נעמען א שטעלע. און אויף דעם האט שוין געזאגט דער פאליטישער דענקער עדמאנד בורקע: "אז רשעות זאל מנצח זיין, פעלט אויס נאר אז אויפריכטיגע מענטשן זאלן שווייגן."

נאך מער -- און דאס איז אפשר דער עיקר: אויב איז דא א ריבא דמינכרא וואס שווייגט, דעמאלס זענען זיי פשוט נישט נוגע לענינינו. דאס הייסט, אויב די טענה איז: פארוואס באשמוצט מען דעם היימישן ציבור אין די מידיע? האט מען נאך אויף דעם נישט קיין ענטפער. ווייל די מידיע'ס טענה איז לאו דוקא אז יעדע חסיד'ישער איד האלט אז מ'דארף שטיצן מנוולים, נאר אז דער צייטגייסט צווישן חסידים ערלויבט פאר מנוולים זיך ארויסצודרייען פון שטראף. איי, דער יחיד און יענער יחיד האלט נישט אזוי? וואס איז א נפק"מ -- אויב דרייט זיך דער מנוול ווייטער פראנק און פריי?

דאס איז מיין מיינונג, עכ"פ, און ווי געזאגט, אלץ נישט-מומחה.

שלום, דו זאגסט אייזן!

איך וויל נאר צולייגן, אז ביי אונז איז דא א שטארקע סטאדע מענטאליטעט, ס׳הייסט אז מען קוקט וואס דער עולם האלט איידער מען מאכט אליין אפ א מיינונג, אנדערש ווי אין אנדערע קהילות וואו מענטשן זענען מער זעלבסשטענדיג.

איך געדענק מיט יארן צוריק ווען אהבה מילך קאמפאני האט געוואלט אריינברענגן מארנינג סעלעקט לעבען קיין וויליאמסבורג, די מלחמה איז געוועהן ממש ביזן הימל. די גאס האט געקאכט און יעדער מן דאמר האט געשומפט איבער די לעבען געפעכט, יעדער האט גענומען א צד, פארשטייט זיך קעגן מארנינג סעלעקט. און טאקע נאר כולל גראסערי (וואס דער בעה״ב האבן די מויל מאכער געזאגט וואוינט אין בארא פארק) האט זיך געוואגט אריינצונעמען מארנינג סעלעקט פראדוקטן. איי פארוואס זאל נישט יעדער פאר זיך קאסטן אלע פלעיווערס לעבען און דיסיידן צו זיי גלייכן עס יא צו נישט, (פערצופאל איז די סטראבערי פלעיווער גאנץ כמעשה), ניין, מיר ווארטן צו זעהן וואו די ווינט בלאזט און אזוי לויפן מיר נאך דעם שוואונג. נו, יידן זענען טאקע צוגעגליכן צו שאף, לאמיר אלע שרייען צוזאמען מעעעעה מעעעה, איך הער נישט, די גאנצע סטאדע אינאיינעם מעעעעעעעה...

סטארבאקס. איך דערמאן מיך יענע מערכה.... אבער איך געדענק נישט די פרטים. וואס האט דער עולם געזאגט? וואס איז שלעכט מיט מארנינג סעלעקט?

פשוט, ס'קעגן די מסורה.
אונזערע זיידעס באבעס... בלא בלא בלא
"די טעם איר זענט אויפגעוואקסען מיט" - איז דאך דער סלוגאן פון גאלדען פלאו.

[

שלום דין האט געשריבן:
מען פארדרייט א קאפ מיט אלע מינע פארדרייענישן אבי נישט טון דאס וואס מען דארף טון: ראטעווען א אידיש קינד פון דראון עולם, פיזיש און גייסטיש.

די זעלבע ווי די גוי'אישע וועלט האט נישט פארשטאנען פאר פופציג יאר צוריק ווי שעדליך דאס איז באמת פאר א קינד.

ס'איז טראגיש ווען עס ווערט נישט ריכטיג באהאנדלט.

איך האב איין ברענעדיגע פראגע: עס איז פשוט א טקניקעל שאלה נישט קיין אידישקייט שאלה אלזא פאר איר ענפערט מאכט זיכער אז דער טקניקעל חלק שטימט!!

ווילאנג גייט איר מיר פארקויפן אז איינער וואס האט געקליבען א "הפקר לעבן" און מאכט זיכער פון זיך אראפצו ווארפן יעדן "עול"....יעדס מינעדעסטע "אחריות" פון לעבן... איך רעד ניטאמאל פון אן עול תרה לייגט די תורה יעצט און א זייט... (פראפעסער שלום דין איך מיין נישט דווקא אייך איך מיין יעדן שמאציאן דורכפאל וואס דערקלערט זיך דער אפטרופס פון אונזער געמיינדע)

פלוצים איז ער דא צוריק!!!

צו וואס?? צו נעמען אחריות!!! איר הערט ווערטער?? צו נעמען עול!! ער זארגט פארן וואוילזיין די גוטס פון "מיינע" קינדער און די גוטס פון מיין מחנה, און די גוטס פון די אידישע אלגעמיינער וועלט בכלל????
הערט נישט אויף זארגען וואו זוי מען האנדעלט נישט ריכטיג מיט די יונגווארג.. און ווי זוי מען שטעלט אריין קינדערלעך לדראון עולם געוואלד שרייט איר, איר פירט א הפקר ווערטשפט מיט אייערע קינדער!!!

נאך אלעם ביזטו דאך מודה אז איר זענט א דורכפאל..... איר האט נאר נישט געהאט קיין אנדערע ברירה.. צו לעבן, א לעבן וואס איר גלייכט נישט א צוויי פאכיג לעבן

טא.... וואו קען איך קויפן "טראסט" און "קעיר", "אחריות" און יודיש, פאר מיר און מיינע קינדער פון א דורכפאל גאט אין הימל????

ברודער זיסער איר "קעירט" דאך נישט פאר אייער אייגען לעבן די ביסט דאך א "הפקר יונג" וואס פלוצלינג זינגט איר נגונים פון הצלת הילידים???? און איר פארשטייט גאר דעם צוגאנג, אייער צוגאנג האב איך זיך שוין איבערצייגט!!

איך וועל אייך אפי' נאכגעבן אז סמאכט זיך אז מען באהאנדעלט נישט גוט א מעשה צומאל אבער וואו קומט איר אריין דא אלץ דער מציל ??? און ראטעווען הפקירות ביי אונז???? ווען אייער אידילאגיע איז געבויעט אויף "הפקירות"??

איך ברויך א טעקניקל תשובה נישט מער!!!!! קענט איך קריגען א טעקניקל תשובה דאן קויף איך עס אפדרייען מיטן צונג ברויך איך נישט

זאגסט גוטע פונקטן

שריי אבער נישט, דיין קיבארד קען זיך דאך צוברעכן

דברי חכמים בנחת נשמעים, רעד רואיג און מאך דיין פוינט זיכער

אז דו שרייסט מאכסטו מענטשן מיט רואיגע געמיטער זאלן אויסזוכן ר׳ שלום׳ס ווערטער, ער רעדט פרידליך, ווילסט, דינג זיך בכל התקף אבער שרייען לאזט א פארקערטע עפעקט

באלד אותיות איז א פיינע זאך, נישט ווען מען מען באלעסטיגט עס צופיל, דאן פארלירט עס איר ארגינעלע שטארקייט

לעמאן דזשוס האט געשריבן:זאגסט גוטע פונקטן

שריי אבער נישט, דיין קיבארד קען זיך דאך צוברעכן

דברי חכמים בנחת נשמעים, רעד רואיג און מאך דיין פוינט זיכער

אז דו שרייסט מאכסטו מענטשן מיט רואיגע געמיטער זאלן אויסזוכן ר׳ שלום׳ס ווערטער, ער רעדט פרידליך, ווילסט, דינג זיך בכל התקף אבער שרייען לאזט א פארקערטע עפעקט

באלד אותיות איז א פיינע זאך, נישט ווען מען מען באלעסטיגט עס צופיל, דאן פארלירט עס איר ארגינעלע שטארקייט

נאר דאס די באלד אויתיות שטערן אייך?? איך פאריכט זיי שוין!! מיר שרייען בכלל ניקסט

מיר זענען אויפן לעדערנעם פאטעל אויסגעצויגען מיט לייכטע איבערבייס צו דער זייט... און א שול קאקא קאלע ווערט ווייניגער און ווייניגער דערנעבן... קוקט אייך אויס וואו איינער וואס שרייט און אזא פאל???

שלום דין האט געשריבן: און אויף דעם האט שוין געזאגט דער פאליטישער דענקער עדמאנד בורקע: "אז רשעות זאל מנצח זיין, פעלט אויס נאר אז אויפריכטיגע מענטשן זאלן שווייגן."

דער שורה דארף מען לענ"ד מדגיש זיין און מאכען דער הויפט שאלה לדיון ווען עס רעדן זיך צאם ערליכע יונגעלייט אין אזוינע ערטער ווי קאווע שטיבל וואס פארשטייען געוויסע עוולות פון די סאסייעטי ווי זיי זענען און דאך טוהן זיי בפועל כמעט גארנישט געווענטליך ווייל זייי קלערן נישט אז מקען עפעס אויפטוהן.

ס'דא א טעלעוויזשען שוי יעדע וואך וועגן מאלעסטערס אין ניו יארק סיטי, לעצטע וואך האבן זיי געהאט א מעשה (פיקשען) ווי א גלח האט מאלעסטעט א 12 יעריגע מיידל און די גלחים און די קלויסטער האט דאס פארדעקט, נאך א מזל ס'נישט פון חסידי'שע אידן.

איצט וויל איך פרעגען די קאטוילישע גוי. "מידיע בייעס" אדער איז דער (קאטוילישע) ציבור דא עפעס שולדיג?