קאווע שטיבל

היינט האט זיך ביי מיר צושפילט חיבת העם והארץ, קמתי ועשיתי מעשה - איך האב זיך איינגעהאנדלט צוויי מטבעות מזמן הבית, איינע איז א פרוטה פון יוחנן הורקנוס הראשון וואס דאס איז געווען די ערשטע מאל אין היסטאריע וואס אידן האבן געגאסן אן אייגענע קארענסי, און דאס אנדערע איז א פרוטה פון זיין זוהן אלכסנדר ינאי.

מאכנ'דיג אביסל ריסוירטש בין איך געוואר געווארן אפאר אינטערעסאנטע נקודות, דער יוחנן איז א פשוט'ער אייניקל פון מתתיהו כהן גדול - יוחנן בן שמעון חשמונאי בן מתתיהו, און ער איז - לא פחות ולא יותר - דער יוחנן כהן גדול הידוע וואס איז געווארן א צדוקי, ער איז געווען סיי מלך און סיי כהן גדול - ווי עס איז אויסגעקריצט אויפן מטבע 'יהוחנן הכהן הגדול וחבר היהודים', ווייטער זיין זוהן ינאי איז טאקע דער ינאי המלך המפורסם.

דא איז דא אביסל מסודר'דיגע אינפארמאציע איבער די מטבעות החשמונאים.

לגבי די ערשטע בינעך נישט זיכער אבער פאר די צווייטע האסטו שטארק איבערגעצאלט ,'ווידאוס מייטס' האט מען געפונען אין די צענדליגע טויזענטער און קענסט זיי טרעפן אויף איבעי פאר א צענער [כאטשיק דיינע איז שענער ווי עוורידש].

2 הערות נאר. לגבי די ערשטע מטבע כאפ איך נישט פונקט וואס דו מיינסט צוזאגן, בחז"ל מבואר מטבע של דוד און אפשר אפילו פריער. אולי איז יענץ נאר א משל אילו וואלט ווען דוד געגאסן א מטבע, אדער מיינסטו אז דאס איז די פריהסטע מטבע בנמצא. און דער אמת צ"ע מצד הסברא פארוואס עפעס זאל ארץ ישראל זיין אונטערשטעליג בימי שלמה למשל פון אנדערע קלענערע שוואכערע מדינות? פארוואס האבן זיי טאקע נישט געגאסן קיין אייגענע?

לגבי יוחנן כהן גדול, ווייסטו דאך אוודאי אז דאס איז במחלוקת שנויה א ריזיגע סומאטאכע איבער דעם ווען און ווער פונקטליך איז דאס געווען דער יוחנן און ינאי.

די פריעסטע מטבעות וואס מ'האט געטראפן אין די גאנצע וועלט איז אינגאנצן פון 600 bc סוף בית ראשון, איבער דריי הונדערט יאר נאך דוד ושלמה. די איידיע פון נוצן א רינדעכיגע מעטאלנע מטבע פאר א וואולטע איז לפיהם ערשט דעמאלס ערפינדען געווארן. און אין א"י האט מען די ערשטע פאר הונדערט יאר גענוצט גריכישע און רוימישע מטבעות, ביז מלכות חשמונאי האט געמאכט שבת פאר זיך.

איך אויך האט געשריבן:לגבי די ערשטע בינעך נישט זיכער אבער פאר די צווייטע האסטו שטארק איבערגעצאלט ,'ווידאוס מייטס' האט מען געפונען אין די צענדליגע טויזענטער און קענסט זיי טרעפן אויף איבעי פאר א צענער [כאטשיק דיינע איז שענער ווי עוורידש].

די צווייטע מטבע האב איך נישט צוגעצייכענט ממש דאס וואס איך האב געקויפט, יענע איז שוין - ווי פארשטענדליך - נישט אוועילעבאל.

דעת תורה האט געשריבן:לגבי יוחנן כהן גדול, ווייסטו דאך אוודאי אז דאס איז במחלוקת שנויה א ריזיגע סומאטאכע איבער דעם ווען און ווער פונקטליך איז דאס געווען דער יוחנן און ינאי.

איך ווייס טאקע נישט [און ביז נעכטן האב איך דאך גארנישט געוואוסט...], איך האב נאר געזעהן אויף עטליכע פלעצער ווי זיי נעמען אזוי אהן בפשטות.

דער רמב”ן שרייבט טאקע אז זיי זענען געווען חסידי עליון, און זייער איינציגע חטא איז געווען וואס זיי האבן אוועקגענומען די מלוכה פון יהודה.

א שיינער וועג צו סעלעברעיטן חיבת הארץ. אויב ווילסטו זיין אן אמת'ער ציוני, האנדל זיך איין א בר כוכבא מטבע.

יאיר האט געשריבן:א שיינער וועג צו סעלעברעיטן חיבת הארץ. אויב ווילסטו זיין אן אמת'ער ציוני, האנדל זיך איין א בר כוכבא מטבע.

און וואס איז שלעכט מיט א אושפיזין מיט א גרויסן מגן דוד אינמיטן און א תפילה לשלום מדינת ישראל... ראשית צמיחת גאולתינו?

יאיר האט געשריבן:א שיינער וועג צו סעלעברעיטן חיבת הארץ. אויב ווילסטו זיין אן אמת'ער ציוני, האנדל זיך איין א בר כוכבא מטבע.

בר כוככבא'ס זענען גאנץ טייער, זעהט אויס אז מיינע דאלארן זענען נישט אזעלכע ציונים...

געפילטע פיש האט געשריבן:די פריעסטע מטבעות וואס מ'האט געטראפן אין די גאנצע וועלט איז אינגאנצן פון 600 bc סוף בית ראשון, איבער דריי הונדערט יאר נאך דוד ושלמה. די איידיע פון נוצן א רינדעכיגע מעטאלנע מטבע פאר א וואולטע איז לפיהם ערשט דעמאלס ערפינדען געווארן. און אין א"י האט מען די ערשטע פאר הונדערט יאר גענוצט גריכישע און רוימישע מטבעות, ביז מלכות חשמונאי האט געמאכט שבת פאר זיך.

לא ראינו אינו ראיה, און ס'איז ניטאמאל גענוג אויף צו מאכן קאפדרייענישן פאר א מאמין. אין די גמרא טרעפט מען בפשיטות אז אויסלייזן מעשר שני וכדומה מוז זיין דוקא מטבע שיש עליו צורי, און דאס איז א דאורייתא'דיגער דין וואס מען לערנט ארויס פון א פסוק. סאו דאס איז פשוט - פאר א מאמין אין תורה שבע"פ - אז בזמן נתינת התורה איז שוין געווען מטבע שיש עליו צורה. די אגדתא פון דוד המלך'ס מטבע קען מען אפשר דרייען אהער און אהין, אבער לגבי עצם מציאת כסף עם צורה איז קלאר אז ס'איז שוין געווען פריער.

דעת תורה האט געשריבן:

געפילטע פיש האט געשריבן:די פריעסטע מטבעות וואס מ'האט געטראפן אין די גאנצע וועלט איז אינגאנצן פון 600 bc סוף בית ראשון, איבער דריי הונדערט יאר נאך דוד ושלמה. די איידיע פון נוצן א רינדעכיגע מעטאלנע מטבע פאר א וואולטע איז לפיהם ערשט דעמאלס ערפינדען געווארן. און אין א"י האט מען די ערשטע פאר הונדערט יאר גענוצט גריכישע און רוימישע מטבעות, ביז מלכות חשמונאי האט געמאכט שבת פאר זיך.

לא ראינו אינו ראיה, און ס'איז ניטאמאל גענוג אויף צו מאכן קאפדרייענישן פאר א מאמין. אין די גמרא טרעפט מען בפשיטות אז אויסלייזן מעשר שני וכדומה מוז זיין דוקא מטבע שיש עליו צורי, און דאס איז א דאורייתא'דיגער דין וואס מען לערנט ארויס פון א פסוק. סאו דאס איז פשוט - פאר א מאמין אין תורה שבע"פ - אז בזמן נתינת התורה איז שוין געווען מטבע שיש עליו צורה.

בכלל נישט פשוט. כמבואר ברמב"ם הלכות ממרים ובמקומות רבים, איז נישט יעדער הלכה דאורייתא מוכרח אז עס איז געווען מזמן משה רבינו. נאר יעדער בית דין בכל דור האט א רעכט ארויסצולערנען הלכות פון פסוקים כפי המדות שהתורה נדרשת בהם, און דאס איז א הלכה דאורייתא. ממילא איז גאנץ מעגליך אז דער דין פון מטבע שיש בו צורה איז טאקע לכאורה דאורייתא, אבער עס איז נישט אלעמאל געווען דער דין אזוי, און בזמן משה רבינו איז נשט געווען אזא מציאות ממילא איז נישט געווען דער דין.

בכלל, אז מקוקט אריין אין די תורה שבכתב זעהט מען אין ערגעץ נישט קיין מושג פון א מטבע. די אלע שקלים און כסף וואס ווערט דערמאנט איז גערעכנט מיט א וואג פון זילבער, וישקול אברהם לעפרון וכדו', דאס הייסט מען האט געוואויגען זילבער אדער גאלד וכדו' און אזוי האט מען געצאלט. די גאנצע מושג פון מטבעות איז געווען א המצאה שפעטער אז דער מלך איז מאשר אז עס איז דא דא אזויפיל און אזויפיל וואג גאלד.

.

אפילו לויט דעם רמב"ם (וואס איז לפי מיעוט ידיעתי א יחיד בדבר זה) איז אויך נישט שייך דאס צו זאגן, ווייל ווי קען די תורה רעדן פון אזא מציאות וואס איז נאך נישט געווען השעת נתינתה? לדבריך קען א היינטיגער רב בפשיטות אריין לערנען לעקטעריק אין א חילול שבת דאורייתא (נאך בעסער, אומגעפילטערטער - כלחמר נישט "משומר" - אינטערנעט איז א איסור תורה). און עס איז אינו מובן כלל דער התנגדות פונעם רמב"ם אנצונעמען דעם בה"ג אז חנוכה לעכט און מגילה ליינען איז א דאורייתא.

שלום עליכם הרב מרא דארעא, דוכט זיך אז עס איז נישט קיין ספק דערין אז וצרת מיינט איינבינדן. די חכמים האבן אבער גע'דרש'נט אז עס מיינט מיט א צורה, ודברי המעתיקים אמת.

אמת, א הינטיגע רב קען טאקע אזוי אריינלערנען אין די תורה און עס וועט זיין דאורייתא לויט דער רמב"ם. די סיבה פארוואס מען טוהט עס נישט איז ווייל קיינער איז נישט מחוייב עם צו פאלגען, נאר דער בית דין הגדול אדער דער חתימת התלמוד שקבלו על עצמם מאיזה טעם שיהיה. און בכלל איז נישט נהוג כבר מזמן אחרוני התנאים צו דרש'נען אייגענע דרשות כמעט, וזה ענין נפרד.

דער רמבם'ס פראבלעם מיט חנוכה לעכט איז אז די תורה קען נישט הייסען א יום טוב אויף א נס וואס איז נאכנישט געווען. דא איז דאס נישט א נס וואס איז נאכנישט געווען נאר א פרט אין די הלכה וואס איז מחייב צו נוצען א געוויסע אופן אין די מצאות שלא היה אז. און דאס איז נישט די ערשטע דוגמא פון א דאורייתא וואס איז נישט געווען בימי מתן תורה. נאך הונדרעטער הלכות זענען אזוי. כתב אשורית איז לכמה דעות נישט געווען בזמן מתן תורה און עס איז היינט מעכב אין כתיבת ספר תורה. ועוד ועוד. עס איז נישט קיין פראבלעם אז על פי הלכה זאל מען דארפן זיין מחוייב אין א געוויסער אופן וואס איז אמאל נישט געווען בזמן התורה.

עס איז נישט קיין נפק"מ דא צו דער רמב"ם איז א יחיד אדער נישט, און איך מיין נישט עס אזי אזא יחידאה ווי איר מאכט עס. ער איז דער וואס האט די קלארסטע אויסגעשמועסט בכלל די עניינים. וקשה למצוא מי שיחלוק עליו בדרגה זו בכלל. מיר רעדן נישט דא אין הכרעת ההלכה נאר אין א מציאות. און די מציאות וויזט אז הונדרעטער און טויזטענר הלכות דאורייתא זענען נישט געווען שייך בזמן מתן תורה און עס ווערט נישט וועגן דעם אויס דאורייתא. על כל פנים קען מען נישט ברענגען א ראיה פון אזא הלכה אז עס איז געווען אזא מציאות בזמן התורה. העכסטנס וועסטו האבען א צ"ע אדער א דוחק. אבער די מציאות דארף מען מברר זיין בפנ"ע או די הלכה בפנ"ע. בפרט אז די תורה אליינס איז מוכיח אז עס נישט געווען בימיה א מושג פון א מטבע.

וואס הייסט עס איז מעכב אין כתיבת ספר תורה? לגבי וואס? דער גאנצער ענין ספר תורה איז דאך נישט קיין דאורייתא. (גראדע טראכט איך יעצט לגבי דעם מצוה פון ועתה כתבו לכם אז יעדער יחיד ברויך זיך לאזן שרייבן א ספר תורה. אבער ווער זאגט טאקע אז מדאורייתא האט ער נישט יוצא געווען? און אפילו וועסט עס מוכיח זיין עדיין ניתן לומר כדלהלן משום שלא קיים המצוה כתיקון חכמים).

איך בין אויסטערליש נייגעריג צו הערן נאך דוגמאות פון א מצות עשה דאורייתא וואס איז נישט שייך געווען בזמן מתן תורה.

בר מן דין, איז דא נאך א ענין וואס די ראשונים ארבעטן ארום אז אויב איינער האט נישט מקיים געווען א דאורייתא כתיקון חכמים האט ער בכלל נישט מקיים געווען דעם דאורייתא, אבער דאס איז א שמועס פאר זיך ווייל קיינער האלט נישט למשל אז שולחנו בתוך הבית איז פוסל א סוכה מדאורייתא, נאר וויבאלד ער האט נישט געטון כתיקון חכמים איז דא דערין א זייטיגער דין, א קאנסעקווענץ אזא, אז ער האט דעם דאורייתא אויך נישט מקיים געווען.

מדרש רבה:
ארבעה הם שיצא להם מוניטון בעולם, אברהם ואעשך לגוי גדול, יצא לו מוניטון, ומהו מוניטון שלו, זקן וזקנה מיכן, בחור ובתולה מיכן, יהושע (יהושע ו') ויהי ה' את יהושע ויהי שמעו בכל הארץ, יצא לו מוניטין בעולם, מהו, שור מיכן וראם מיכן, על שם (דברים ל"ג) בכור שורו הדר לו וקרני ראם קרניו. ודוד, (דברי הימים א' י"ד) ויצא שם דוד בכל הארצות, יצא לו מוניטון, ומה היה מוניטון שלו, מקל ותרמיל מיכן, ומגדל מכאן, על שם (שיר ד') כמגדל דוד צוארך. ומרדכי, (אסתר ט') כי גדול מרדכי בבית המלך ושמעו הולך בכל המדינות, יצא לו מוניטון, ומה מוניטון שלו, שק ואפר מיכן, ועטרת זהב מיכן. (בראשית לט טז)
מוניטון זה מטבע

דעת תורה האט געשריבן:

געפילטע פיש האט געשריבן:די פריעסטע מטבעות וואס מ'האט געטראפן אין די גאנצע וועלט איז אינגאנצן פון 600 bc סוף בית ראשון, איבער דריי הונדערט יאר נאך דוד ושלמה. די איידיע פון נוצן א רינדעכיגע מעטאלנע מטבע פאר א וואולטע איז לפיהם ערשט דעמאלס ערפינדען געווארן. און אין א"י האט מען די ערשטע פאר הונדערט יאר גענוצט גריכישע און רוימישע מטבעות, ביז מלכות חשמונאי האט געמאכט שבת פאר זיך.

לא ראינו אינו ראיה, און ס'איז ניטאמאל גענוג אויף צו מאכן קאפדרייענישן פאר א מאמין. אין די גמרא טרעפט מען בפשיטות אז אויסלייזן מעשר שני וכדומה מוז זיין דוקא מטבע שיש עליו צורי, און דאס איז א דאורייתא'דיגער דין וואס מען לערנט ארויס פון א פסוק. סאו דאס איז פשוט - פאר א מאמין אין תורה שבע"פ - אז בזמן נתינת התורה איז שוין געווען מטבע שיש עליו צורה. די אגדתא פון דוד המלך'ס מטבע קען מען אפשר דרייען אהער און אהין, אבער לגבי עצם מציאת כסף עם צורה איז קלאר אז ס'איז שוין געווען פריער.

ווער רעדט בכלל פון ראיות דא? האסט געפרעגט פארוואס זאלן די אידן זיין אונטערשטעליג פון די ארומיגע מדינות אז זיי האבן נישט געהאט קיין מטבעות האב איך דיר געזאגט אז די ארומיגע מדינות האט מען אויך נישט געטראפן קיין מטבעות, בשעת אנדערע חפצים פון פריערדיגע תקופות האט מען יא געטראפן. און "לפיהם" האב איך געמיינט די ארכעאלגן און היסטארישע פארשער, זאגן אז ארום יענע תקופה האט זיך אנגעהויבן די מושג פון מטבעות.

אבער זעענדיג אז דאס האט פאראורזאכט א גאנצע שמועס דערוועגן אפשר האט זיך שוין געלוינט די שפעזן.

ויחן את פני העיר אמר רב מטבע תיקן להם (שבת).

דעת תורה האט געשריבן:איך בין אויסטערליש נייגעריג צו הערן נאך דוגמאות פון א מצות עשה דאורייתא וואס איז נישט שייך געווען בזמן מתן תורה.

הלכות בית הבחירה.

עס איז נישט געווען קיין כסף וזהב בזמן מתן תורה? די שיעורי ומידות הבית זענען טאקע בנבואה, הכל בכתב מיד ה' עלי השכיל, אבער קיין דאורייתא איז עס טאקע נישט. סאו ביטע קלאר אויס וועלכער מציאות פון א מצוות עשה דאורייתא איז נישט שייך געווען בזמן מתן תורה.

עליה לרגל, איסור הבמות, תרומות ומעשרות, ואטו כי רוכלא.
ס'איז געמאלט א דאורייתא פון וצרת אויף ווען ס'וועט זיין מטבעות.
לגבי ס"ת וואס דו פרעגסט למאי נפ"ק לדאורייתא, א מלך איז מחוייב בכתיבת ס"ת. אפשר ס"ת איז פסול ווייל ס'נישט געשריבן אשורית און מ'איז יוצא? חז"ל פרעגן אויף ויעל משה אפשר ס"ת חסירה אות אחת און ס'שטייט לקוח את ספר התורה הזה.

הערשי האט געשריבן:עליה לרגל, איסור הבמות, תרומות ומעשרות, ואטו כי רוכלא.

די אלע זענען דאך בבחינת יא-יא נישט-נישט, בסך הכל איז בזמן מ"ת נאכנישט געווען שייך די מציאות עס מקיים צו זיין, משא"כ וצרת איז דאך א תנאי ועיכוב אין פדיון מע"ש - מען קען נישט פודה זיין נאר בכסף שיש עליו צורה.

דארף מען מברר זיין די סיבת הדין, אפשר איז עס מצד חשיבות, ולא שייך נאר ווען עס איז דא כסף מיט א צורה.

ואולי מיינסטו צו זאגן אז מען האט טאקע נישט געקענט פודה זיין, און דאס וואס די תורה רעדט דערפון איז ע"ש העתיד.

אז מ'רעד שוין, איז כדאי צו דערמאנען, ביום אסרו חג, די היסטאריע פונעם אתרוג. דער אתרוג קומט ארגינעל פון דרום-מזרח אזיע. ווען מ'האט דאס געברענגט קיין מיטל מזרח זענען דא דערין חילוקי דעות. יש סוברים מימי אלכסנדור מוקדון, ויש אומרים פריער. ווידער זענען דא שיטות אז די אלטימליכע עגיפטער האבן דאס שוין געהאט.
לפי זה קען זיין די בני ישראל האבן דאס מיטגעברענגט פון מצרים קיין כנען, צוזאמען מיט די עצי שטים, אדער אז אנדערע האבן דאס פריער געברענגט. לויט די אנדערע שיטות האבן די אידן הערשט זיך באקענט מיטן אתרוג בימי בית שני. ווי האט מען יוצא געווען ולקחתם לכם? קען זיין מ'האט טאקע נישט, ודיבר הכתוב לעתיד. ואל תתמה, ווייל קיין פסח האט מען אויך נישט געמאכט ביז זמן יאשיהו, כעדות הכתוב במלכים, און מ'האט נישט געפראוועט סוכות מימות יהשוע בן נון כעדות הכתוב בנחמיה.
ס'קען אויך זיין, לפי שיטת לעיקוואוד, ביז ווילאנג חז"ל האבן נישט באשטימט פרי עץ הדר פאר אן אתרוג מדאורייתא האט מען גענומען אנדערע פירות, וסמך לדבר, אתרוג ווערט נישט קיינמאל דערמאנט אין תנ"ך, כאטש פילע אנדערע פירות ווערן יא.