קאווע שטיבל

דובבער צייכנט צו די ספר המכבים ב' (מכבי II ווערט ביי די היסטאריקער פארעכענט אלץ א קראנטע ספר פון א היסטאריקעל פערספעקטיוו און איז פארפאסט געווארן בערך הונדרעדט יאר פארן חורבן בית שני, בזמן החשמונאים) אלץ א תירוץ צו די קשיא וואס די בית יוסף'ס האט געמאכט בארימט..

אויב דובבער'ס טעאריא איז אמת איז די מעשה מיט די נס פון די קריגעל אויל, וואס ווערט ערשט דערמאנט אין חז"ל מיט א גוטע 250 יאר שפעטער, צוגעלייגט געווארן צו א יום טוב וואס מ'האט שוין פאר אנדערע סיבות געפייערט פאר 8 טעג.

מכבי 2 פרק י': "ומכבי ואשר אתו שבו ויכבשו בעזרת ה' מנהיגם את המקדש ואת העיר... וביום אשר טמא המקדש בידי נכרים )ראה מקבים א סוף פרק א נד-נט( ביום ההוא היה טהור המקדש בעשרים וחמישי בחודש ההוא, הוא כסלו. ויחוגו את שמונת הימים בשמחה, כחג הסוכות, בזכרם את רעותם לפני זמן מה בחג הסוכות בהרים ובמערות, כחיות השדה. ועל כן בענפי עץ עבות ובענפי הדר ובכפות תמרים בידיהם הודו לאשר הצליח בידם לטהר את מכונו"

די פראסטרייטאד חשמונאים, פאריאגט אין די היילען און אין די פעלדער האבן געשפיעלט קעיטשאפ מיט די יום טוב סוכות וואס זיי האבן אט פארפאסט. און די נעשענעל סעלעברעישענס ארום די וואונדערליכע ניצחונות איז געפראוועט געווארן מיט די גאנצע אייפער פאר 8 טעג. טאקע אויך מיט די ד' מינים. און די ספר מכבי פארשטייט זיך רעדט אסאך ארום פון די "על הנסים" ניסים.

יפתח שרייבט א הערליכע קאמענט פאר דובבער און צווישען די שורות שרייבט ער:
I for one, enjoy the fact that the rabbis "reinvented" the holiday to serve their own purposes. That's the nature of tradition, it evolves over time, and new meaning is added to the old at every stage.

הרב שמואל דוד די רב הראשי פון עפולה האט א מאמר אויף חנוכה מיט חסידישע געדאנקען וואס שטייט נישט גוט פאר א תלמיד פון א בני עקיבא חדר אבער ער האט א שיינע צושטעל צו די גמרא אין מסכת שבת: "תנו רבנן: מצות חנוכה נר איש וביתו, והמהדרין נר לכל אחד ואחד, והמהדרין מן המהדרין: בית שמאי אומרים: יום ראשון מדליק שמונה, מכאן ואילך פוחת והולך. ובית הלל אומרים: יום ראשון מדליק אחד, מכאן ואילך מוסיף והולך. אמר עולא: פליגי בה תרי אמוראי במערבא... וחד אמר: טעמא דבית שמאי כנגד פרי החג, וטעמא דבית הלל דמעלין בקודש ואין מורידין"

מיט אביסל ביקורת התלמוד פון ספר המכבי פארשטייט מען גוט די צושטעל צו די פרי החג אלץ א טעם פאר די שיטת בית שמאי.

די ברייתא וואס דערציילט די נס פון די אויל איז אויך משמע אז סאיז שפעטער ציגעקומען.
ת''ר מאי חנוכה? סאיז משמע פון די לשון אז סאיז נישט געווען באקאנט די סיבה פארווטס מסעלעברעט די יו''ט.

אפי' אין די הנרות הללו, וואס איר גאנצע תפקיד איז בוכשטעבליך מסביר צו זיין פארוואס 'אנו מדליקים הנרות הללו' , שטייט אויך נישט די נס פון פך שמן. אויך איז עס נישט דערמאנט אין על הנסים.
לכאורה האבן די מחברים פון די פיוטים געהאלטן ווי די ברייתא המובא במגילת תענית אז עס איז נישט געווען קיין נס מיט די פך שמן.

ספר המכבים אדער חשמוניאם רופט אן חנוכה חג האורות דאכטזיך מיר.
זאגט דאס נישט אז מהאט געצינדען מנורה ? וואסעפעס מנורה אויב נישט צי סעלברעטן א נס מיטן מנורה?

די רעביצן מלכה סימקאוויטש תליט"א האט אויך א שיינע ארטיקל אויף דער נושא. איר טעאריע איז אז די חכמים האבן נישט געשריבן איבער די נס פון די נצחון המלחמה ווייל די חכמים האבן דאך געלעבט נאכן חורבן און זיי האבן זיך נישט געוואלט מתגרה זיין באומות, זיי האבן מורא געהאט אז אידן וועלן באקומען איידיעס אין קאפ און זיי וועלן פרובירן נאך צו טון די חשמונאים. צוליב דעם האבן זיי געשריבן ענדערש אז די יו"ט איז צוליב די נס מיט די שמן.

נולד מאוחר האט געשריבן:ספר המכבים אדער חשמוניאם רופט אן חנוכה חג האורות דאכטזיך מיר.
זאגט דאס נישט אז מהאט געצינדען מנורה ? וואסעפעס מנורה אויב נישט צי סעלברעטן א נס מיטן מנורה?

יוסיפון רופט דאס אזוי

איך וועל דיר זאגן זייער פשוט, אלא ראשונים און גאונים שבאחרונים האבן אויך געוואוסט פון די ביידע, עכז האבן זיי אנגענומען חנוכה צוליב עם נא פונעם פך השמן, צו זאגן אז זיי אלע זענען געווען א חלק אינעם קאווער אפ, עס איז זייער נישט מסתבר.

הוגה האט געשריבן:די רעביצן מלכה סימקאוויטש תליט"א האט אויך א שיינע ארטיקל אויף דער נושא. איר טעאריע איז אז די חכמים האבן נישט געשריבן איבער די נס פון די נצחון המלחמה ווייל די חכמים האבן דאך געלעבט נאכן חורבן און זיי האבן זיך נישט געוואלט מתגרה זיין באומות, זיי האבן מורא געהאט אז אידן וועלן באקומען איידיעס אין קאפ און זיי וועלן פרובירן נאך צו טון די חשמונאים. צוליב דעם האבן זיי געשריבן ענדערש אז די יו"ט איז צוליב די נס מיט די שמן.

ווען די רבי וואלט דאס געוואוסט וואלט געווען נאך פיר בענדער דברי יואל אויף חנוכה..

הוגה האט געשריבן:די רעביצן מלכה סימקאוויטש תליט"א האט אויך א שיינע ארטיקל אויף דער נושא. איר טעאריע איז אז די חכמים האבן נישט געשריבן איבער די נס פון די נצחון המלחמה ווייל די חכמים האבן דאך געלעבט נאכן חורבן און זיי האבן זיך נישט געוואלט מתגרה זיין באומות, זיי האבן מורא געהאט אז אידן וועלן באקומען איידיעס אין קאפ און זיי וועלן פרובירן נאך צו טון די חשמונאים. צוליב דעם האבן זיי געשריבן ענדערש אז די יו"ט איז צוליב די נס מיט די שמן.

זיי רעדן יא פונעם נצחון מלחמה

שכשנכנסו יוונים להיכל טמאו כל השמנים שבהיכל וכשגברה מלכות בית חשמונאי ונצחום בדקו ולא מצאו אלא פך אחד של שמן שהיה מונח בחותמו של כהן גדול

פארשטייט זיך אז זיי רעדן "אויך" פון די מלחמה, אבער נאר וואס עס פעלט זיך אויס צום קאנטעקסט פון די נס מיט די שמן. עס קלאר פאר יעדעם אז די גמרא מאכט די עיקר עסק פון די אויל נס, און זיי דערמאנען כמעט גארנישט פון די צוויי ספרי המכבים אדער פון יוסיפון. עס מוז זיין א גוטע ערקלערונג דערויף.


אגב, דער אשכול באלאנגט אין די תורה אפטיילונג.

עס איז א פראגע צייכן אויף די חכמים אז זיי ברענגען נישט פון יסופון?

שקויעך הוגה פאר צוצייכענען מבית מדרש הרבנית.
די טעאריע וואס נעמט אריין און קאנטעקסט די פאקט אז נישט צו לאנג נאך די זיג פון די חשמונאים זענען די רוימער אריין אין ארץ ישראל, עפוינטעד זייערע אייגענע הערשאפט אין לאנד און די יידן האבן זיך מיט געמאכט פרידליכע און פיינטליכע יארן. אוודאי אז ס'איז דא נייע בעלי בתים האט מען מער נישט געקענט פייערן קיין אינדעפענדענס דעי אין אוודאי נישט מיט די אש פייער ווארקס! אבער אויפגעבען א נעשענעל האלידעי איז דאך חבל האט מען געטראפן נייע סיבות. די טעאריע איז אויך פארגעשטעלט דורך פארפעסער - -


יוסיפון רופט טאקע חנוכה חג האורות, אבער ער שרייבט די טעם אויך, און כאטש איך פארשטיי נישט אינגאנצן זיינע ווערטער דאך איז גאנץ קלאר אז די חג האורות איז א דעריוויטיוו פון חג האש און ס'האט גארנישט מיט לעכט.

די ערשטע צו רופען די חג, חג האש איז די מכבי אין א בריוו צו אונזערע ברודער אין מצרים. אבער די בריוו מיט אלע אנדערע בריווען אין די מכבי ווערט פארעכענט פאר נאוועלטי.

ס'איז מסתבר אנצונעמען אז יוסיפון האט געהאט די ערשטע ספרי המכבי'ס. יוסיפון, און זיין שפעטערדיגע יארן, האט ג'רוימט די גאס אין רוים און געזיכט זיך איבערלאזען א שם ושארית ביי די יידן און די רוימער. זיינע ווערק אויף די היסטוריה פון עם ישראל קאפירט שטיקער פון אלע סוירסעס. ס'איז זייער מסתבר אז ער האט אויך גענוצט ספרי מכבי.

ס'כמעט פונקט אזוי זיכער אז די ראשונים האבן נישט געוואוסט פון די מכבי 2 וואס איז ארגיענאל געשריבן אין לשון קודש אבער ביי אלע היסטאריקל עקאונטס נישט געווען בנמצא נאר און גריכיש.

פארוואס מיינסטו אז די ראשונים האבן נישט געוואוסט דערפון? נאר מיליאנען קריסטן האבן געוואוסט דערפון אבער די יודן נישט? ס'איז מסתבר אז לכה"פ די ראשונים וואס האבן געוואוינט אין קאטוילישע לענדער האבן געוואוסט דערפון.

די בני יששכר ברענגט אראפ א רוקח,
אז סמך ליו"ט חנוכה מן התורה איז פון די פסוק אין פרשת אמור,
ויקחו אליך שמן זית סמכו הכתוב אצל חג הסוכות לומר לך מה סוכות שמונה ימים אף חנוכה,

אלע ראשונים ואחרונים רעדן ארום איבערן שייכות פון יו"ט חנוכה מיט סוכות,
און אז "זאת חנוכה" איז די זעלבע בחינה ווי שמיני עצרת "ובעוד דאיהו עם מלכא שאל מה דבעי' ויהיבנא לך"

אלטע אויסגעדראשענע ענינים. סוכות חנוכה נס מלחמה שמן וכו'.

קען מען עפעס הערען נייעס?

פאר דעם שטייט דאך אין קדישת לוי אז יעדער יאר ווערט נתחדש די גאנצע מעשה פון פריש.

אין די ספרי המכבים, מגילת תענית, קדמוניות היהודים, וואס זענען אלע געשריבן געווארן נאך פאר אדער באלד בזמן החורבן ווערט נאך נישט דערמאנט די נס פון די נרות
די נס פון די נרות וואס איז אויפגעקומן א שפעטערע תקופה נאכן חורבן און דארף צו ערזעצן דעם פשוטן טעם פון נצחון המלחמה ביים פייערן אן אכט טאגיקן ווידעראויפבוי (חנוכה) פונעם בית המקדש, איז ווארשיינליך צוליב דעם וואס ס'האט נישט געהאט קיין זין צו פייערן די רעוואלט אקעגן די גריכן און א צייט ווען מערערע רעוואלטן אקעגן די רוימער זענען דורכגעפאלן
אין מגילת תענית שטייט בכ"ה בכיסלו יומי דחנוכה תמניא אינון דלא למיספד בהון ודלא להתענות בהון, און גמרא ווערט ציטירט די הוספה שכשנכנסו היוונים להיכל וואס איז נישט פונעם מגילת תענית זעלבסט נאר א שפעטערע הוספה וואו מ'האט צוגעלייגט הוספות געשריבן אין לשון משנה'דיג העברעאיש צו מערערע פסוקים אינעם אראמעיש געשריבענעם מגילה
דרך אגב די ספר יוסיפין וואס דרייט זיך אין בתי מדרשים איז נישט קיין ארגינעלע ווערק פון יוסיפס פלאביוס (יוסף בן מתתיהו) און ווערט בטעות נתייחס דורך מערערע פרשנים ווי רש"י און אבן עזרא ועוד, ס'איז א געפאטשקעט ספר ערגעצוואו געשריבן בזמן הגאונים און ווערט אפילו בטעות נתייחס צו יוסיפס מיטן נישט ריכטיגן נאמען יוסיפין בן גוריון
זיין ארגיענעלע ווערק הייסט קדמוניות היהודים (און נאך דריי פארפאסונגן)

נהורה, זיך אויף מיין ארטיקל בנוגע יוסיפון. עס איז מיין ערשטע פאסט דא.

ממי שאמרו, כ'האב געזעהן דיין מאמר ווי ס'ווייזט זיך טאקע ארויס גרויס בקיאות
בנוגע דאס וואס די אגדות פון חכמי התלמוד ז"ל וואס באציען זיך אויף יענער תקופה איז נישט גענוי ווי יוסיפון'ס ווערסיע פון די פאסירונגען אסאך טונט איז שוין פארגאסן געווארן אויף די נושא, דאס לאז איך איבער פאר אביעקטיווע היסטאריקער וואס זענען זיך מתחשב מיט די וויסענשאפטליכע באווייז מעטאדן און פארמאגן א רוח בקורת מה לרחק ומה לקרב, והבוחר יבחר.

נהורא
ישר כח פאר דעם שיינעם סך הכל.
עס איז כדאי אנצומערקן אז נישט נאר ווערט די נס פך שמן נישט דערמאנט אין יוסיפין, נאר אדרבא, ער זאגט אז מען רופט אהן דעם יו"ט חנוכה חג האורות, אבער ער ווייסט נישט פארוואס. ער קראצט אויס א טעם אז פרייהייט איז אור [כפי זכרוני]. עס איז גאנץ קלאר אז ער האט נישט געוואוסט פון אזא זאך ווי הדלקות נרות חנוכה, און אוודאי נישט פון דעם נס נרות.

איין זאך איז מיר אבער שווער אויף דיין פשט. על הנסים איז ענדגילטיג פארפאסט געווארן בימי רבי אחאי גאון, בעל השאילתות. דא רעדט מען שוין בערך 700 יאר נאך דעם חורבן, און דאך איז בכלל נישט דערמאנט דעם נס פך שמן. דאס שטומט נישט מיט דיין מהלך.
ווי אויך די נוסח הנרות הללו וואס איז דאס ערשטע געברענגט אין מסכת סופרים, א ספר וואס איז אויך געשריבן געווארן בימי הגאונים. די נוסח אין מסכת סופרים איז ה"נרות האלו אנו מדליקין על הישועות ועל הנסים ועל הנפלאות אשר עשית לאבותינו על ידי כהניך הקדושים וכל [מצוות] שמונת ימי החנוכה הנרות האלו קודש ואין לנו רשות להשתמש בהן אלא לראותן בלבד כדי להודות שמך על נפלאותיך ועל ניסיך ועל ישועתך." עס איז לגמרי נישט משמע אז מען רעדט דא פון א ספעציפישען נס של פך שמן. עס קוקט אויס גאנץ קלאר אז מען די נסים ונפלאות מיינט מען די ישועות פאר כלל ישראל באופן פלא ונסי.
וויאזוי ביסטו מסביר פארוואס אזויפיל יאר נאך דעם חורבן דערמאנט מען נאך אלץ נישט די נס פך שמן.



עס וואלט געווען אינטערסאנט צו זעהן ווען עס האט זיך געטוישט די עיקר סיבה פון חגיגות חנוכה, פון ישועות ישראל, ביז נס פך שמן. היינט איז די נס פך שמן אזא עיקר, אז נאר מכח דעם ב"י קשיא, פארגינט מען אוועקצוגעבן איין טאג חגיגה פאר נצחון המלחמה.

די תירוץ אויף דיין קושיא איז זייער פשוט, דוקא אין די צייט נאכן חורבן וואס האט געהערשט א מוראדיגן קריזיס ווען די חורבן איז געווען א גאר שווערע דעמאראליזאציע מבחינת השקפתי, נעמליך אז איינע פון די זיילן אויף וואס די וועלט שטייט "עבודה" איז צוזאמגעפאלן, די ביהמ"ק וואס האט געהיט און געשיצט דעם אידישן נאציאן און זיי געהאלפן באזיגן ביי אלע מלחמות וויבאלד גאט האט געהאט א געוואלדיגן נחת רוח פון די ריח ניחוח וואס ווערט געאפפערט אין זיין הייליגע וואוינונג, אין ס'איז דאן געווען א צייט וואס מהאט געדארפט ערזעצן דעם עבודה מיטן ותלמוד תורה כנגד כולם און ונשלמה פרים שפתינו און די רבנישער אידישקייט האט דערפאר דאס בעסטע איבערגעלעבט דעם קריזיס מיטן אויפבלי פון די בתי מדרשים וואס האט געדינט ווי דער בית מקדש מעט
דוקא אין יענע צייט האט נישט געהאט קיין זין צו פייערן דעם זיג פון די יוונים, משא"כ שפעטער האט דאס ווי ערווארטעט שוין געקענט צוריקקומען.

איך ווייס אז עס איז שוין אן אויסגעדארשענע נושא, אבער איך וויל אביסל מסביר זיין פאר ווער עס איז וויל באמת פארשטיין א תירוץ.

קודם כל, די הייליגע רמב"ם וועלכע האט געקענט אלע חכמות שבעולם און פון די אנדערע זייט להבדיל חז"ל, קיינער קען אים נישט חושד זיין צו זיין א פאנאטיקער, ער אליינס נעמט אן די נס חנוכה פון די פך שמן.
נאך א נקודה, גערעכט טאקע אז די גמרא איז געשריבן געווארן עטליכע הונדערט יאר נאכן מעשה, אבער שמאי און הלל האבן געדארפט לעבן ממש נאך יענע תקופה, און זיי רעדן דאך שוין וועגן אנצינדען די נרות חנוכה לכבוד דעם נס. שמאי האט דאך געלעבט אין הורדוס צייטן און ער איז שוין געווען דאן פון די זקנים. און אלע אנדערע שרייבער ווי יוסיפון זענען געווען היבש שפעטער.

שלישית, דאס וואס יוסיפון באשרייבט נישט געהעריג די נס חנוכה איז נישט קיין קשיא, עיין וואס איך האב שוין געשריבן אויף זיין ביכל, ער איז געווען א בוגד אין כלל ישראל, ער האט פארקויפט זיין נשמה פארן שטן, און ער האט זיך מתחבר געווען מיט די רוימים. אזוי ווי יעדער וועט פארשטיין אז געבעלס ימ"ש האט נישט געהאט קיין נאמנות צו פארציילן ווי אזוי די מלחמה גייט אין דייטשלאנד, אזוי אויך ער. און אין 50 יאר ארום גייען די איראקע קינדער לערנען וואס זייער מיניסטער האט געזאגט ווען אמעריקא איז אריינגעקומען קיין איראק (פארווער עס געדענקט).
אין דברי יואל איז דא א הערליכע תירוץ פארוואס אין משניות ווערט עס נישט דערמאנט נאר אזוי ברמיזא, און פארוואס לשנה אחרת קבעו. זאגט ער אז אין מסכת עבודה זרה ווער אויסגערעכנט אלע מיני חגאות פון די גוים וועלכע מטאר נישט האנדלען מיט די גוים דאן, אויף איינע פון די חגאות זאגט רש"י (ואין הספרים תחת ידי כעת, און איך וועל עס ארויפלייגן דא די גאנע גמרא בקרוב אי"ה)אז די חג איז צוליב דעם וואס די רוימים און די יוונים האבן געקריגט פאר 32 יאר און זיי האבן נישט געקענט געווינען, נאך 32 יאר האבן זיי זיך צוזאמגעשטעלט מיט די אידן, און אזוי האבן זיי מנצח געווען.

מאכט די רבי א חשבון אז דאס האט פאסירט ביי די נס חנוכה מלחמה, און טאקע פון דאן האבן די רוימים אנגעהויבן צו וועלטיגן זאגט די רבי זייער א שיינע פשט, די רומים האבן אויך געהאט א יו"ט ווען די מלחמה האט זיך גע'ענדיגט, במילא האבן די אידן נישט געוואלט מאכן יענע יאר די יו"ט כדאי עס זאל נישט זיין צוזאמען מיט די רוימיים, אבער א יאר שפעטער איז דאך די יודישע לוח מיט די רומישע לוח אנדערש, במילא האבן זיי הערשט געמאכט די יו"ט א יאר שפעטער.

און דאס איז אויך די סיבה פארוואס רבינו הקדוש דערמאנט דאס נישט אין משניות, און פארדעם איז נישט דא קיין מסכת אויף חנוכה. ווייל רבינו הקדוש האט דאך געוואוינט אין ארץ ישראל, וואס ער זאל נאר שרייבן וועט נישט זיין גוט. ווער ער שרייבן וועגן די רומיים, וויל ער נישט. וועט ער נישט שרייבן וועלן זיי זיין אויפגערעגט. משא"כ די גמרא איז דאך געשריבן געווארן אין בבל, דעריבער האבן זיי געקענט שרייבן וועגן דעם.

דאס איז די סיבה פארוואס אין משניות שטייט עס נישט, א מסכת איז נישט דא וועגן דעם, און אויב וויל איך דוקא מלמד זכות זיין אויף יוסיפון (וואס איך וויל נישט, איך בין אויך נישט מלמד זכות אויף קאסטנער אפילו ער איז געווען א איד און ער האט זיך משתלט געווען אויף א טרעין וואס די ערליכע אידן האבן ארענדשירט) וואלט איך געזאגט אז ער האט אויך מורא געהאט פון די רוימים דעריבער האט ער דאס אזוי געשריבן.

און נאכאמאל, די וועלכע גלייבן נישט אין חז"ל, זיי וועלן סיי ווי קיין תירוץ נישט האבן און נישט דארפן. די וועלכע גלייבן יא אין חז"ל (אזוי ווי איך, יעדעס איינציגסטע ווארט און ר"ת) פאר זיי האבן איך געשריבן דעם ביאור. און פאר אלע סאטמארע, איך גיב אייך אן ערלויבעניש צו ליינען דעם ווארט פון רבי'ן כאילו ער זאגט די אההההה מיט די ניסוח הידוע.

בדרך אגב, איך גיי מיר נישט איינהאלטן און איך גיי אראפברענגען א שיין ווארט וואס איך האב אמאל געהערט פארוואס הייסט חנוכה וועגן חנו כה? זייט ווען הייסט א יו"ט לויט דעם דאטום? נאר זאגט ער הערליך, אז די אידן אין יענע תקופה האבן אדער נישט געהאט קיין צייט צו לערנען זייענדיג פארנומען מיט די מלחמה, אדער האבן זיי נישט געקענט לערנען. די איינציגסטע זכות וואס זיי האבן געהאט איז געווען די אמונה הטהורה והפשוטה, די שמע ישראל. שמע ישראל האט 25 אותיות. דעריבער הייסט עס חנו כ"ה, ווייל זיי האבן גערוהט בזכות דעם אמונה. און חנוכה איז טאקע א יו"ט פון אמונה (ווי אלע אנדערע), און מיר אידן גלייבן באמונה שלימה אז אלעס וואס שטייט אין תורה שבכתב און תורה שבעל פה איז אמת ויציב יעדעס איינציגסטע ווארט, צו איך פארשטיי יא צו נישט. פונקט ווי דו וועסט מיר מסביר זיין מיט מיליאן הוכחות אז היינט דארף עכט צו זיין דינסטאג, אבער עס וועט אבער נישט טוישן די מציאת, היינט איז מאנטאג. נישט קיין חילוק וועלכע הסבר איך האב אנדערש ווי חז"ל, "מיין" מציאת ווערט אבער נישט געטוישט.

שוין גענוג גערעדט, און אנטשולדיגט פארן מאריך זיין, פשוט די חנוכה פארטי איז זייער בארינג ווי איך בין. א דריידל האט אפשר איינער?

מי שאמרו!
שיין געשריבן.

אבל העיקר חסר מן הספר, מנא ליך הא מילתא דאמרת אז שמאי והלל הדליקו נרות 'זכר לנס השמן'? אין' ועל הניסים' שטייט אויך עפעס וועגן 'והדליקו נרות בחצרות קדשיך' בדיוק וועגן חגיגת נצחון המלחמה, די שאלת המיליון איז נאר אין וועלעכע תקופה האט מען אויסגערופן אז מהיום והלאה זאל מען שוין מער נישט אינזינען האבן ביי די חנוכה לעכט צינדן די מלחמת המקבים נאר דווקא עפעס א נס מיט א פך של שמן?

דער יוסיפון conspiracy theory (מיטן דב"י) איז אפשר זייער שיינע תירוצים פארוואס ס'איז נישטא קיין צל של ראיה פאר די גאנצע מעשה, קיין ראיה איז עס אבער נאך אלץ נישט (the 8th tip of Michael Shermer)