אין אדם מוריש שקר לבניו

[ידען]

איך פארשטיי נישט די פאר ווערטער וואס דע רמב״ם ניצט פאר א גרויסע ראי׳ צו די אידישע אמונה.

איד די גוי דען יא מוריש שקר פאר זיינע קינדער?

איך זוך שוין יארן מע זאל מיך עס געהעריג מסביר זיין.

[יידל]

נאך א שטערקע אומפארשטענדעניש איז אז ליידער זעען מיר היינט ווי מענטשן זענען מוריש שקר לבניהם אין גרויסן.

[ידען]

נאך א שטערקע אומפארשטענדעניש איז אז ליידער זעען מיר היינט ווי מענטשן זענען מוריש שקר לבניהם אין גרויסן.

איז טאקע נאך שווערער.

מענטשן בארעדן אסאך מאל די רבנים אבער מאכן זיכער אז זייערע קינדער זאלן נישט צוהערן.

[געפילטע פיש]

צוויי פוינטס, איינס אז ס'שטייט אין אדם מוריש, נישט אין אדם אומר שקר לבניו, מסתם מיינט דאס אז ווען ס'קומט צו עקרי אמונה, חיים נצחיים וועט מען נישט איינרעדן די קינדער שטותים.
צווייטענס, איך געדענק נישט פונקטליך די קאנטעקסט פונעם רמב"ם, אבער קען זיין ער מיינט אז א מענטש וועט נישט ביודעים איינרעדן זיינע קינדער אמונות טפילות, אבער אויב איז דער טאטע אויך איינגערעדט וועט ער אוודאי אויך איינרעדן זיינע קינדער, ממילא, דאס אז יאשקע האט געוואקט אויף וואסער האבען נאר די נאנטע תלמידים מיטגעהאלטן און איינגערעדט פארן עולם און דער עולם האט געגלייבט, אבער די סיפור התנ"ך מיט די אלע אותות ומופתים האט א גאנצע פאלק מיטגעהאלטן, און אויב א גאנצע פאלק דערציילט דאס פאר זייערע קינדער ווייזט אז זיי גלייבן דערין און אויב זיי גלייבן מיינט אז זיי האבן דאס מיטגעהאלטן.

מאכט סענס?

[ידען]

איך ווייס נישט אויב מע מעג דא פרעגן ווייטער,

קען נישט זיין אז א פאר מענטשן האבן יענע צייטן ווען מענטשן האבן קוים געקענט לייענען, האבן זיי איינגערעד מענטשן אז מע האט געוויזן אותות ומופתים פאר אסאך מענטשן?

אויך ביי יאשקע דערציילט מען אסאך פון זיינע מופתים זענען געווען פאר אסאך מענטשן.

און ווייטער וויזוי איז מעגליך אז די פאר האבן פארקויפט פאר זייערע קינדער די מופתים פון יאשקע אויב סע נישט אמת?

[דבילה]

'ך האב ביי מיר זעלבסט די גרעסטע ראיה אז א מענטש איז יא מוריש שקר לבניו! 'ך האב פארציילט מיינע קינדער אז די אסיפה איז א געוואלדיגער זאך, און ביי מיר איז קיין צל ספק נישט אז דאס איז געווען א טראגישער געשעעניש וואס די נאכווייען דערפין וועלן געפילט ווערן פאר א לאנגע צייט!

'עסטו פרעגן - פארוואס טאקע? 'ך זיי פשוט צו שיצן... זיי זאלן נישט דארפן לעבן אין קאנפליקטן מיט זייערע סביבה. עכ"פ, טעכנישע, פראקטישע סיבות.

אבער דער נישט גלויביקער קען דאך פונקט אזוי האבן אנדערע (אדער די זעלבע) טעכנישע און פראקטישע סיבות צו פארקויפן זיינע קינדער אויף אמונות וואס ער איז דערצו נישט מסכים.

[ידען]

'ך האב ביי מיר זעלבסט די גרעסטע ראיה אז א מענטש איז יא מוריש שקר לבניו! 'ך האב פארציילט מיינע קינדער אז די אסיפה איז א געוואלדיגער זאך, און ביי מיר איז קיין צל ספק נישט אז דאס איז געווען א טראגישער געשעעניש וואס די נאכווייען דערפין וועלן געפילט ווערן פאר א לאנגע צייט!

'עסטו פרעגן - פארוואס טאקע? 'ך זיי פשוט צו שיצן... זיי זאלן נישט דארפן לעבן אין קאנפליקטן מיט זייערע סביבה. עכ"פ, טעכנישע, פראקטישע סיבות.

אבער דער נישט גלויביקער קען דאך פונקט אזוי האבן אנדערע (אדער די זעלבע) טעכנישע און פראקטישע סיבות צו פארקויפן זיינע קינדער אויף אמונות וואס ער איז דערצו נישט מסכים.

פארוואס מיינסטו אז סע אזוי טראגיש? און וואס וועלן זיין די נאכווייען?

איך זעה נישט א פראבלעם אז מע לייגט א פילטער, איך טראכט אליינס אפי׳ צו לייגען א פילטער.

So מאכסט אוועק די אין מוריש שקר לבניו?

אפשר מיינט די רמב״ן (ישר כח יאנקל פאר קלאר מאכן די מקור) אז נאר די ערשטע דור זענען אזוי געווען. שפעטער איז עז שוין אין די סיסטעם אזוי ווי ביי דבילה?

[דבילה]

'ך האב ביי מיר זעלבסט די גרעסטע ראיה אז א מענטש איז יא מוריש שקר לבניו! 'ך האב פארציילט מיינע קינדער אז די אסיפה איז א געוואלדיגער זאך, און ביי מיר איז קיין צל ספק נישט אז דאס איז געווען א טראגישער געשעעניש וואס די נאכווייען דערפין וועלן געפילט ווערן פאר א לאנגע צייט!

'עסטו פרעגן - פארוואס טאקע? 'ך זיי פשוט צו שיצן... זיי זאלן נישט דארפן לעבן אין קאנפליקטן מיט זייערע סביבה. עכ"פ, טעכנישע, פראקטישע סיבות.

אבער דער נישט גלויביקער קען דאך פונקט אזוי האבן אנדערע (אדער די זעלבע) טעכנישע און פראקטישע סיבות צו פארקויפן זיינע קינדער אויף אמונות וואס ער איז דערצו נישט מסכים.

פארוואס מיינסטו אז סע אזוי טראגיש? און וואס וועלן זיין די נאכווייען?

איך זעה נישט א פראבלעם אז מע לייגט א פילטער, איך טראכט אליינס אפי׳ צו לייגען א פילטער.

So מאכסט אוועק די אין מוריש שקר לבניו?

אפשר מיינט די רמב״ן (ישר כח יאנקל פאר קלאר מאכן די מקור) אז נאר די ערשטע דור זענען אזוי געווען. שפעטער איז עז שוין אין די סיסטעם אזוי ווי ביי דבילה?

פארוואס דער אסיפה איז טראגישע געשעעניש - נישט אין דעם אשכול.

א פילטער איז טאקע א פיינע זאך, 'ך וואלט אליין ח"ו נישט צוגערירט א קאמפיוטער אן א פילטער. אבער נישט פארדעם האבן די היצקעפ צאמגעברענגט פופציג טויזענט נפשות.

די קושיא אויף "אין אדם מוריש שקר לבניו איז עומדת במקומה".

למאי נפק"מ די ערשטע דור פון די צענטער? אויב איז דער כלל "אין אדם מוריש כו'" נישט פארשטענדליך, ווייסטו שוין בכלל נישט וואס איז פארגעקומען אין די ערשטע דור.

[ידען]

די ערשטע דור האט דאך געזען מופתים וואס האט קלאר געוויזען , ממילא איז עס נישט געווען קיין שקר.

וועגןדי טראגישקייט פון כינוס האסטו געשריבן ביי די כינוס אשכול.?

[בן תמליון]

צוויי פוינטס, איינס אז ס'שטייט אין אדם מוריש, נישט אין אדם אומר שקר לבניו, מסתם מיינט דאס אז ווען ס'קומט צו עקרי אמונה, חיים נצחיים וועט מען נישט איינרעדן די קינדער שטותים.
צווייטענס, איך געדענק נישט פונקטליך די קאנטעקסט פונעם רמב"ם, אבער קען זיין ער מיינט אז א מענטש וועט נישט ביודעים איינרעדען זיינע קינדער אמונות טפילות, אבער אויב איז דער טאטע אויך איינגערעדט וועט ער אוודאי אויך איינרעדען זיינע קינדער, ממילא, דאס אז יאשקע האט געוואקט אויף וואסער האבען מאר די נאנטע תלמודים מיט געהאלטען און איינגערעדט פארן עולם און די עולם האט געגלייבט, אבער די סיפור התנ"ך מיט די אלע אותות ומופתים האט א גאנצע פאלק מיט געהאלטען און אויב א גאנצע פאלק דערציילט דאס פאר זייערע קינדער ווייזט אז זיי גלייבען דערין און אויב זיי גלייבען מיינט אז זיי האבן דאס מיט געהאלטען.

מאכט סענס?

זיכער דאס איז פשט. א טאטע וועט נישט ביודעים פארקויפן זיינע קינדער באפקעס אויסער אז ער אליין גלייבט דערין.

[פשוט-קאמפליצירט]

איך ווייס נישט אויב מע מעג דא פרעגן ווייטער,

קען נישט זיין אז א פאר מענטשן האבן יענע צייטן ווען מענטשן האבן קוים געקענט לייענען, האבן זיי איינגערעד מענטשן אז מע האט געוויזן אותות ומופתים פאר אסאך מענטשן?

אויך ביי יאשקע דערציילט מען אסאך פון זיינע מופתים זענען געווען פאר אסאך מענטשן.

און ווייטער וויזוי איז מעגליך אז די פאר האבן פארקויפט פאר זייערע קינדער די מופתים פון יאשקע אויב סע נישט אמת?

די אותות ומופתים זענען נישט דער יסוד פאר אמונה. און עס קען זייער מעגליך זיין אז יוזל האט אויך געוויזן אותות ומופתים. (מאן יימר אז נישט? די תורה ווארנט קעגן פאלשע נביאים וואס וועלן אפשר ניצן מופתים.)

כ'האב קיינמאל נישט געזען דעם "אין אדם מוריש וגו'" אינעווייניג. אן וויסן אין וועלכן קאנטעקסט דאס איז געזאגט געווארן, איז מסתבר אז עס באציט זיך אויף מעמד הר סיני, ווייל דארט, ווען מען רעדט פון עפעס וואס איז געשען (נישט עפעס אין וואס מען גלייבט), איז שייך צו רעדן וועגן א מעגליכקייט פון מוריש זיין שקר. יעדער טאטע ווייסט צו זאגן אז זיין טאטע האט אים געזאגט אז זיין טאטע האט אים געזאגט ... אז זיין טאטע האט געזען.

[נולד מאוחר]

איך פארשטיי נישט די פאר ווערטער וואס דע רמב״ם ניצט פאר א גרויסע ראי׳ צו די אידישע אמונה.

איז דער גוי דען יא מוריש שקר פאר זיינע קינדער?

איך זוך שוין יארן מע זאל מיך עס געהעריג מסביר זיין.

ביטע ברענג צו די לשון קדשו פונעם רמב"ם, מ'זאל קענען מעיין זיין.
בט"וו, כ'מיין ס'איז נישט קיין רמב"ם.

[יידל]

א זוך אויף בר-אילן האט מיר געוויזן אז דער לשון שטייט נאר אין מלבי"ם משלי פרק כג, פסוק כב:

שמע לאביך זה ילדך, מצוהו שישמע ויקבל חקי החכמה מאביו ואל יסתפק בקבלתו שינחיל אותו דבר שקר, אחר שזה ילדך. ואין אב מנחיל שקר לבניו, וכן בקבלך דרכי המנהגים מאמך, אל תבוז מצד שזקנה אמך, ותחשוב שהמנהגים האלה היו טובים לדור ראשון לא לדור החדש, ושהם טובים לזקנים לא לנערים שרתיחת התאוה בוער בם

[יואליש]

צוויי פוינטס, איינס אז ס'שטייט אין אדם מוריש, נישט אין אדם אומר שקר לבניו, מסתם מיינט דאס אז ווען ס'קומט צו עקרי אמונה, חיים נצחיים וועט מען נישט איינרעדן די קינדער שטותים.
צווייטענס, איך געדענק נישט פונקטליך די קאנטעקסט פונעם רמב"ם, אבער קען זיין ער מיינט אז א מענטש וועט נישט ביודעים איינרעדען זיינע קינדער אמונות טפילות, אבער אויב איז דער טאטע אויך איינגערעדט וועט ער אוודאי אויך איינרעדען זיינע קינדער, ממילא, דאס אז יאשקע האט געוואקט אויף וואסער האבען מאר די נאנטע תלמודים מיט געהאלטען און איינגערעדט פארן עולם און די עולם האט געגלייבט, אבער די סיפור התנ"ך מיט די אלע אותות ומופתים האט א גאנצע פאלק מיט געהאלטען און אויב א גאנצע פאלק דערציילט דאס פאר זייערע קינדער ווייזט אז זיי גלייבען דערין און אויב זיי גלייבען מיינט אז זיי האבן דאס מיט געהאלטען.

מאכט סענס?

זיכער דאס איז פשט. א טאטע וועט נישט ביודעים פארקויפן זיינע קינדער באפקעס אויסער אז ער אליין גלייבט דערין.

דאנמאלס וואס זאגט דאס? אז דער וואס האט מיך איבערגעגעבן האט באמת געגלייבט דערין? איז וואס? דערמאנט מיך וואס ר' יענקעלע פלעגט פארציילן א מעשה און אויסרעכענען איש מפי איש פון ווען ער האט עס געהערט ביזן מקור, וועלכער -זאגט ר' יענקעלע- איז געווען א מוחזק שקרן. אבער פון דארט און ווייטער האבן אלע געגלייבט דערין.

[יואליש]

איך ווייס נישט אויב מע מעג דא פרעגן ווייטער,

קען נישט זיין אז א פאר מענטשן האבן יענע צייטן ווען מענטשן האבן קוים געקענט לייענען, האבן זיי איינגערעד מענטשן אז מע האט געוויזן אותות ומופתים פאר אסאך מענטשן?

אויך ביי יאשקע דערציילט מען אסאך פון זיינע מופתים זענען געווען פאר אסאך מענטשן.

און ווייטער וויזוי איז מעגליך אז די פאר האבן פארקויפט פאר זייערע קינדער די מופתים פון יאשקע אויב סע נישט אמת?

די אותות ומופתים זענען נישט דער יסוד פאר אמונה. און עס קען זייער מעגליך זיין אז יוזל האט אויך געוויזן אותות ומופתים. (מאן יימר אז נישט? די תורה ווארנט קעגן פאלשע נביאים וואס וועלן אפשר ניצן מופתים.)

די מחזה פון הר סיני גייט נישט אריין אין כלל פון אותות ומופתים? און וואס טיט זיך מיטן מחזה יענעם קריסטליכן שבועות? האט עס ווירקליך פאסירט? איז דאס אויספאנטאזירט? ווארשיינליך יא. סאו, דאס איז זיכער אז 120 מענטשן האבן ליגענט געזאגט, אדער אז א שרייבער האט ליגענט געזאגט איבער א מחזה פון 120 מענטשן (און דריי טויזנעט מענען וועלכן האבן זיך געטויפט יענעם טאג), און היינט גלייבן דערין ביליאנען מענטשן, וועלכע האבן עס געהערט איש מפי איש מפי איש פון א מסורה פון באלד צוויי טויזענט יאר פון מענטשן וואס האבן באמת געגלייבט דערין. ווי קומט דער אין אדם מוריש שקר לבניו אריין דארט?

[נולד מאוחר]

כ'ווייס נישט וואס ס'מיינט. אבער איין זאך ווייס איך, ס'דא אסאך טאטעס וואס זענען מוריש שקר פאר זייערע קינדער. פארשטיי זיך פאר סיבות וואס זיי האלטן ס'איז וויכטיג.
סיי פרומע וואס ווילן זייערע קינדער זאלן נישט נתפעל ווערן פון מאדערענע, סיי אויפגעקלערטע וואס האלטן זייערע קינדער זענען נישט מוכשר צו וויסן די זייער אמת. און ס'רעדט זיך אסאך מאל פון גאנץ יסודות'דיגע ענינים.

[איציק]

כ'קלער אז מען דארף צווישנשיידן פון "מוריש\מנחיל" ביז "מספר."
אז איינער דערציילט (מספר) פאר זיינע קינדער א באבע מעשה'לע (פאר סיי וועלכע טעכנישע, פראקטישע אדער נארישע סיבה) איז דאס נאכנישט טייטש מוריש. משא"כ ווען איינער ליגט אויפ'ן קראנקען בעט און זאגט למשל: "קינד מיינס, זיי וויסן אז מיר שטאמען פון אידן, און נאר די אידישע אמונה איז דאס ריכטיגע," אדער ביים סדר נאכט ווען ער צייגט א דוגמה "אזוי זענען די אידן ארויס פון מצרים," וכיוצא בו, אט דאס איז טייטש מוריש.

אוודאי דארף קודם דער פאטער זעלבסט וויסן וואס דער אמת איז. ווייל ווען נישט, וועט ער שוין איינמאל מוריש זיין שקרים, און טאקע זאפטיגע!

[לעיקוואד]

אז מיין טאטע האט מיר געזאגט אז אין אדם מוריש שקר לבניו, זאל איך עם גלייבען?

[יאיר]

אז מיין טאטע האט מיר געזאגט אז אין אדם מוריש שקר לבניו, זאל איך עם גלייבען?

אויב די איינציגסטע סיבה עס צו גלייבן איז ווייל דיין טאטע האט דיר עס געזאגט, דעמאלט, ניין.

[[NAMELESS]]

די רמב"ן געפינט זיך אין דברים ד' ט'

[יאיר]

יאנקל, יעצט דארפסטו זען וואס איך בין מרמז אין מיין תשובה צו לעיקוואוד, אז אין אדם מוריש שקר לבניו איז ענדערש א סברא ווי א קבלה.

[לעיקוואד]

אויב איז עס א פשוטע סברא פארוואס זוכט מען דא אין דער אשכול דער מקור פון דעם אין ראשונים?

[איציק]

אז מיין טאטע האט מיר געזאגט אז אין אדם מוריש שקר לבניו, זאל איך עם גלייבען?

לעיקוואד איז דא מרמז אויף א פונדאמענטאלער טעות אין די פילע א.ג. "לאגישע" באהויפטונגען אז זייער קראפט קומט דווקא פון דער לאגישער שטרויכלונג באקאנט ווי "סירקולער ריזענינג", וויבאלד די הנחות קומען פון דעם מקור וואס מ'וויל אויפווייזן ווי ריכטיג. דהיינו, אונזער אמונה אין דער רבנישער אויטאריטעט ווערט איבערגעוויזן דורך דעם מאמר וואס די זעלבע אויטאריטעט האט אוועקגעשטעלט אז "אין אדם מוריש שקר לבניו". אבער אז מ'דארף איבערווייזן, איז פשט אז אונזער ערשטע הנחה קען נישט אננעמען אז אלעס וואס די דאזיגע אויטאריטעט זאגט איז אמת, איז דאך די הנחה פון "אין אדם מוריש" אויך מוטל בספק.

דאס דערמאנט די מעשה וואס מ'דערציילט אויף יענעם מנהל הישיבה, אז ער האט איין טאג אויסגערופן אין היכל הישיבה:

"דער רבי שליט"א האט מיר געזאגט אז איך קען נאכזאגן זאכן אין זיין נאמען, אפילו אויב ער האט עס נישט געזאגט."

און די בחורים האבן פון דעם ארויסגעדרונגען, אז דער מאמר זעלבסט האט אים דער רבי אויך קיינמאל נישט געזאגט...