קאווע שטיבל

ווער עס האט נאר אמאל שוין איבער געטרעטן די שוועל פון קאווע שטיבל האט זיך שוין אנגעטראפן מיט די קלאגענישן אויף די מצב אין ישיבות, און מיט ישיבות כהיום, צו עס איז לגבי דעם וואס אמאל פלעגן די ישיבות שטאלצירן מיט די פירות וואס זיי גיבן ארויס, אבער כהיום שטאלצירן זיי מיט די סחורה וואס זיי נעמען אריין, און אזוי אויך אז עס אינטרעסירט קיינעם נישט די וואוילזיין פונעם בחור נאר אז ער זאל גיין מיטן שטראם און נישט מאכן קיין פראבלעמען, די פראבלעמעם שארט מען אריין אונטערן קארפעט און מען איז פושט טלפיו לומר טהורה אני, און אוודאי וויאזוי מען גיבט זיך אפ מיט קדושה ענינים וואס איז ממש א חורבן ויעידון כל באי עולם וועגן דעם,

האבן זיך צוזאם גענומען אפאר עסקנים וואס ווילן אמת'דיג אויפטוהן פאר השי"ת וועגן און זיי זעהען אין יעדן בחור נישט נאר נאך אפאר פונט פלייש, נאר אז יעדער איז א נשמה נר ה' "נשמת אדם" און עס האט זיך אנגעהויבן וועבן א פלאן אז מען זאל אויפמאכן א ישיבה וואס זאל אדרעסירן די אלע אויבן דערמאנטע נקודות ועוד ככל הצריך, די ישיבה וועט זיין געשטעלט אויף צוטיילן די שעות פון לערנען מיט שעות פון אקטיוועטיס ועוד הרבה ענינים, אין ארץ ישראל איז שוין דא אפאר אזאנע ישיבות וואס אפערירן מיט גרויס הצלחה,

נאר דא שטייען זיי פאר א גרויסע דילעמא און איך וועל דאס מפרש זיין פאר אונזערע טייערע חברים ווייל אייער מיינונג און דעה וועט אי"ה זייער אסאך אויסמאכן,

די שאלה איז, אז דאס איז פשוט אז וויכטיגער איז צו עפענען א ישיבה קטנה ווי א ישיבה גדולה, ווייל דעמאלטס איז נאך דער בחור נישט אזוי פארדרייט צו מיואש אדער שוין משוקע אין תאוות וכדו' און פארוואס זאל מען ווארטן ביז עס שרייט שוין פון איהם העלפ אז מען זאל איהם העלפן, פארוואס נישט זיין פרא אקטיוו און אנהויבן פון ישיבה קטנה ווען דאס ביימעלע איז נאך יונג און עס איז פיל גרינגער דאס צו בייגן אל עץ החיים, אבער מצד שני האט אזא ישיבה קטנה צוויי שווערעקייטן, 1. די עלטערן, וואס וועלן לכאורה מרצונם הטוב נישט אנערקענען אז זייער קינד דארף הילף, און אז ער וועט נישט מצליח זיין אין א אזוי גריפענע געהעריגע ישיבה, און ווען זי וועלן שוין יא שיקן דאס קינד וועלן זיי ערווארטן גדולות ונצורות און וועלן קריטיקירן אויף טריט און שריט, און מען וועט לעולם דוד זיך מוטשען מיט אריינבאקומען בחורים ווייל נאר דורך עסקנים וועלן עלטערן שיקן אהין. ב. די בחורים וואס זעהען אליין נישט איין אז מען איז דא זיי צו העלפן זיי זענען נאך ווי אפרוחים שלא נפתחו עיניהם און פארשטייען נאך נישט וואס מען וויל פון זיי און אז מען איז נישט דארט זיך צו פייטן מיט זיי נאר זיי צו העלפן.

לעומת זה א ישיבה גדולה איז פיל גרינגער צו עפענען ווייל 1. מצד די עלטערן וואס אין די יארגענג פארשטייען זיי שוין צו משלים זיין מיטן מצב און זוכן די בעסטע פארן קינד און נישט דווקא די ברענד נעים, און וואס מען טוהט מיטן בחור וועלן זיי זיין צופרידן, 2. די בחורים אליין זענען שוין צובראכן און צוקלאפט אז עס איז זייער גרינג זיי צו ווייזן אז מען איז דא פאר זיי מען קען זיי גרינגער מסביר זיין וואס מען וויל פון איהם און ער ווייסט דאס צו מכיר זיין און ארבעט גרינגער מיט מיט דעם, אבער מצד שני למען ה' פארוואס זאל מען ווארטן אזוי לאנג ביז זיי ווערן שוין פארשמירט און דעמאלטס קומען אויפווישן די שמוץ ווי די כעלעמער וואס האבן געבויעט א שפיטאל נעבן די צובראכענע שטראז פארוואס זאל מען נישט מעיקרא זיי ווייזן די ריכטיגיע וועג את הדרך ילכו בה.

איז יעצט די שאלה וואס איז ריטיגער צו אויפמאכן און וואס איז מער מעגליך צו אויפמאכן, אויב א ישיבה קטנה וויאזוי אדרעסירט מען די שווערעקייטן פון די רעיון, און א ישיבה גדולה צו איז דאס טאקע די איינציגסטע מעגליכקייט צו ווארטן ביז די עלטערן ווערן אויפגעוועקט צום פאקט אז זייער ילד שעשועים איז שוין א נטע זר?

רבותי מיר ווארטן אויף ריספאנד צו הערן אייער מיינונג

נשמת אדם

קודם כל שלום עליכם,
די הארץ וואקסט פון נחת ווען מען זעהט פאזיטיווע שריט אין די ריכטיגע דירעקציע, נאר אזוי קען מען אנקומען צום שלימות, אנשטאט וויינען און קוועטשן כסדר.
מיר דארפן נאך אזעלכע ניקס! יהא בואכם לברכה.

לענינינו, בקוצר אמרים, ווער זאגט אז עס מוז געעפנט ווערן אלס א "פראבלעמאטישע" ישיבה?
זייער אסאך עלטערן היינט זענען שוין אפן צום געדאנק אז די בחורים קענען נישט זיצן און לערנען מן הבוקר ועד הערב, און עס וואלט געווען צוגעפאסט צו טון עפעס אין דער זייט. אפילו ישיבה קטנה בחורים.
און איך מיין אז כל התחלות קשות, אנהייב וועלן אפשר מאנכע דרייען מיט דער נאז, אבער אויב וועט עס מצליח זיין וועלן נישט נאר די עלטערן אנהייבן אהינלויפן ווי א דערטרונקענער נאך א טראפ לופט, נאר אנדערע ישיבות וועלן אייך נוצן פאר א סעמפל.
סתם נייגעריג, זאגסט אז אין א"י זענען פאראן עטליכע ישיבות אויף דעם מהלך, ווי אזוי גייט עס דארטן צו? זענען זיי מצליח? קען מען נישט אדאפטירן זייער מהלך?

על ראשון ראשון ועל אחרון אחרון,

אין די מינוט וואס די ישיבה עפנט זיך און מען ווייסט וואס דער סדר היום איז, וועט עס ווערן געסטעמפלט אלס אזא ישיבה, כאשט אז 95% בחורים וואלטן געקענט ניצן אזא ישיבה,

אונז זוכן נאך די עלטערן וואס זענען גרייט מיזמתם זיך צו איינשרייבן אין אזא ישיבה, איינע פון הויפט פראבלעמען איז, פון וואו נעמט מען בחורים, אדרבא זאלן אונעזע חברים דא וואס האבן קינדער אין די יארן מודיע זיין אז אויב עפנט זיך אזא ישיבה וועלן זיי שיקן, עס וועט אסאך העלפן, און דאס איז איינע פון די סיבות וואס מען האט זיך דא געוואנדן,

יא ריכטיג אז איינמאל עס וועט מצליח זיין וועט וכו', אבער ביז דעמאלטס, און וויאזוי מאכט מען דאס א ריאליטעט,

מען ארבעט טאקע צו זיך לערנען פון ישיבות אין א"י צו זעהן וויאזוי זיי ארבעטן און וואס קענען מיר זיך לערנען פון זיי,

און מיר ווילן אויך הערן לגבי ישיבה קטנה אדער גדולה.

זייער שיין אז מ'וויל טוהן. פינקט האב איך געטראכט, 97% בחורים האלטען נישט ביים לערנען מער פון 3-4 שעה א טאג. א נארמאלע בחור דארף האבן גוטע אקטיוויטיס און לימודים און שיינע שיעורים. מ'זאל קונה זיין.

איך בין נאך אביסל 'טארן' וואס די ריכטיגע מהלך איז,
אבער קודם דארף מען מברר זיין צו די הנחות וואס מ'לייגט דא ארפ זענען ריכטיג,

1) ווער זאגט אז די סיבה פארוואס רוב בחורים דערהייבן נישט די לימודים איז ווייל די היינטיגע דורות זענען פשוט נישט געאייגנט פאר אזא אווערלאודעד סקעדשועל און רייכע און טיפע קאריקולים, אפשר איז עס פשוט ווייל מ'האט נישט גענומען דעם ריכטיגן צוגאנג אז די בחורים זאלן אנקוקן די תורה פאר א זיסע זאך און זאלן 'וועלן' לערנען. נישט ביי די 14 און 15 נאר ביי די 10 און 11 יאר,
דהיינו מ'לערנט שווערע גמרות מיט קינדער אין חדר וואס זיי זענען נישט געאייגנט 'ריכטיג' צו פארשטיין און דערפאר האבן זיי נישט דעם ריכטיגן חשק שפעטער,

2) א ישיבה איז געמאכט צו לערנען און נישט פאר אקטיוויטעיטן, אזוי איז אלעמאל געווען, האלטסט נישט ביים לערנען ? אקעי, אפשר זאל מען איינפירן צו גיין ארבעטן אין שיקן און עפעס אזא סארט מיטאג חדר ווי מ'לערנט זיי אויס הלכות שבת און נאך וויכטיגע הלכות, בערך אזוי ווי מ'לערנט מיט די מיידלעך,

דאונט געט מי ראנג, ס'איז זייער וויכטיג צו האבן א ישיבה פאר בחורים וואס פארלן ארויס פונעם סיסטעם, אבער דאס מיינט נישט אז מ'זאל טוישן די עצם געדאנק פון א ישיבה, און מאכן פון יעדע ישיבה א רוחניותדיגע שפיטאל,

ישיבות זענען קיינמאל נישט געוועהן פאר עווריזש בחורים. די ישיבה סיסטעם פון די לעצטע 70 יאר איז א מיסטעיק. אויב האלט מען אז היינט איז א שווערע וועלט און אלע בחורים אפילו נישט מצוינים דארפען זיין פארשפארט זאל מען כאטש מאכן די ישיבות פאסיג פאר עווריזש בחורים וואס האלטען נישט ביים לערנען מער ווי 3-4 שעה א טאג

די טאג ישיבות גייען זיך טוישן צו אקאמעדירן די "עוורידזש" בחורים גייען עלטערן נאר זוכען מציינים ישיבות און אלעס בלייבט די זעלבע.

ראשעקאל האט געשריבן:ישיבות זענען קיינמאל נישט געוועהן פאר עווריזש בחורים. די ישיבה סיסטעם פון די לעצטע 70 יאר איז א מיסטעיק. אויב האלט מען אז היינט איז א שווערע וועלט און אלע בחורים אפילו נישט מצוינים דארפען זיין פארשפארט זאל מען כאטש מאכן די ישיבות פאסיג פאר עווריזש בחורים וואס האלטען נישט ביים לערנען מער ווי 3-4 שעה א טאג

קען זיין ביזט גערעכט,
אבער אויב אזוי, פארענטפער ביטע וואס איז געזעהן די לעצטע צען יאר וואס איז נישט געווען בעפאר ?

איך קען הערן פון אזא געדאנק, אז היות אינדערהיים האט דער בחור נישט געכאפט א רוחניותדיגע ירידה אויב איז ער געגאנגען ארבעטן צום טאטען אין קלייט, משא"כ היינט ווערט ער גלייך צוגעצויגען צו די שמוציגע גאס, און גייט א גאנג, און במילא דארף מעןן האבן א פלאץ ווי ער קען זיין ביז ער האט חתונה, פשוט אז ער זאל בלייבן א איד!,

אבער דאס בארעכטיגט נאכנישט צו טוישן די קאנצעפט פון א ישיבה פאר 'רוב' ציבור,

פינקט פארקערט. 'רוב' בחורים זענען אין א זשעיל אין ישיבה. רוב בחורים האלטען נישט ביים לערנען מער ווי 3-4 שעה א טאג.
ווייל מ'האט א פראבלעם צו לאזן בחורים גיין ארבייטן אזוי ווי מ'האט זיך אייביג געפירט ביי כלל ישראל האט מען דעסיידעד איינצושפארן רוב בחורים אין א זשעיל.
די ישיבות ווי ס'יעצט טוישט די קאנסעפט פון א ישיבה פאר 'רוב' ציבור

זאגסט זייער א גוטער פלאן, נשמת אדם. למעשה איז שוין דא אזא סארט ישיבה פון ר' יואל ראטה, ער האט סיי א ישיבה קטנה און סיי א ישיבה גדולה, עס זענען דא טאקע עלטערן וואס שיקן אהין, אבער רוב עלטערן ווילן נישט אהינשיקן ווייל ס'פאסט נישט.
איז די עיקר שאלה ווי אזוי מען קען מאכן אז אזא סארט ישיבה זאל הייסן א נארמאלע ישיבה אז עלטערן זאלן נישט האבן קיין פראבלעם אהינצושיקן. יעדער קוקט נאר אז דער בחור זאל האבן א גוטע נאמען, ער זאל קענען זאגן אז ער לערנט אין א ישיבה מיט א קלינגעדיגע נאמען, און אזוי טון א גוטן שידוך.
איך קלער א פלאן אז מען זאל מאכן "נאר" אזא ישיבה קטנה, און ווען דער בחור ווערט עלטער זאל ער אריינגיין אין א רעגולער ישיבה גדולה. ביי די ישיבה קטנה האבן די עלטערן נאכנישט אזוי מורא פון שידוכים, און ווען דער בחור וועט שוין זיין עלטער וועט מען שוין קענען זאגן אז ער לערנט אין א נארמאלע ישיבה.
#א_צודרייטע_וועלט

ר' יענקל, מען האט נישט געזאגט אז די סיבה איז ווייל די לימודים איז צו שווער און מען האט נישט געזאגט אז מען דארף טוישן די סיסטעם פון ישיבות, מען האט יא געזאגט אז די בחורים וואס פיטן נישט אין די סיסטעם זאל פאר זיי זיין א ישיבה, און אזוי ווי ראשעקל האט געזאגט אז ישיבות זענען אלס געווען נאר פאר די וואס ווילן לערנען, די היינטיגע מצב אז יעדער בחור מוז גיין אין א ישיבה איז נייע זאך און הרבה חללים הפילה,

ר' יואל ראהט'ס ישיבה איז נישט דאס וואס מען פלאנט, ער האט אויך א אנדערע סדר הלימוד פון זאגן גמרא און משניות וואס האלט אביסל צוריק עלטערן וואס זענען נאכנישט גרייט אז זייער קינד זאל לערנען א אנדערע מין אופן הלימוד, און העיקר איז אז ער איז אפיליעיטעד מיט ברסלב וואס אסאך עלטערן וואלטן נישט געוואלט, משא"כ אונז רעדן פון א כלל חסידי ישיבה,

גראדע ישיבה גדולה איז שוין היינט גרינגער מיט די פראבלעם וואס דו ברענגסט אויף הגם נאכנישט אינגאנצן ווייל ווען עלטערן זעהן זייער קינד גייט צוגרונד זענען זיי שוין עפ"י רוב היינט מער גרייט צו טוהן וואס עס איז ריכטיג,

ישיבה קטנה איז ריכיטגער פאר אסאך סיבות אבער אונז זוכן נאך הילף פאר די פראבלעמען וואס איך האב ערווענט אין די ערשטע תגובה, עס איז גראדע דא אין מאנסי גאנץ א גוטע ישיבה זיו התורה אויף דעם אופן מיט היבש הצלחה.

די ישיבות אין א"י זענען בעיקר געשטעלט מיט א דגוש אויף קונה צו זיין אנדערע לימודים ביסיידס תורה. און עס ציט נישט כמעט קיין קלייענטעל אינערהאלב דעם חרדי'שן ציבור, נאר פון די פרינזשעס. די עטוואס אויפגעקלערטע.

איך בין שטארק פאר די רעיון פון די ישיבה, בפרט ווייל כאמור אויבנאויף איז דאך אזוי געווען דער סדר ביי כלל ישראל. אבער לדעתי דארף עס לכתחילה ארבעטן אויף א וועג אויסגעשטעלט לכתחילה פארן עווריזש בחור אים צו גוט סטאריזשן פאר די פאר יאר, די סטאריזש זאל זיין ליכטיג און וועטער צוגעפאסט...

לעומת זה, האט די טענה אז אמאל איז אזוי געווען, א שטארקער לאגישער פעלער. נעמליך, אמאל איז דער סדר אזוי אויך געווען ביי די גוים, אפילו וואו ס'איז געווען מאנדאטארי צו שיקן אין סקול איז עס נאר געווען עלעמענטרי. היי סקול נישט. למעשה היינט זעט מען אז 99 פראצענט שיקן אין היי סקול, און א שיין חלק אפילו אין קאלעזש. לאמיר נישט רעדן פון קאליזש וואס איז לכאורה אין מערסטנטייל געאייגנט זיך באמת אויסצולערנען א פאך (ס'איז נישט אינגאנצן אזוי, נישט יעדער - אדער רוב - וואס שטודירן היסטאריע למשל האבן נישט קיין עכטע שאנס אדער ציל צו ווערן היסטאריע טיטשערס, אבער עכ"פ העלפט דאס צו צו באקומען א דעגרי וואס איז וויכטיג צו קענען מצליח זיין מיט אנדערע פאכן).

אבער היי סקול וואס איז געמאכט פאר ביז די 16 - 17, מקביל צו די ישיבות קטנות און לצעירים, און עס העלפט כמעט נישט פאר פרנסה, דאך איז היינט די אנגענומענע נארמע אז יעדער שיקט די קינדער אהין בלויז אויף צו עררייכן וויסנשאפט.

ביי אונז לעומת זה, פונקט ווי מיר האבן אין די עלעמענטרי יארן א אייגענעם סדר וואס מיר לערנען, נישט די אלגעמיינע קוריקולם, זע איך נישט וואס דא זאל זיין אנדערש. די וועג איך זע עס, איז פשוט אז אין די מערב וועלט האט מען עקסטענדעט די יארן פון עדיוקעישאן אריין אין היי סקול אויכעט, אנשטאט די בלויזע עלעמענטרי, פארבאטן טשיילד לעיבאר א.א.וו. דאגעגן אין די צוריק געשטאנענע מזרח אייראפע זענען די סטאנדארטן געווען אנדערש.

ליבי אומר לי, אז די גאנצע זאך וואס מ'רעדט אז אונזער היינטיגער ישיבה סיסטעם איז א מייסטער פלאן צו ראטעווען די בחורים פון ארבעטן אין די טריפה'נע גאס, איז עכ"פ טיילווייז נישט אמת. גענוי ווי די קעמפס און קאנטרי'ס וואס מ'האט נישט איינגעפירט צוליב שמירת עינים נאר דער עולם האט זיך עס אליין געפירט כמנהג המקום אמעריקע בכלל ויהודי אמעריקע בפרט, און נישט בחינם האט מען אויסגעקליבן די בארשט בעלט (= קעטסקילס) פאר די אכסניא של תורה - פשוט ווייל דא זענען אלע אמעריקאנער אידן געקומען, און דא זענען אונזערע עלטערן געקומען, בימים ההם ווען די עלטערן און זייער ווירטשטאפט האט דיקטירט די התנהגות פון די מוסדות און נישט פארקערט.

די זעלבע איז מיט ישיבות. די אמעריקאנער סקול סיסטעם איז אזוי געווען צו האבן א היי סקול, און די אידן וואס זענען אהער געקומען האבן טאקע אזוי געטאן, אדער געשיקט אין די פובליק סקול'ס, און אויב האבן די היימישע מוסדות געוואלט דינען ווי א ערזאץ פארן סקול סיסטעם האבן זיי בהכרח געמוזט צושטעלן ישיבות. דער עולם האט נישט געוואלט און ניטאמאל געקענט נעמען די אינגע בחורים ארבעטן סתם אין די גאס, ווייל עס איז ניטאמאל לעגאל.

השתא דאתית להכי, איז דער פראבלעם פון בחורים'ס ליידיג גיין א אוניווערסאלער פראבלעם, בכלל נישט באשרענקט צו אונזער ענגע געמיינדע, און איה"נ עלטערן פון היי סקול קינדער מוטשען זיך זייער און אקצעפטירן אז דאס איז שווערע יארן, הן מצד עצמם ווייל די קינדער זענען צענערלינגען און הן טאקע מטעם ווייל זיי האבן נישט קיין גרויסער תועלת פון מיטהאלטן די לימודים אין שולע (חוץ דער רצון צו גראדואירן און / אדער קענען דערנאך אריין גיין אין קאלעזש איף אפליקעבל).

ממילא, די וועג איך זע עס, איז פשוט אז די עסקנים וואס פארפירן אז דער מצב טויג נישט, באזירט בעיקר אויף די טענה אז בטלה מביאה לידי שיעמום, זענען פלעינע קדושה עסקנים וואס פרובירן צו ראטעווען אונזערע קינדער פון די חורבנות וואס דער מאדערנער לערן סיסטעם האט אויף זיי אנגעברענגט, בעיקר בעניני צניעות וקדושה.

אנדערש זע איך נישט פארוואס א 16 יעריג גוי'איש אינגל קען יא לערנען מער ווי 3 שעה א טאג, און אונזערע בחורים נישט.