קאווע שטיבל

עס איז שגור בפי העולם אז א דראג-אדיקט, אדער אן אלקאהאליק, וועט זיך נישט ארויסדראפן דערפון ביז ער וועט זיך אנקלאפן אינעם 'ראק באטאם', דאן וועט ער זיך ענדליך אנהייבן טוישן אין די אנדערע דירעקציע.

פארשטייט מען דאך אז לא הרי 'ראק-באטאם' ביי איינעם ווי 'ראק-באטאם' ביי יענעם, ביי איינעם איז עס ווען ער טרעפט זיך אויף די גאס, ביי א צווייטן איז דאס ערשט ווען ער דארף א שטריק זיך צו הענגן און ער האט דאס אויך נישט, דארף מען וויסן וואס איז די צד השוה צווישן זיי, וואס מאכט עס פאר 'ראק-באטאם' און פארוואס ווערט דאן אנגעצינדן אינעם נפש א געוויסע סוויטש וואס ער האט געזוכט פאר יאהרן אהן ערפאלג.

*

ואהבת את ה' אלוקיך, ווייסט דאך יעדער די קשיא, ווי אזוי איז שייך מצוה צו זיין אויף אהבה, יו אידער לייק איט אור נאט, איינע פון די באקאנטע תירוצים איז אז דער ציווי איז אויף די זאכן המביאים לידי אהבה, ער זאל זיך אין זיי מתבונן זיין וכו' ווי דער רמב"ם זאגט אין יסוה"ת מיד נופל עליו וכו'.

נו, אן אוקימתא.

*

לאהבה את ה' אלוקיך כי הוא חייך, אנטשולדיגט מיר מיין אויסדרוק, אבער *** איז דעט סאפאסס טו מיען?

אלס קינד האט מען – סובקאנטשעסלי – א געוויסע בילד פונעם אייבערשטען, געוואנדן ווי מפותח דער כח הדמיון איז און וועלכע סארט זאכן מען פארגעטערט [יא, מלשון 'גאט'...], ער איז הויעך, ברייט און שטארק, אפשר א שיינע בעקיטשע, ער איז 'זייער' הייליג, אין פאקט 'די' הייליגסטע וואס איז שייך, דהיינו? כ'ווייס, גאר א פארקנייטשטע שטערן, א לאנגע ווייסע בארד און א פנים וואס שטראלט, ער שאקלט זיך אזוי איידל אויף א רביש בענקל און מאכט א 'רעכטס-לינקס' צערעמאניע פאר די נארוואס געשטארבענע.

סוף סוף ווערט מען דאך אביסל עלטער [עכ"פ בשנים... ווי דער ליובאוויטשער רבי ז"ל זאגט] און מען הייבט אהן כאפן אז דאס אלעס איז א קינדערישע דמיון וואס הייבט זיך נישט אהן, גאט איז 'אין', גארנישט, מען קען איהם נישט משיג זיין, מגדיר זיין, אדער צוטיילן צו איהם סיי וועלכע קענטליכע מציאות.

פרעגט זיך דאך פון זיך אליין: לאהבה את ה"א כי הוא חייך, וואס האב איך ליב, פארוואס האב איך עס ליב און וויאזוי האב איך ליב עפעס אן עיליען וואס איז ניטאמאל גרויס, הויעך און שטארק, ער פאסט בכלל נישט אריין אין מיין וואקעביולערי און דעפעניציעס.

*

לאמיך אייך מגלה זיין א סוד, די סיבה פארוואס דער בעש"ט האט זיך נישט געפיהרט בועל צו זיין א נערה המאורסה ביוהכ"פ שחל בשבת, די סיבה פארוואס אבאמא האט נעכטן געזאגט אז די רעפובליקאנער האבן געהאט א גוטע נאכט, אנשטאט זאגן 'די **** רעפובליקאנער האבן פארכאפט דעם **** סענאט, און די סיבה פארוואס א רוצח האט נעכטן גע'הרג'עט איינעם אין מאנהעטן איז איינס און די זעלבע, יא, גוט געלייענט, איין און די זעלבע זאך האט דאס אלעס גורם געווען און ניטאמאל האבן זיי געהאט א בחירה בשעת מעשה צו טוהן אנדערש.

יעדער מענטש, אפגעזעהן זיין יאהרגאנג, רעליגיע, ראסע, קולטור, צדקות, רשעות וכו', האט אן אינערליכע וואגשאהל וואס וועגט 'הנאה' קעגן 'צער', פלעזשער קעגן פעין, און 'יעדע' זאך וואס 'יעדע' מענטש טוהט בדיבור ומעשה איז עס אך ורק ווייל דער סקעיל האט מכריע געווען אז כך וכך וועט איהם ברענגען מער הנאה ווי פארקערט, און דער מענטש האט נישט קיין בחירה צו טוהן אנדערש.

א הונט שפאצירט זיך רואיג אין גאס און, אופס, די בויך דרוקט איהם, וואס טוהט מען? נישט קיין פראבלעם, ער גייט צו צום נעקסטן פאמפ און איז עס מסדר על צד היו"ט, ווערי סימפל, די בויך דרוקט = פעין, מען לאזט עס ארויס ביים פאמפ = הנאה.

איהר גייט אין גאס און איהר דארפט ארויסגיין, איהר האט צוויי ברירות, אדער שטופט איהר צו 10 מינוט ביז איהר קומט אהיים, אדער זענט איהר עס מסדר אינמיטן די גאס בפני עם ועדה, פארוואס וועלן נארמאלע מענטשן קלויבן די ערשטע? ווייל אייער אינערליכע סקעיל האט מכריע געווען אז די צער פון עס מסדר זיין ברבים איז מער ווי די הנאה אז די בויך וועט אייך מער נישט וויי טוהן.

איהר זענט איינעם שולדיג 100 דאלער, איהר האט צוויי וועגן פטור צו ווערן דערפון, אדער שיידט איהר אייך פון א הונדערטער און גיבט עס יענעם, אדער הרג'עט איהר יענעם און פטור אן עסק, ביי נארמאלע און ביי גאט-פארכטיגע מענטשן וועט דער סקעיל מכריע זיין אז עס ווארט אייך מער צער אין יענעם הרג'ענען, אלס מענטשליכקייט, אלס אידישקייט, אלס געזעץ, אלס רחמנות און אלס גילטי קאנטשעס [יא, טינק אבאוט איט, דאס איז דער ס"ה עט די ענד אוו די דעי], ווי די צער פון זיך דארפן שיידן פון 100 דאלער.

עס קען אבער אמאל זיין א קאלט-בלוטיגער רוצח וועמענ'ס וואגשאהל איז מכריע אז אוועקגעבן א הונדערטער וועט איהם ברענגען מער פעין ווי הרג'ענען דעם מלוה, וועט ער איהם טאקע הרג'ענען, און ניטאמאל וועט ער האבן א בחירה אויף נישט.

וואו איז די טיפינג פאינט פון א דראג-אדיקט? ווען די אנדערע זייט וואגשאהל וועגט איבער, ווען דער סך הכל צער פון דראגס וועט זיין מיט א משהו מער ווי דער צער פון דורכגיין ריהעב וכו', דאן זאגט איהם דער סקעיל: הער זיך איין, יעצט לוינט זיך אראפצוגיין פון דראגס ווייל דאס איז די אפציע וואס וועט דיר יעצט ברענגען ווייניגער צער.

אבאמא'ס סקעיל איז דערגאנגען אז היטן אויף זיין פובליק אימעדזש וועט איהם ברענגן מער הנאה ווי זיך אויסגעבן אין א זאפטיגן שם של ארבע אותיות על חשבון הרעפובליקאנער.

איהר גלויבט מיר נישט, הא? אדרבה, פראבירט עס אויס, איך טשאלענדש אייך צו טוהן עפעס וואס וועט אייך נישט ברענגען א נעט הנאה, עס איז אוממעגליך.

וואס וועט איהר טוהן? עסן גרינע פעפער פאר נאכטמאהל? איהר ווייסט פארוואס איהר קענט עס טוהן, ווייל די הנאה פון אפפרעגן ונבנתה איז ביי אייך מער ווי די צער פון עסן גרינע פעפער... גאט איט?

דאס אלעס איז נישט א 'נטיה' ביי מענטשן, עס איז נישט קיין 'מעלה' און עס איז נישט קיין 'חסרון', עס 'איז' די היומען קאנדישען, אזוי אפערירן מענטשן, פונקט ווי מענטשן לעבן אויף אקסידזשען כן הדבר הזה.

עס איז נישט נאר א כלל ביי מענטשן, נאר, ווי געשמועסט, דיקטירט עס אויך די לעבן פון אלע בעלי חיים, אויב הרג'ענען א צווייטן וועט זעטיגן זיין הונגער וועט ער עס טוהן, און – כנ"ל – בשעת מעשה איז שוין בדרך כלל נישט דא קיין בחירה, אויב איז ער מחליט אויף א צווייטע אפציע איז דאס נאר ווייל סאמהאו, סאמווער, וועט דאס איהם ברענגן מער הנאה בסך הכל.

אויב אזוי וואו שטעקט בחירה? וואו איז דער מותר האדם מן הבהמה? דער מתנת הבחירה וואס א מענטש האט איז טאקע נישט בשעת מעשה, די בחירה איז אז ער האט דעם כח צו שיפטן זיין סקעיל, ער האט די כלים און די ברירה ארומצוריקן זיין הנאה/צער טשארט, ער קען פועל'ן ביי זיך - שלא בשעת מעשה – אז גאט'ס רצון זאל איהם ברענגן מער הנאה ווען דער רגע של אמת וועט אנקומען.

עס איז נישט גענוג אויב מיר פארברענגן אגאנצן טאג אין 'היומען מאוד' און ווען עס איז נוגע גליטשן מיר זיך אריין אין 'דזשואיש מאוד', בערך פיהר פינעף מאהל א טאג ריקן מיר דעם סוויטש צו 'איד' – דאווענט מנחה, באטראכט נישט א ראי' אסורה, וכו', דעמאלטס איז שוין כמעט צו שפעט, אויב דיין סקעיל שאצט אז די הנאה פון נישט גיין אין שוהל איז מער ווי די הנאה פון דאווענען בציבור, איז כמעט אוממעגליך אז דו זאלסט גיין אין שוהל.

די ערווארטונג פון א איד איז צו זיין א גאנצן טאג אין 'איד מאוד', כל היום איה אלוקיך, אז ער איז זיך מתבונן וואו און ווען ער קען ווי אלס איז געטליכקייט, גאט איז די עקזיסטענץ פון די בריאה און אלעס וואס זאגט אנדערש איז נישט מער ווי אן אחיזת עיניים, מען חלומ'ט דערמיט, מען דאווענט דערמיט, מען שפאצירט דערמיט, מען פארברענגט מיט לייק-מיינדעד חברים – אדער מיט זיך אליין – דערמיט, דאן ווען עס קומט למעשה קען ער האפן אז זיין סקעיל האט זיך געבויגן לטובת מנחה ווס. בלייבן אינדערהיים, אין דעם שטעקט די בחירה.

*

האט איהר אמאל געזעהן ווי א בהמה שלאגט זיך עד טיפתה האחרונה צו ראטעווען איהר לעבן? וואס איז פשט אין דעם? בשלמא פאר א באקוועמליכקייט פארשטיי איך, א גוט שטיקל סטעיק איז געשמאק ממילא לוינט זיך צו שלאגן פארדעם, אבער 'לעבן'? מה זאת? איז עס עפעס אן אנטאפענדיגע, שפייעכטס-רינענדיגע, מוגדר'דיגע תאוה? פארוואס שלאגט זי זיך אויף איהר עצם עקזיסטענץ? וואס איז דער בעל כרחך אתה חי? קען מען דען עקזעסטירן אהן עקזעסטירן? האט זי עפעס א ידיעה אז נישט עקזעסטירן איז נישט געשמאק אז זי שלאגט זיך דערפאר?

די מעשה איז אבער פונקט פארקערט, דער עצם עקזיסענץ דארף נישט קיין ביאור פארוואס איך גלוסט נאך איהר, דאס 'איז' מיר, זי איז מיין עצם ארגינעלע מהות, איך בין איהר און זי איז מיר, מיר זענען נישט פארבינדן מיט א מצומצמ'דיגע הגדרה: איך האב איהר ליב ווייל זי איז זיס, ווייל זי איז ווייעך און באקוועם, פונקט פארקערט, מען לויפט נאך תאוות און באקוועמליכקייטן ווייל זיי מעגניפייען דיין עקזיסטענץ, ווייל זיי ברענגן א התפשטות החיות.

דאס ערווארט גאט פון אונז, לאהבה את ה' אלוקיך כי הוא חייך, זעה זיך איינצושאפן אן אנדערע מיינד-סעט, יתקע מחשבתו בחוזק – ווי דער בעל התניא זאגט, זעה אז אגאנצן טאג, א גאנצע וואך און א גאנץ לעבן זאלסטו שטעלן דעם בילד פאר דיינע אויגן אז גאט = עקזיסעטנץ, די מציאות איז גאט, און נאר גאט איז מציאות, ליב איהם ווייל ער איז דער עצם מהות פון עקזיסטענץ, ווען עס וועט קומען אויף למעשה וועט שוין דיין וואגשאהל אטאמאטיש זיין אנגעשטעלט צו די ריכטיגע פונקטן.

גאט זאגט: ראה נתתי לפניך את החיים ואת הטוב, ואת המות ואת הרע, ובחרת בחיים, עס זענען דא צוויי זייטן, חיים און טוב, מות און רע, זאגט גאט 'ובחרת בחיים' – נישט 'ובחרת בחיים ובטוב', אינעם טוב ווס. רע קענסטו שוין נישט בוחר זיין – עס איז נישט בידך, איין זאך בעט איך דיר 'ובחרת בחיים', זעה אז דאס זאל זיין ביי דיר 'חיים', דאס זאל זיין עקזיסטענץ, אטאמאטיש וועסטו ברגע האמת טוהן טוב.

קענט נערבארן לייגט אראפ ווי ער איז אריין אין א רעסטוראנט ערגעץ טיף אין אמעריקא:

[left]The woman put down her cigarette and came over to us. She had that trailer-court look of someone who had had too many beers, too many kids, and too many men; who had missed her chance to get in the car with that one stranger years ago, and now accepted her life with a world-weary cynicism that contained no trace of self-pity. She stood above us with one hand on her hip, chewing gum in time to the music. “Coffee?” she asked.[/left]

וואו קומט עס אהער? עס קומט נישט, זעהט איהר אבער אז מיין הנאה פון קענען מיטטיילן מיט אייך די קלוגע ווערטער [און צו קענען שרייבן דעם פאראגראף...] האט ביי מיר איבערגעוואויגן די אומבאקוועמליכקייט פון נישט רעדן צו דער זאך...

די הנאה פון לייקן אזא זאפטיגע ארטיקל האט איבערגעוואויגן די צער פון נישט עספייען עס צו דורכלייענען אינגאנצן פארדעם.

שיין שיין, אבער לאמיר פרעגן , די בחירה צי טוישן די סקעיל זיצט זי נישט גופא אויף א סקעיל ווי הנאה ועגט איבער?

אינטערעסאנטע טיפע געדאנק,
איך ווייס נישט אויב איך בין גענצליך איינשטימיג, און איך בין צו מיד אויסצורעכענען, אבער האסט מיר געמאכט טראכטן...........
שכוח.

זייער שיין, אין טעם ברצון, רצון איז כתר, דהיינו העכער פון חכמה, אן קיין פארוואס, ווייל דער רצון און דער תענוג איז דער עצם פון א מענטש און דארף זיך נישט קענען מסביר זיין. א תענוג דארף נישט קיין הסבר דאס אז כהאב א תענוג דערין דאס איז דער הסבר. און די זעלבע רצון, דאס אז איך וויל איז די סיבה אליין.

יישר כח ונבנתה, דער געדאנק ליגט מיר שוין לאנג אויפן געוויסן זינט איך האב עס געהערט אויף א טעיפ פון אהרן פריעדמאן, איך האב הנאה אז די זאך וועט ווערן אויסגעשמועסט בדיבוק חברים. (אנטשולדיגט פאר די אייוועלט סטייל תגובה, אבער כ'האב זיך נישט געקענט באגנוגען מיט א בלויזן לייק, ואתכם הסליחה )

ריכטיג, דאס איז בכלל נישט אייוועלט סטייל. האסט געשריבן זייער גוט, מ'מעג אלעמאל ארויסשרייבן א יש''כ אפילו נאכ'ן לייקן, און אויך צולייגן א ווארט צוויי.

וואס איז מיט מצוה לשמה?

טוען לשמה שלא על מנת לקבל פרס, נאר מחמת אהבת הבורא, איז טאקע זייער א שטארקע הנאה.

א שטארקע אבזערוואציע, אבער כ׳וואלט אביסל מחלק געווען.

אמת, בחירה ווערט דיקטירט נאך איידער צער און הנאה טרעפן זיך ביים פרשת דרכים, אבער ס׳איז הכל לפי האדם, און ס׳ווענדט זיך ווי דער חמר שטייט איין.

ביי בעלי מחשבה, מענטשן וואס פירן זיך און לעבן באזירט אויף אידיאל, איז דער עצם איבערצייגונג אינעם מהלך דער כח המכריע. ס׳שניידט נישט גענצליך אויס בחירה, אבער ס׳איז אויך נישט דירעקט פארבינדן מיט צער/הנאה גרידא. משא״כ ביי מענטשן פון שוואכ׳ן אינטעליגענץ, אזוי אויך ביי ענינים וואס זענען נישט ברומו של עולם (אפילו ביי אינטעליגענטע מענטשן), איז אלעס בעיקר אנגעוויזן אויף צער/הנאה, ותו לא.

אבאמא׳ס מכלומפר׳שטע איינגעצוימקייט בשעת׳ן זיך ספראווען מיט א נידערלאגע, איז נישט קיין נצחון פון צער איבער הנאה, ס׳איז א רעזולטאט פון א געוויסער מהלך החיים, אן אידיאלישער התנהגות פונעם אינטעלעקטואל וואס טרעפט גאנץ קנאפ הנאה אין זיך אויסדריקן ווי א שיכור׳ער מאטראז, אפגעזעהן צו ס׳האנדלט זיך וועגן א פאליטישער פארמעסט אדער אז דער שיך בענדל האט זיך פארהאנקערט אויפ׳ן וועג צו א וויכטיגער באגעגעניש.

אזוי אויך, ונבנתה׳ס הנאה פון ענדיגן מיט שיינענדיגע זופ (צ״ל: סארקיזם), פאלט אויך אריין אינעם זעלבן קאטאגאריע, עס איז א באדערפעניש פונעם אינטעלעקטואלער סארט וואס שטופט ארויסצוברענגן (און בעצם אויסארבעטן) א בליציגן געדאנק ממחשבה אל המעשה (וואס בעצם, איז דער כח הדוחף פאר׳ן אפשרייבן דאס רעשט פונעם ארטיקל מכתחילה). אוודאי איז דער אויסקוק אז אנדערע וועלן לייענען (און צושטימען) אויך א מקור פון סיפוק, אבער ס׳איז אין צוגאב פונעם ערשטן סיפוק, און למעשה אפגעטיילט. (דאכט זיך אז דו וועסט מודה זיין, אז ס׳זענען פארהאן מחשבות וואס אפילו אויב זאל א מענטש זיין אליין אויף אן אינזל, וואלט ער דאס פארט אפגעשריבן אויב מעגליך, אלץ הנאה פאר זיך זעלבסט.)

ביי א שוואכער כאראקטער איז עס בלויז שווארץ אדער ווייס, און ע״פ רוב א בחירה צווישן צוויי אומגינסטיגע אויסזיכטן (זינקען אין דעפרעסיע צוליב נויט וכדומה אדער פארטייבן די חושים דורך דראגס/אלקאהאל און די קאנסעקווענצן דערנאך), ער פארמאגט נישט דעם רוקנביין וואס זאל דיקטירן אן אידיאלער התנהגות, דערפאר האט ער נישט קיין וועג ארויס נאר דורך ״ראק באטאם״ ווייל שבירתן זוהי טהרתן.

כנלפע״ד.

כאשר שכלו מחייב שדבר זה ראוי לבחור בו, וגם כשהוא רוצה באיזה דבר (רצון שלמעלה מהשכל), הרי הוא מוכרח בזה ואין זה בחירה חפשית, ואמיתית ענין הבחירה הוא כשהבחירה שלו היא לא מצד השכל וגם לא מצד הרצוןאלא שכך בוחר בבחירתו החפשית.עיי"ש

ונבנתה א טיפער געדאנק, און געשמאק אראפגעלייגט כדרכך. אבער כדרכי, איז מיר שווער דאס פאלגענדע:

דו שרייבסט

דער מתנת הבחירה וואס א מענטש האט איז טאקע נישט בשעת מעשה, די בחירה איז אז ער האט דעם כח צו שיפטן זיין סקעיל, ער האט די כלים און די ברירה ארומצוריקן זיין הנאה/צער טשארט, ער קען פועל'ן ביי זיך - שלא בשעת מעשה – אז גאט'ס רצון זאל איהם ברענגן מער הנאה ווען דער רגע של אמת וועט אנקומען.

דו זאגסט אז ווען מ'האלט שוין ממש ביים שייד-וועג בשעת מעשה איז שוין צו שפעט פאר בחירה ווייל דאן נעמט איבער דאס וואגשאל וואס רופט זיך "וואס לוינט זיך מיר ענדערש" אבער איידער מ'קומט אן צום שייד-וועג שלא בשעת מעשה האט מען א כח צו שיפטן אז רצון השם זאל ברענגט הנאה.

אבער ווען איז שלא בשעת מעשה? יעדע רגע איז בשעת מעשה! יעדע רגע שטייט א מענטש פאר א דעסיציע וואס האט דעם וואגשאל "וואס לוינט מיר ענדערש," צו ס'איז אראפלאזן א לאוד אינמיטן גאס ענדערש ווי אהיימלויפן, צו ס'איז שיפטן זיין מהות אז גאט'ס רצון זאל אים ברענגען הנאה, דאס איז אויך א "בשעת מעשה" און ס'איז נישט שייך קיין בחירה. אלזא ווען איז יא דא בחירה? כ'ווייס נישט, מ'דארף גלייבן.

מאטי, "מ'דארף" גלייבן אדער אינז אידן מאמינים בני מאמינים "גלייבן"?
אה פשט גייט אזוי, מ'דארף גלייבן, אויב וכו'

נ.ב. דער אשכול איז נישט געבויעט אויף, רעדט נישט פון און ערקלערט נישט באיזה פנים ואופן, דיטערמעניזים.

איינער ווייזט מיר יעצט וואס דער בעל הסולם שרייבט אין זיין 'מתן תורה':

מתן תורה-התענוג והמכאוב

אולם כשנתבונן במעשיו של היחיד, נמצא אותם כהכרחיים. ובעל כרחו יעשה אותם, ואין לו כל אפשרות של בחירה. והוא דומה בזה, לתבשיל השפות על כירה, שאין לו כל בחירה, והוא מוכרח להתבשל, כי ההשגחה חבשה את כל החיים בשני מוסרות, שהם התענוג והמכאוב. ואין לבעלי החיים שום בחירה חפשית, לבחור ביסורים, או לדחות את העונג. ומותר האדם על בעלי החיים הוא: שהאדם יכול להסתכל למטרה רחוקה, זאת אומרת: להסכים לקבל עתה שיעור ידוע של מכאובים, מתוך בחירתו את העונג, או התועלת שעתידה לבא אליו לאחר זמן. אבל האמת, שאין כאן יותר מחשבון. שהוא לכאורה מסחרי. כלומר, שמעריכים את התענוג או את התועלת העתידים לבא. שיש בהם עדיפות ויתרון, על הצער שהם סובלים מהמכאובים, שהסכימו לקבל עליהם עתה. ורק ענין של נכיון יש כאן שמנכים את הצער והיסורים מתוך התענוג המקווה. ונשאר להם עודף מסוים. הרי שנמשך בהכרח רק התענוג. וכן קורה לפעמים, שמתענים, היות שלא ימצאו בתענוג שהשיגו, שיהוה את העודף המקווה, לעומת היסורים שסבלו. ונמצאים על כן בגרעון, הכל כמנהג הסוחרים. ואחרי הכל אין בזה הבדל בין האדם לבעלי החיים, ואם כן אין כלל בחירה חופשית מדעת. אלא כח מושך, המושכם אל התענוג המזדמן להם באיזה צורה שהיא - והמבריח אותם מסבות המכאיבות. ובכח שתים אלה ההשגחה מוליכה אותם לכל המקומות הרצויים לה, מבלי שאלת פיהם כלל. ולא עוד, אלא אפילו קביעת האופי של התענוג והתועלת, אינה לגמרי מתוך בחירתו ורצונו החפשי של היחיד, אלא על פי רצונם של אחרים, שהם רוצים ולא הוא. למשל, אני יושב, אני מתלבש, אני שח, אני אוכל. כל זאת - לא משום שאני רוצה לשבת כך, ואני רוצה להתלבש כך, ולדבר כך, ולאכול כך. אלא מכיוון שאחרים רוצים שאשב ואתלבש ואדבר ואוכל בצורה זו. כל זה לפי רצונם וטעמם של החברה - ולא רצוני החפשי. יתר על כן, אני עושה כל אלה על פי רוב בנגוד לרצוני, כי יותר נח לי להתנהג בפשטות בלי שום עול, אלא שאני משועבד בכל תנועותי, בכבלי ברזל, בטעמים ונמוסים של אחרים, שהם החברה. אם כן אמרו נא לי, היכן חרות הרצון שלי? ומצד שני אם נניח שאין חרות לרצון וכל אחד מאתנו אינו אלא כמין מכונה הפועלת ויוצרת על ידי כחות חיצוניים, המכריחים אותה לפעול בצורה זו. זאת אומרת שכל אחד חבוש בבית האסורים של ההשגחה, אשר על ידי שני מוסרותיה התענוג והמכאוב, מושכת ודוחפת אותנו לרצונה, למקומות הנרצים לה. באופן שאין כלל ''אנכיות'' בעולם. כי אין כאן כלל בן חורין ועומד ברשות עצמו. אין אני בעל המעשה, ואין אני העושה, משום שאני רוצה לעשות, אלא משום שעובדים אתי בעל כרחי ושלא מדעתי, אם כן יוצא לפי זה חלף לו השכר ועונש. ומוזר הדבר בתכלית, לא רק לדתיים המאמינים בהשגחתו ית', ויש להם על כל פנים לבטוח ולסמוך עליו ית' שיש לו בכל המנהג הזה מטרה טובה ורצויה. אלא הדבר מוזר עוד יותר למאמיני הטבע, אשר לפי האמור, כל אחד אסור במוסרות הטבע העור, שאין לו, לא דעת, ולא חשבון. ואנו מובחר היצורים, בני הדעה והשכל, נעשינו כמשחק בידי הטבע העור, המוליך אותנו שולל. ומי יודע להיכן?

ונבנתה, איך פארשטיי אז דו רעדסט נישט פין דיטירמוניזם אבער די מאכסט אונז טראכטן 10 פיס טיף און ווען אונז וויל מיר גיין אביסעלע טיפער זאגסטו עד כאן!? דעטס איט!? אדער אויבערפלעכליך אדער אמת עד הסוף

איך שלאג נישט פאר אז מען זאל זיך צוריקהאלטן פון זיך מוטשען אין דיטערמיניזים, געזונטערהייט, איך זאג נאר אז וואס איך האב געשריבן איז נישט געבויעט אויף איהר ווי עטליכע האבן פארשטאנען.

ונבנתה העיר האט געשריבן:איך שלאג נישט פאר אז מען זאל זיך צוריקהאלטן פון זיך מוטשען אין דיטערמיניזים, געזונטערהייט, איך זאג נאר אז וואס איך האב געשריבן איז נישט געבויעט אויף איהר ווי עטליכע האבן פארשטאנען.

אז מ'רעדט שוין, און די עולם איז שוין אנגערייצט, אפשר קענסטו אונז מהנה זיין מיט א שטיקל ביאור אין דיטערמיניזם?

הערליך שיין ונבנתה, איך האב זייער הנאה געהאט, איך ווער יעדע מאל סורפרייזט פון דיינע טיפזיניגע מאמרים.
דיין עצה אז מען זאל זיך אנגרייטן פון פאראויס אז ווען עס קומט צום שיידוועג זאל די בחירה אוטאמאטיש ציען צו גוטס, דארף אויך אן עצה. ווייל אסאך מאל ווען די הנאה שטייט פאר די אויגן איז שווער צו געדענקען וואס מען האט פריער געטראכט, מען האט שוין פארגעסן אז פריער האט מען געטראכט אז סוף כל סוף וועט זיין א גרעסערע הנאה ווען מען וועט זיך צוריק האלטן פון שלעכטס.
די עצה דערצו איז חזר'ן, אזוי ווי מיין רבי אין חדר פלעגט זאגן "ווען מען חזר'ט, געדענקט מען", אז מען רעדט שטענדיג פונעם אייבערשטן, אז מען רעדט שטענדיג צום אייבערשטן, דאן ווערט עס איינגעבאקן אין די ביינער, און ווען עס קומט צום בחירה, ליגט עס שוין אינעם סובקאנטשעס צו טוהן נאר דעם רצון ה'.

כ'האב שוין אמאל ערגעצוואו געשריבן איבער, וויאזוי מ'קען פארשטיין דיטערמאניזם לאור היהדות, און דער אמת זעה איך נישט פארוואס די צווייטע אפציע אז נישט אלעס איז פאראויס באשטימט, נאר וואס דען מקריות'דיג? וויאזוי איז דאס מער פארשטענדליך ? סוכ"ס אז דו לייגסט ארויף די פולע אחריות אויפן מענטש, גוט! אבער ווער איז דער מענטש, אויב נישט דאס וואס ס'האט אים געמאכט אייגנארטיג.

צוריק צום נושא, על אף מיר זאלן אננעמען אז אלעס איז באשטימט, פארט וועט אבער יעדער מודה זיין אז די מענטש ווערט רעגולירט פון געזעץ און ארדענונג, ממילא איז נישט קיין שאלה פארוואס די ציוויי השם זענען דא מיט יראת העונש אדער תקוות השכר, ווייל דאס איז א טייל פונעם וועלט אויסגאנג, און דאס טוט למעשה רעגולירן די בהמישע אימפולסן פון די מענטשהייט צו האלטן די ציווילעזאציעס אין די ראמען.
איי וואו איז די צדק ומשפט, מ'קען רידעפענירן צדק ומשפט, אז צדק מיינט, די יושר פון אנערקענען און באלוינען די דאזיגע מענטשן וואס זענען למעשה באשערט צו האבן א שאיפה צו גוטס, און דאס זעלבע פארקערט.

און דאס וואס די תורה זאגט ובחרת בחיים, קען מען זאגן דברה תורה כלשון בנ"א, פון די אויסוואהל מיר פערסיוון אז מיר האבן, און די רמב"ם דאכט זיך איז געווען דערקעגן בעיקר ווייל ער איז וויל בעיקר שולל זיין די השפעת המזלות וואס ער האט געהאלטן אז דאס איז א טפשות, ועדיין צריך עיון.

סאו וואס איז דיין פאוינט? אז קען זיין אז אין הכי נמי אז מיר האבן נישט אמתע בחירה?

מיר האבן א בחירה אינעם זין אז מיר קענען זעהן פאר אונז, אויסוואהלן, און מיר באשלוסן וואספארא אויסוואהל צו נעמען, אבער דאס באשלוסן פראצעס איז פשוט "די נאטור" וויאזוי די מיינד טוט עקסערסייזן סיי וועלכע פעולה, ד.מ. איך בין איך ווייל מיין מיינד איז אייגנארטיג, די נאטור פון אט די אייגנארטיגע מיינד, פירט זיך דערפאר נאטורליך אויף, אויף איר אייגנארטיגע שטייגער.
רעליגיע, אמונה בשכר ועונש, אמונה של חובת האדם בעולמו, קען האבן זייער א שטארקע השפעה אויפן מיינד, און דערפאר איז זי דא.

ווי אזוי באקומט מען בחירה דורך זען אויסוואלן? דאס הייסט, מיר מיינען אז מיר וועלן אויס, אבער באמת וועלן מיר נישט אויס ? האלטן מיר דאך ווייטער ביי א'.