קאווע שטיבל

(איך בין ניי דא אין קען זיין אז דאס באלאנגט אין תורה ומחשבה-איך וועל שרייבען דא אין אויב איז עס א טעות בעט איך אז ווער עס קען זאל עס פארעכטען)

איך זעע אז עס זענען דא אסאך תלמידי חכמים אין בעלי דעת, וויל איך זיך אויסשמיעסען אפאר ענינים וואס איך קען נישט פארשטיין כתלמיד הדן לפני רבו, איך קום נישט בשום אופן חס ושלום זאגען אדער חלילה מערער זיין אויף גארנישט, נאר אויסרעדן מיינע שאלות להגדיל תורה ולהאדירה.
א.
אין מסכת סנהדרין דף קה ע"ב ווערט געברענג: והיינו דקאמר להו נביא לישראל עמי זכר נא מה יעץ בלק מלך מואב ומה ענה אותו בלעם בן בעור מן השטים ועד הגלגל למען דעת צדקות ה', מאי למען דעת צדקות ה' אמר להן השי"ת לישראל דעו נא כמה צדקות עשיתי עמכם שלא כעסתי כל אותן הימים בימי בלעם הרשע שאילמלא כעסתי כל אותן הימים לא נשתייר משונאיהן של ישראל שריד ופליט, די באשעפער גרויסט זיך אז ער האט נישט געווארן אין כעס בשעת בלעם האט געוואלט שעלטען כלל ישראל ווייל אויב וואלט ער ווען געווארן אין כעס וואלט חלילה כלל ישראל אויסגעמעקט געווארן, ע"כ. די גמרא איז ממש א פלא אין שווער צי פארשטיין הקב"ה האט כורת ברית געווען מיט די אבות אז ער וועט געבען ארץ ישראל פאר זייערע קינדער - אין אידען האבן נישט חוטא געווען אין ס'קומט זיי נישט קיין שום עונש, נאר וואס דען דער אלטער בלעם שעלט! נו איז וואס האט זיך דען דער וועלט געענדיגט? פארוואס ווערט השי"ת דערשראקען אין מיז אים פאלגען אין דארף אים מאכן א שפיצעל נישט ווערן אין כעס, זאל ער שעלטען! דער בורא יתברך שמו איז דאך דער בעל היכולת ובעל הכחות כולם, קען דען זיין אז בלעם האט א כח איבער השי"ת ח"ו?
[בשלמא דאס וואס השי"ת לכתחילה לאזט אים נישט גיין פארשטיי איך, כדי נישט צי מאכען א נס סתם פראבירט מען צי מונע זיין דעם גאנצע פראבלעם זאל זיך נישט אנהייבען (דאס איז א נושא פארזיך וואס פונקט איז דער כח פין דער קללה בכלל אז ס'פאדערט זיך א נס וכדלהלן) אבער אז ער איז שוין געגאנגען אין השי"ת דארף שוין מאכן א שינוי אין זיין הנהגה - איז דען נישט גרינגער פושט צי מבטל זיין בלעם'ס כח אין פארטיג? פארוואס האט השי"ת געדארפט מאכן א שינוי אין זיין אייגינע הנהגה אין נישט געקענט מבטל זיין דער כח פין בלעם?]

די זעלבע טעם פארוואס גאט דארף מאכן רעגן כדי ס'זאל וואקסן. קען דען נישט וואקסן אן רעגן? אז דער אייבערשטער האט געגעבן א כח פאר בלעם צו שעלטן, האט בלעם א קלארע בחירה ווי אזוי דאס צו אויסנוצן. געגעבן איז געגעבן.

במחילת כבודך ח"ו צוזאגן אז געגעבען איז געגעבען מאכסט דאך גאט פאר א מוגבל אדער עכ"פ זאגסטו אז ער האט זיך מגביל געווען אין קען נישט טוישען חלילה! ס'האט נישט קיין שייכות מיט רעגן ווייל אוודאי איז דא א טבע אין ס'איז נישט דא א סיבה צו טוישען דער טבע סתם, אבער ביי בלעם האט דאך גאט יא געטוישט זיין הנהגה איז פארוואס האט ער געדארפט טוישען די הנהגה ביי זיך אין נישט ענדערשט די הנהגה מיט בלעם?

אזוי ווי גאט גיט יעדן א בחירה אויפצוהייבן א האק און פלעטערן קעפ און ער גייט נישט טוישן די טבע א רגע פארן זעץ אז די האנט זאל געלעמט ווערן. וואו האט מען דא סיי ווי געטוישט די טבע?

. איך קום נישט בשום אופן חס ושלום זאגען אדער חלילה מערער זיין אויף גארנישט, נאר אויסרעדן מיינע שאלות 

איך האב זייער מורא אז די הייבסט אן צו האבן א ירידה, עכ"ז לאמיך פרובירן צוענטפערן.
בלעם איז דאך געווען א נביא לויט טייל אפילו גרעסער פון משה, און א קוסם בכח מקלל צו זיין מענטשן גאט קען טון סיי וואס וויאזוי ער וויל, פונדעסטוועגן טוט עס גאט אויף א וועג וואס רעדט צום מענטש אין באופן ארויסצוווייזן א חיבה יתירה צום אידישן פאלק, מיט דעם וואס דער נביא קומט אינז זאגן עטליכע דורות שפעטער עמי זכר נא מה יעץ בלק וכו' און וואס האט גאט געטון ער איז ארויס פון זיין וועג ער האט נישט כועס געווען, און קיינער האט דאס אפילו דעמאלטס נישט געוויסט, ווייל גאט האט ליב כלל ישראל, נאר דער נביא פארציילט אינז שפעטער די צדקות השם, ובאופן זה אז גאט איז ארויס פון זיין וועג איז עס סאך מער appealing

ר' מאטי במחילה נאכאמאל, א. דאס אליינעס איז א מחולקת צי א מענטש האט מכח בחירה אן אפשרות צי שעדעקען א צווייטען אפילו עס איז אזוי נישט נגזר געווארן, אדער איז פשט ווי רש"י זאגט ביי א הורג בשוגג אז אויף דעם טויטען איז אזוי נגזר געווארן אין בחירה איז נאר ווער זאל זיין די שליח. ב. דא האט מען דאן נישט געטוישט דער טבע דא? האסטו שוין געהערט אמאל אן אייזעל רעדן? איז דען נישט גרינגער צי מבטל זיין בלעם'ס כח?

נוהרא נפישא א יישר כח פאר פראבירען בלייכטען די סגיא מיט דיין לעכטיגקייט אבער עס איז נישט געניג, מיט מבטל זיין בלעם'ס כח זעעט מען געניג אהבה, אין דער נביא קען ווייטער זאגן בריווח למען דעת צדקות ה' אז מען האט פין דער נביא וואס איז אפשר גערעסער ווי משה אליינעס אוועק גענומען דעם כח אין בלינד געמאכט דער עיני השכל זיינע

לאמיך מסביר זיין פארוואס ס'איז מער appealing/עכ"פ פאר מיר, ווייל דאא איז נישט אן איינמאליגע dismantlement פון בלעמ'ס כח פאר א תקופה, ס'איז א טעגליכע זאך וואס זכרון בני ישראל איז געווען לפני כסא כבודו אין איז ארויס טאג טעגליך פון זיין רוטין, און נישט אפילו מ'זאל דאס וויסן.

א. מען רעדט פין דריי טעג אינגאנצען. ב. ווער רעדט פין מבטל זיין זיין כח אינגאנצען ער איז דאך א טישלער אין איז נאך אלעס אין ביזנעס, מען רעדט פין מבטל זיין זיינע קללות אויף אידען ווען ער וועט שעלטען, אין פארקערט זאל ער שטיין א גאנצער יאר אין שעלטען אין גארנישט וואלט געשען בשעת ווען ער שעלט אנדערע שאדט עס יא! לדעתי ווייזט עס אויף סאך מער אהבה. ג. אין בעיקר זעעט מען דאך אין גמרא אז אלע חוץ פין איין ברכה איז געגאנגען נאך זיין מחשבה אין עס האט יא געשאדט אפילו אז גאט איז נישט געווארן אין כעס! ווי אזוי קען מען דאס פארשטיין אז אויב איז זיין גאנצער כח געווען פין מכוון זיין די שעה איז ווי אזוי האט עס געשאדט ווען גאט האט נישט געווארן אין כעס? ובנוסף איז דען נישט בעסער אז גאט זאל יא ווערען אין כעס אין דאך אינגאנצען אוועק נעמען בלעם'ס כח איבער אידען?

נושא ונותן האט געשריבן:ר' מאטי במחילה נאכאמאל, א. דאס אליינעס איז א מחולקת צי א מענטש האט מכח בחירה אן אפשרות צי שעדעקען א צווייטען אפילו עס איז אזוי נישט נגזר געווארן, אדער איז פשט ווי רש"י זאגט ביי א הורג בשוגג אז אויף דעם טויטען איז אזוי נגזר געווארן אין בחירה איז נאר ווער זאל זיין די שליח. ב. דא האט מען דאן נישט געטוישט דער טבע דא? האסטו שוין געהערט אמאל אן אייזעל רעדן? איז דען נישט גרינגער צי מבטל זיין בלעם'ס כח?

רמב"ם, מורה נבוכים מאמר ב' פרק מ"ב:

כבר ביארנו כי כל מקום, שנזכר בו ראיית מלאך או דיבורו, שזה אמנם הוא במראה הנבואה או בחלום, יבאר בהם או לא יבאר, הכל בשווה, ... ודע זה והבינהו מאד ואין הפרש בין שיכתוב תחילה שהוא ראה מלאך או יהיה הנראה מן המאמר תחילה שהוא חשבו איש מבני אדם ואחר כן בסוף העניין התבאר לו שהוא מלאך... (ומביא עניין שלושת האנשים אצל אברהם והיאבקות יעקב עם המלאך שכולם במראות הנבואה)... וכן עניין בלעם כולו בדרך ודברי האתון הכל במראה הנבואה אחר שהתבאר באחרית העניין דיבור המלאך...

נישטא קיין מחלוקת צו א מענטש האט א בחירה צו טון שלעכטס צו נישט

ס'איז א בפירוש'ע פסוק אין די תורה "העידותי בכם היום, את-השמיים ואת-הארץ--החיים והמוות נתתי לפניך, הברכה והקללה; ובחרת, בחיים--למען תחיה, אתה וזרעך"

ר' מאטי איך ווינדער זיך אויף דיר אלץ איינער וואס איז מן הסתם א טיפע קאפ והא ראיה לערענטסט מורה נבוכים אין מיט דעם אלעם פארשטייסטו נישט מיינע פושטע ווערטער, איך האב קיינמאל נישט געזאגט אז ס'איז דא א מחלוקת צי ס'איז דא בחירה צי נישט, נאר צי בחירה געבט פאר דעם בוחר א כח צי שעדעקן איינער וואס איז נישט נגזר געווארן אןיף אים ער זאל געשעדעגט ווערן.
ולשיטת הרמב"ם: א נבואה פין א אתון רעדן אחז געניג א גרויסער שינוי הנהגה.

בחירה מיינט בחירה.... אנע אפהאלטן ....אוועקנעמן כוחות אויב איז נישט נגזר געווארן איז די פארקערטע פון בחירה.. אויב איז שוין נגזר געווארן איז שוין ווייטער נישטא קיין בחירה. ווי אזוי דאס גייט אינאיינעם איז א שמועס פאר זיך.

בלעם איז שוין געווען במדריגת נבואה נאך בעפאר די מעשה מיט בלק, ס'איז גארנישט געטוישט געווארן. ובכלל לויטן רמב"ם איז נבואה א נאטורליכע הרגשה פון א חזיון ואכמ"ל..

א. איך זעע וואס די טענה'סט אין עס איז טאקע א שמיעס פאר זיך, אבער עס זענען דא ראשונים וואס שרייבען אזוי בפירוש ( אין דער בעש"ט ותלמידיו לערנען זיכער אזוי ) אז בחירה איז צי הארגענען צי נישט הארגענען אויף איינעם וואס איז נגזר געווארן צי שטארבען ולשיטתם עדיין צריך ביאור.
ב. אין וויטער דער רמב"ם בנוגע דעם פי האתון איז אויך דא ( רוב ) ראשונים וואס לערנען אנדערש ועדיין צריך ביאור. ( איך האב געשריבען אין תורה אין מחשבה א געדאנק וועגען דעם פי האתון, ע"ש ).
ג. אדרבה עפען א אשכול אויסצישמיעסען דעם נושא.

נהורא נפישא האט געשריבן: ס'איז א טעגליכע זאך וואס זכרון בני ישראל איז געווען לפני כסא כבודו אין איז ארויס טאג טעגליך פון זיין רוטין,

איך האב יעצט געענדיגט מעביר סדרה זיין אין איך זעע בכלל נישט אז עס האט גענומען מער ווי א טאג די אלע דריי קללות/ברכות

ב. פארוואס שעלטען לאזט מען אים נישט, אבער א עצה וואס האט אנגעמאכט א מגפה לאזט מען אים יא?

נושא ונותן האט געשריבן:במחילת כבודך ח"ו צוזאגן אז געגעבען איז געגעבען מאכסט דאך גאט פאר א מוגבל אדער עכ"פ זאגסטו אז ער האט זיך מגביל געווען אין קען נישט טוישען חלילה! ס'האט נישט קיין שייכות מיט רעגן ווייל אוודאי איז דא א טבע אין ס'איז נישט דא א סיבה צו טוישען דער טבע סתם, אבער ביי בלעם האט דאך גאט יא געטוישט זיין הנהגה איז פארוואס האט ער געדארפט טוישען די הנהגה ביי זיך אין נישט ענדערשט די הנהגה מיט בלעם?

ביסט נישט גערעכט אין השקפה, פונקט אזויווי קריעת ים סוף האט דער אויבערשטער געקענט מאכען אהן קריעת ים סוף א נס ווי צ.ב.ש אז די מצריים זאלען ווערען געלעמט און נישט קענען גארנישט טוהן, צו נאכמער, צונעמען זייער דעת אז זיי זאלען נישט וועלען נאכלויפין די אידען.

ועוד והוא העיקר, ס'איז נישט קיין חסרון אין אויבערשטען צו זאגען אז ער "קען" נישט טוהן געוויסע זאכען ווייל דער וועלט ארבעט נישט אזוי, צ.ב.ש. זאגען אז מען מוז גלייבען אז כביכול קען מאכען פין איין מענטש צוויי מענטשען וכו', כמבואר בהרבה ספרים.

אמת סאיז דא א מחולקת צי די אייבעשטער קען טוהן א זאך וואס קען נישט גוטוהן ווערן. אבער וואס האט עס א שייכות מיט אוועק נעמען די כח הקללה פין בלעם עס זאל נישט שאטען אידען, דער גאנצער כח איז א דבר לא מובן אין ווי אזוי קען זיין אז א מענטש זאל האבן א כח איבערען אייבעשטער אים צי צווינגען צי הארגענען אידען ווען ער וויל נישט?
בנוסף דאס וואס די האסט געברענגט פין ספרים איז א ראיה פונקט פארקערט ווייל עס איז בלתי נמנע אז גאט זאל באשאפען א כח וואס קען אים מגביל זיין עיין במורה ח"א פרק י משהו אני זוכר בדיוק באורך גדול

אין השקפה איז אויכט נישט דומה צי אלע נסים ווייל דארטען האט מען געדארפט א נס אין וועלעכער נס עס וואלט נאר געווען קען מען פרעגען פארוואס נישט א אנדערע נס, אבער ביי בלעם ווער דארף א נס בכלל? ווער איז מכריח גאט צי פאלגען בלעם ווען ער וויל נישט?

דער זעלבער וואס איז מכריח גאט צו געבען חיות פאר פרעה ווען ער לויפט נאך די אידען. מלך עלוב?

ביי פרעה האט עס דאך געהאט א מטרה, נקמה! אבער גאט איינהאלטען זיין כעס, פארוואס? זאל ער שעלטען! וואס האט גאט אזוי מורא פאר אים?

בדרך אגב וויל דא שרייבען א נייעם מהלך אינעם גאנצען פרשה לפי הנ"ל שיטת האבן עזרא
די אבן עזרא איז מפרש אין פרק כב פסוק כח: אז בלעם איז נישט געווען א נביא בכלל ( כך הוא גם ברמב"ן כמה פעמים ) נאר קוסם היה, אין היה יודע המזלות אין טאמער האט ער געזען אויף א מענטש אז עס גייט אים געשען אפעס שלעכטס אדער עפעס גוט האט ער יענעם שנעל געשאלטן אדער געבענטשט אין ווען עס איז געקומען צום מענטש דער זאך וואס בלעם האט געזאגט האבן אלע געמיינט אז עס איז געקומען מחמת זיין קללה אדער זיין ברכה, אבער אליבא דאמת האט ער נישט געהאט קיין שום כח אדער יכולת בכלל, אין דאס זאגט ער פשט אין לא אוכל לעבור את פי ה' אז ער האט מודה געווען אז ער האט נישט קיין שום יכולת אדער כח בכלל. אין לפי זה ווערט די קשיא זייער שווער וואס האט געארט פארן באשעפער אז ער וועט גיין שעלטען, ער האט דאך מילא נישט קיין שום כח בכלל? דער אה"ע איז מפרש אין פסוק ט אויף ויבוא אלוקים אל בלעם לשיטתו אז ס'איז נישט דא אזא זאך ווי א קללה בכלל אין ביי בלעם'ען בפרט איז פארוואס טאקע האט דער אייבעשטער געדארפט קומען רעדן מיט בלעם? איז ער מסביר אז משום כבוד ישראל, ווייל גאט האט דאך געוויסט אז ס'וועט זיין דער חטא בעל פעור וואס וועט אנברענגען א שרעקליכער מגיפה, אין אויב וואלט בלעם געשאלטן אידען וואלט דער גאנצער וועלט געמיינט אז בלעם'ס קללה האט אנגעברענגט די מגפה! אין אידען'ס כבוד מיט השי"ת כבוד וואלט נתחלל געווארן, פאר דעם האט דער אייבעשטער אים מונע געווען פין שעלטען.
אבער דער פשט פין אב"ע שטימט נישט מיט די אויבערדערמאנטע חז"ל אין סנהדרין אז דער אייבישטער האט נישט געווארן אין כעס כל אותם הימים, וועט מען מוזען זאגן אז דער אב"ע נעמט טאקע נישט אן די גמרא, איי דער פסוק פון עמי זכר נא מה יעץ בלק ומה ענה אותו בלעם למען וואס איז דער גרויסער צדקה? נ"ל אז דער פסוק רעדט נישט בכלל וועגן די קללות, נאר וועגן די עצה פין בלעם וואס ער האט געענטפערט פאר בלק אז אלקיהם של אלו שונא זימה אין אים איינגערעדט צי שיקען בנות מואב צי מחטיא זיי ישראל, ולמען דעת צדקות ה' דער צדקה איז אז דער באשעפער האט מוחל געווען אידען ולא כליתי את בני ישראל בחמתי. אין אפשר קען מען דאס בדוחק מעמיס זיין אין די גמרא אז גאט איז נישט געווארן אין כעס כל אותם הימים, לכאורה דארף מען מדייק זיין וואס איז דאס דער "כל אותם הימים" בפשטות האט דער גאנצער מעשה געשען אין איין טאג? ואולי קען זיין אז מען רעדט דא אויף די טעג נאכדעם וואס אידען האבן חוטא געווען בבעל פעור וכל אותם הימים האט דער אייבעשטער נישט געווארן אין כעס אדער לכל הפחות איינגעהאלטן זיין כעס ולא כילה את בני ישראל בחמתו.
ולפי די אב"ז קען מען פאר ענטפערען נאך א דיוק אין פסוק: בלק שיק צי בלעם לכה נא ארה לי את העם הזה "אולי" אוכל נכה בו ... כי "ידעתי" את אשר תברך מברך ואשר תאר יואר: ולכאורה איז עס דאך א סתירה דא זאגט ער אז ידעתי איך ווייס אז דיינע ברכות אין קללות ארבעטען איז פארוואס האט ער א ספק אולי אוכל נכה בו ס'איז מעגליך אז ער וועט קענען אין קען זיין אז נישט? ( באמת רש"י אין איכה אויפען פסוק יתן בעפר פיהו אולי יש תקווה טייטשט ודאי יש תקווה, אבער דאס איז דאך נישט לפי פשוטו ), ולפי דער אב"ע איז געוואלדיג, בלק האט געוויסט אז אלע ברכות אין קללות פין בלעם זענען מקיום געווארן אבער ער האט זיך אין דעם אליינס געספק'עט צי בלעם איז פשוט א קוסם אדער האט ער גאר א כח פארדעם האט ער געזאגט אולי בלשון אפשר.

אבער ווי קען זיין אז ער איז נישט קיין נביא, און גאט באווייזט זיך צו אים?

מאטי האט געשריבן:אבער ווי קען זיין אז ער איז נישט קיין נביא, און גאט באווייזט זיך צו אים?

לכבודם של ישראל עכ"ל האב"ע.