מעמד האשה ביהדות בעיני המשורר העברי יל"ג

[נהורא נפישא]

צום ערשט וויל איך זיך מתנצל זיין אז דאס אראפברענגן דעם סאטירישן פאעם פונעם דיכטער יל"ג שפיגלט נישט אפ דוקא מיינע פערזענליכע מיינונגען אדער מאטיוון ס'איז אבער פארט זייער אינטערסאנט געשריבן מיט א רייכן תנ"כישן און תלמודישן לשון דמתבדרין ביה מדרשא און אסאך מאמרי חז"ל במהות האישה ותפקידה וואס מאנכע וועלן זיכער הנאה האבן.

אִשָּׁה עִבְרִיָּה מִי יֵדַע חַיָּיִךְ?
בַּחֹשֶׁךְ בָּאת וּבַחֹשֶׁךְ תֵּלֵכִי;
עָצְבֵּךְ וּמְשׂוֹשֵׂךְ, שִׂבְרֵךְ מַאֲוַיָּיִךְ
יִוָּלְדוּ קִרְבֵּךְ, יִתַּמּוּ תּוֹכֵכִי.
הָאָרֶץ וּמְלֹאָהּ, כָּל טוּב וָנַחַת
לִבְנוֹת עַם אַחֵר לִסְגֻלָּה נִתָּנָה.
אַךְ חַיֵּי הָעִבְרִית עַבְדוּת נִצַּחַת,
מֵחֲנוּתָהּ לֹא תֵצֵא אָנֶה וָאָנָה;
תַּהְרִי, תֵּלְדִי, תֵּינִיקִי, תִּגְמוֹלִי,
תֹּאפִי וּתְבַשְּׁלִי וּבְלֹא עֵת תִּבּוֹלִי.
וּמָה כִּי חֻנַּנְתְּ לֵב רַגָּשׁ וָיֹפִי,
כִּי חָלַק הָאֵל לָךְ כִּשְׁרוֹן וָדָעַת?
הֵן תּוֹרָה לָךְ תִּפְלָה, יֹפִי לָךְ דֹּפִי,
כָּל כִּשְׁרוֹן לָךְ חֶסְרוֹן, דַּעַת מִגְרַעַת,
קוֹלֵךְ עֶרְוָה וּשְׂעַר רֹאשֵׁךְ מִפְלֶצֶת;
וּמָה אַתְּ כֻּלָּךְ? חֵמֶת דָּם וָפֶרֶשׁ!
זוּהֲמַת הַנָּחָשׁ מֵאָז בָּךְ רוֹבֶצֶת
וּכְמוֹ דָּוָה עַמֵּךְ יִזְרֵךְ וִיגָרֵשׁ
מִבֵּית הַסֵּפֶר, מֵהֵיכַל אֱלוֹהַּ
וּמִבָּתֵּי מְשׂוֹשׂ לָשֵׂאת רַק נֹהַ
טוֹב לָךְ כִּי לֹא תֵדְעִי שְׂפַת אֲבוֹתַיִךְ,
כִּי בֵית אֱלֹהַיִךְ בְּפָנַיִךְ נָעָלוּ.
כִּי עַתָּה לֹא תִשְׁמְעִי בִּרְכַּת מְנַאֲצַיִךְ
"שֶׁלֹּא עָשָׂם אִשָּׁה" יוֹם יוֹם יִתְפַּלָּלוּ.
כְּעַכּוּ"ם וּכְעֶבֶד אַתְּ לָמוֹ נֶחְשֶׁבֶת,
כְּתַרְנְגֹלֶת לְגַדֵּל אֶפְרוֹחִים עוֹמֶדֶת.
לָמָּה, עֶגְלָה דָּשָׁה, פָּרָה חוֹלֶבֶת,
לָמָּה לָךְ אֵפוֹא הֱיוֹת מְלֻמֶּדֶת?
לָמָּה עַל חִנּוּכֵךְ יַעַמְלוּ חִנָּם –
וְהַהוֹלֵךְ בַּעֲצָתֵךְ יוֹרֵשׁ גֵּיהִנָּם?
הַמְעַט כִּי פְרִי-בֶטֶן מָנַע אֱלוֹהַּ,
כִּי לָקַח בַּנֹּעַר מִמֵּךְ הַבָּעַל,
כִּי מִבְחַר יָמַיִךְ אֲסִירַת נֹהַּ
עוֹד תִּשְׁמְרִי הַיָּבָם לַחֲלוֹץ לוֹ נָעַל.
עַל אָבִיךְ בָּכִית יוֹתֵר מֵאַחַיִךְ
וּבְעִזְבוֹנוֹ רַק הֵם בִּלְתֵּךְ נָחָלוּ.
אַךְ לֹא רַק טוּב אֶרֶץ גָּזְלוּ מִיָּדַיִךְ,
גַּם טַל הַשָּׁמַיִם לָךְ לֹא אָצָלוּ;
לָהֶם, צָרֵי עַיִן, רְמַ"ח מִצְוֹת מָנוּ
וְלָךְ הָעֲלוּבָה רַק שָׁלֹש נָתָנוּ
מָה אֲמֻלָּה לִבָּתֵךְ, אִשָּׁה עִבְרִיָּה!
תִּתְאַוִּי לָדַעַת, לַחַיִּים וָאָיִן. –
צֶמַח אֲדֹנָי אוֹבֵד בִּמְקוֹם צִיָּה,
גַּם שֶׁמֶשׁ לֹא יָדַע, לֹא רָאָה לָעָיִן!
קַרְקַע עוֹלָם אַתְּ פְּרִי תְּנוּבָה מַזְרַעַת,
אַךְ נִירֵךְ לֹא יָנִירוּ, תְּגַדְּלִי פֶרַע;
עוֹד לֹא הָיִית לְנֶפֶשׁ מַשְׂכֶּלֶת יוֹדַעַת
וּכְבָר הָיִית לְאִישׁ וַתְּחַיִּי זֶרַע,
וּבְטֶרֶם לָמַדְתְּ הֱיוֹת בַּת לְהוֹרַיִךְ
נִשֵּׂאת וַתִּהְיִי – אֵם לִילָדַיִךְ.
נִשֵּׂאת – הַיָּדַעְתְּ הָאִישׁ לוֹ תִּנָּשֵׂאִי?
הַאֲהַבְתִּו? הַרְאִיתִו עַיִן בעָיִן?
הֶאָהַבְתְּ? – אֻמְלָלָה, הֲטֶרֶם תֵּדָעִי
כִּי אַהֲבָה בִּלְבַב בַּת יִשְׂרָאֵל אָיִן?
אַרְבָּעִים יוֹם טֶרֶם אִמָּהּ חִבְּלָתָּה
הֵכִין לָהּ אַלּוּפָהּ הַמְּזַוֵּג זִוּוּגִים,
וּמַה-יַּמְרִיצָהּ אִם תִּרְאֶנּוּ עָתָּה?
מַה-תִּתֵּן, מַה-תּוֹסִיף אַהֲבַת תַּעֲנוּגִים?
אַהֲבָה מִן הֵן לֹא יָדְעוּ אִמּוֹתֵינוּ –
הַכְזוֹנָה נַעֲשֶׂה אֶת אֲחוֹתֵנוּ?
הָבִיאִי רֹאשֵׁךְ בַּצָּעִיף, פָּנַיִךְ הָלִיטִי,
וּקְוֻצּוֹתַיִךְ אֶל תַּחַת הַתָּעַר;
אֶל הָעוֹמֵד עַל יָדֵךְ מַה-זֶּה תַּבִּיטִי?
אִם גִּבֵּן אוֹ דַק הוּא, זָקֵן אוֹ נָעַר?
אַחַת הִיא לָךְ! הֵן לֹא אַתְּ הַבּוֹחֶרֶת,
הוֹרַיִךְ יִבְחָרוּ, הֵם בָּךְ יִמְשָׁלוּ,
כְּחֵפֶץ נִמְכָּר מֵרְשׁוּת לִרְשׁוּת אַתְּ עוֹבֶרֶת.
הַאֲרַמִּים הֵם כִּי פִי נַעֲרָה יִשְׁאָלוּ?
יַד אָבִיךְ מוֹשֶׁלֶת בָּךְ בִּבְתוּלָיִךְ,
וּבְצֵאתֵךְ מִבֵּיתוֹ – בַּעֲלֵךְ עָלָיִךְ.
בַּעֲלֵךְ – גַּם הוּא לֹא גֻּדַּל בַּנֹּעַר,
לֹא נָטַע כֶּרֶם, לֹא בָנָה לוֹ בַּיִת;
כִּכְלוֹת שְׁנוֹת אֲרֻחָתוֹ, בַּאֲבוֹד הַמֹּהַר,
וּכְהִשְׂתָּרֵג עָלָיו שְׁתִילֵי הַזַּיִת,
אָז יָחֵל לְבַקֵּשׁ חַיַּת יָד וּפַרְנָסָה
כְּאִישׁ אֹבֵד עֵצוֹת, חֲסַר לֵב וּתְבוּנָה.
וּבִרְאוֹתוֹ כִּי אֵין כֹּל, כִּי כָל תִּקְוָה נָסָה,
יָנוּס בַּאֲשֶׁר יָנוּס, יַעַזְבֵךְ עֲגוּנָה...
אֵלֶּה תּוֹלְדוֹת כָּל אִשָּׁה עִבְרִיָּה

[געפילטע פיש]

וואו! ס'גלייבט זיך נישט אז א פאעמע וואס איז געשריבן געווארן איבער הונדערט יאר צוריק זאל זיין אזוי אקטועל.
די איינציגסטע זאך וואס האט זיך געטוישט איז די קעסט, אנשטאט זיצן אויפן שווער'ס פלייצע זיצן זיי אויף נדבות פון אונז אלע.

[נהורא נפישא]

ס'איז לכאורה געשריבן שוין פאר הונדערט פופציג יאר צוריק.

[דעת תורה]

א רעכט משכיל'יש ארטיקל, וואס לפי דעתי נוח לא שלא בא ל'קאווע שטיבל.

[נהורא נפישא]

א רעכט משכיל'יש ארטיקל, וואס לפי דעתי נוח לא שלא בא ל'קאווע שטיבל.

איך בין מודה דערצו, און ס'איז גראדע מיר אויך אפענסיוו, מ'קען זיך אבער אסאך אפלערנען דערפון דהיינו מיט וואספארא געווער זיי זענען געקומען, און פארוואס זייער ליטעראטור האט אזוי אויסגענומען ביי די בחורי הישיבות, און היות איך האלט נישט אז דאס קען נאך שאטן הגם ס'איז נאך זייער אקטואעל איז עס אבער אבד עליהם כלח, אז ס'איז שוין אלטע אויסגעדראשענע טענות האב איך עס זיך ערלויבט ארויפצולייגן.

[פישלע העררינג]

ס'האט א המשך?

[הוגה]

א רעכט משכיל'יש ארטיקל, וואס לפי דעתי נוח לא שלא בא ל'קאווע שטיבל.

איז די פראבלעם די פאעמע, אדער די שרעקליכע נישט אויסגעהאלטענע אקטן און מהלך וואס זי אנטדעקט? שטעלט זיך אויף א איד (טאקע א משכיל, ער האט דאס נישט באהאלטן) און ער איז מעורר איבער א באקירעוודונג וואס האלב פון כלל ישראל מאכט מיט על לא דבר. איז מען מוחה אז עס איז משכיל'יש? איז דאס נישט די באקאנטע "לץ אחד דוחה"? יעצט פארשטייען מיר ווי אזוי עס קען זיין אז 150 יאר נאכן פובליצירונג פון די ווערטער שטייען מיר (חרדים) נישט בעסער אין די הינזיכט.

יישר כח נהורא פארן מיטיילן און פישל פארן איבערזעצן.

[מאטי]

פארציילן חסידים, אז ווען דער רבי האט געהערט דעם ליד האט ער אויסגעבראכן אין א געוויין, זאגענדיג : "דאס איז געזאגט געווארן 150 יאר צוריק אינעם ברען פון השכלה , אנו מה נענה אבתריה, אונז אינעם פינסטערן אכשיר דרי'דיגער דור על אחת כמה וכמה וויפיל מיר דארפן דאס באוויינען.  

[כתר מלכות]

אט טאקע דאס האבן חז״ל געמיינט לץ אחת דוחה מאה תוכחות..........
הוגה, איך האף אז די מורא׳דיג מיטמאכענישען וואס האלב כלל ישראל גייט אדורך זאל דיר נישט שאטן דיין געזונט. פארגעס נישט דו ביסט נאך יונג, דארפסט נאך אראפברענגן א דאזן נשמות אויף דער וועלט. So please take it cool.

[יאיר]

נהורא, האסט דאך אויסגעלאזט די זאפטיגסטע חלקים, ווי זי ווערט אן עגונה און מען האט קוים מיט צרות באקומען א גט, וואס איז צום סוף גע'פסל'ט געווארן ווייל עס האט געפעלט דער קוצו של יו"ד. וזה שמו וזה זכרו שיר "קוצו של יו"ד". יל"ג מיט זיין בייסיגע הומאר האט באטיטלט דעם רב וואס האט גע'פסל'ט דעם גט אלס רב ופסי הכוזרי, דאס איז געווען אן אנדייטונג אויף דעם גרויסן גאון און גדול רבי יוסף זכריה שטערן. פארשטייט זיך אז די גאנצע מעשה לא היה ולא נברא אלא משל היה, און עס איז געווען אן ערנסטע עולה פון זיין זייט דאס ארויפצוקלעבן אויף א גדול בישראל. מיט יארן צוריק האב איך געזען א גאנצער קונטרס וואס איז ארויסגעגעבן געווארן אקעגן דעם שיר, צו אויפווייזן פארוואס עס איז נישט ריכטיג.

[נהורא נפישא]

[tag]פישעל'ע העררינג[/tag] א שיינעם ארבעט
[tag]יאיר[/tag] קוצו של יו"ד איז א באזונדערע פאעמע, גראדע האב איך אבער יא אויסגעלאזט דעם המשך ווי ער פירט אויס וויאזוי די מאדערנע העברעאישע פרוי וועט אויסזען, פאר מער קוקט דא

[נהורא נפישא]

טעות היתה בידי ס'איז טאקע יא דער פאעמע פון קוצו של יו"ד

[יאיר]

מעגליך אז ער האט געמאכט דערפון נאך א פאעם, אבער דאס וואס דו ברענגסט נאך איז אות באות פון קוצו של יוד.

[מ גפני]

א רעכט משכיל'יש ארטיקל, וואס לפי דעתי נוח לא שלא בא ל'קאווע שטיבל.

איז די פראבלעם די פאעמע, אדער די שרעקליכע נישט אויסגעהאלטענע אקטן און מהלך וואס זי אנטדעקט? שטעלט זיך אויף א איד (טאקע א משכיל, ער האט דאס נישט באהאלטן) און ער איז מעורר איבער א באקירעוודונג וואס האלב פון כלל ישראל מאכט מיט על לא דבר. איז מען מוחה אז עס איז משכיל'יש? איז דאס נישט די באקאנטע "לץ אחד דוחה"? יעצט פארשטייען מיר ווי אזוי עס קען זיין אז 150 יאר נאכן פובליצירונג פון די ווערטער שטייען מיר (חרדים) נישט בעסער אין די הינזיכט.

יישר כח נהורא פארן מיטיילן און פישל פארן איבערזעצן.

ליינענדיג די ווערטער פון "לץ אחד דוחה" דערמאן איך מיך אז כ'האב געהערט א שיין ווארט אויף "לץ אחד דוחה מאה תוכחת" אויף אן אנדערע וועג: לץ אחד = איין וויץ/שמייכעל (זיין בשמחה) דוחה = שטופט אוועק מאה תוכחת = אלע תוכחת הכתובים בתורה

[דעת תורה]

א רעכט משכיל'יש ארטיקל, וואס לפי דעתי נוח לא שלא בא ל'קאווע שטיבל.

איז די פראבלעם די פאעמע, אדער די שרעקליכע נישט אויסגעהאלטענע אקטן און מהלך וואס זי אנטדעקט? שטעלט זיך אויף א איד (טאקע א משכיל, ער האט דאס נישט באהאלטן) און ער איז מעורר איבער א באקירעוודונג וואס האלב פון כלל ישראל מאכט מיט על לא דבר. איז מען מוחה אז עס איז משכיל'יש? איז דאס נישט די באקאנטע "לץ אחד דוחה"? יעצט פארשטייען מיר ווי אזוי עס קען זיין אז 150 יאר נאכן פובליצירונג פון די ווערטער שטייען מיר (חרדים) נישט בעסער אין די הינזיכט.

יישר כח נהורא פארן מיטיילן און פישל פארן איבערזעצן.

לא נתקררה דעתך ביז דו האסט באטיטלט אלע הלכות ווי "שרעקליכע" "נישט אויסגעהאלטענע" "באקירעוודונג" "מאכט מיט על לא דבר". מען רעדט נישט דא (נאר) פון בלויז סיסטעם פראבלעמען, נאר (אויך און בעיקר) פון גופי תורה. די פאעמע שטייט מיט גארנישט בעסער ווי קרח'ס ליצנות פון משה רבינו און די גאנצע משל וואס דער מדרש ברענגט. האסט א פראבלעם מיט תורת משה, זוך דיר א נייע תורה, אבער טוה דאס נישט אויף קאווע שטיבל, וועלכע איז עס פאר עס איים קאנסערנד א אידישע תורה'דיגע ארטאדאקסישע פארום.

[לעיקוואד]

יעדער זאך וואס ווערט געטוהן בשם די תורה ווערט גופי תורה? זיי זיכער מען דארף נישט טוישען קיין איין קוצו של יוד פון הלכות אישות קידושין גירושין עגונות וכו', און נאכאלץ שאפען א מציאות ווי עס איז נישטא קיין איינע פון די טענות פון דער 'משכיל '. קען זיין ער אליינס האט טענות אויף גופי תורה אויך, אבער דאס מיינט נישט אז די נקודות פון וויאזוי מענטשען פירען זיך אויף בתוך היהדות והתורה אומאויסגעהאלטען ווערט בטל מיט דעם וואס ער זאגט אזוי.

[דעת תורה]

אדרבה, לאמיר הערן וויאזוי? מען קען מתיר זיין צו לערנען תורה מיט פרויען? זאל מען סטאפן "מנאץ" זיין די פרויען און זאגן שלא עשני אשה? מתיר זיין קול ושער אשה, אויס ערוה? ירושת הבת? מתיר זיין יבמה לשוק? א פסול'ע גט וועגן דער נאמען איז נישט גוט געשריבן? איך האב אנגעכאפט אפאר דוגמאות, ואטו כי רוכלא ליחשב וליזול?

[לעיקוואד]

יא. ואטי כי רוכלא וכו'.
זה לגבי ההלכות '

לעיקר הנושא, די נקודה איז נישט געוויסע פרטים, נאר די צוגאנג. צו איז מען מזלזל אדער נישט וכו'. נישט יעדער פרט בפני עצמו.

[הוגה]

דעת תורה, עס איז נישט קיין סוד פאר קיינעם אז יל"ג איז נישט געווען רעליגיעז און האט נישט געהאט א פראבלעם מיט די תורה. מיט דעם אלעם טראגט דער פאעמע א שטארקע ווירדע ביי אונז צוליב איר רייכע שפראך, און צוליב די אקטואלע טעמעס און מעסידסשעס וואס עס ברענגט שטארק ארויס. פארשטייט זיך פון זיך אליינס אז דאס מיינט נישט אז מיר האלטן יעצט פונקט ווי יל"ג, אזוי ווי נהורא האט קלאר געשריבן אין די ערשטע תגובה.

למעשה זענען רוב נושאים שוין ארויף געברענגט געווארען אלץ אינדעווידואלע טעמעס אין ק"ש, סך הכל איז יעצט אויפגעברענגט געווארן עטליכע נושאים צוזאמען אויף א פאעטישע שטייגער. איז עס דען נישט אמת אז פרויען זענען דיסקרימענירט אין די חרדי'שע געמיינדע? קענסט זאגן אז ס'קומט אזוי, אבער עס מאכט עס נישט אויס דיסקרימינאציע. דו האלטסט נישט אז אין די חרדי'שע געמיינדע איז די פרוי נאר דא לשמש אחרים, צו ברענגן ווי מער קינדער, וואשן און קאכן כדי די מאן/טאטע/זון זאלן קענען לערנען און ארבייטן? קענסט האלטן אז ס'ריכטיג אזוי אבער עס טוישט נישט די פאקטן. און אזוי ווייטער אלע זאכן וואס דו האסט אויבן אויסגערעכנט. סאו יא, פרויען זענען באקריוודעט ע"פ תורה, אמאל מיט שרעקליכע און אמאל מיט אומאויסגעהאלטענע מהלכים (אנטשולדיגט פארן נישט לייגן די שרעקעדיגע קוואוטעישאן צייכענעס). און זייער אסאך מאל על לא דבר. בין איך נישט ארטאדאקסיש ווייל איך זאג דאס? און אויב איך וואלט עס נישט געזאגט וואלט די באקריוודונג אטאמאטיש אוועק געגאנגן?

ובכלל, דארפסט דיך נישט אזוי רעגן, קיינער וויל דא נישט אויסראטן די הייליגע תורה ח"ו, מען דיסקוסירט דא ס"ה די צענטראלע טעמע פון די פאעמע, די סענטימענט וואס דו קענסט נישט אוועק מאכן. קיינער נעמט נישט א יעדעס ווארט ליטערילי כאילו ס'וואלט געווען א רבי חיים, ס'נאר א פאעמע. בארואיגט אייך! ק"ש מיט אירע מיטגלידער בלייבן ווייטער ארטאדאקסיש, קיינער גייט זיך נישט שמד'ן דא, מיר אלע בלייבן ווייטער טרייע תורה אידן עד ביאת גואל צדק בב"א.


.

[הערשי]

לִבְנוֹת עַם אַחֵר לִסְגֻלָּה נִתָּנָה
מיין איך טייטשט צו גוישע טעכטער, נישט מלשון בויען.

[פישלע העררינג]

לִבְנוֹת עַם אַחֵר לִסְגֻלָּה נִתָּנָה
מיין איך טייטשט צו גוישע טעכטער, נישט מלשון בויען.

און וואס מיינט ער דערמיט צו זאגן?

[ברסלבער]

הערשי זאגט ריכטיג. ער זאגט הָאָרֶץ וּמְלֹאָהּ, כָּל טוּב וָנַחַת, לִבְנוֹת עַם אַחֵר לִסְגֻלָּה נִתָּנָה. אלעס גוטס אויף די וועלט איז געגעבן געווארן בלויז צו די בְּנוֹת עַם אַחֵר - פאר די גוי'אישע פרויען. און נישט פאר די אידישע.

[נהורא נפישא]

דער אמת, אז אין די איבערזעצונג ווערט פארלוירן די זאפטקייט און ארגינעלקייט צו וואס דער יודע ספר קען רילעטן, הגם ס'איז נאך אלטץ שייך צו זיין קונצליך.
לגבי די אפטייטש פון מפלצת =שרעק, הגם בשורשו טייטשט דאס טאקע שרעק אבער לדעתי האט דער משורר זיך באצויגן צו דעם ווארט אלץ א סינאנים צו ערוה ווי אין פסוק אשר עשתה מפלצת לאשירה (געטשקעלע וואס ווארפט א שרעק) ודרשו חז"ל כמין זכרות עשתה לו.