קאווע שטיבל

כמיין אז פון אלע הברות וואס זענען נאר פארהאן ביים כלל ישראל איז די הברה די ווייניגסטע אויסגעהאלטן אדער די מערסטע אומפארשטענדליך,
הקיצור כוויל דא פארלייגן פארן עולם עטליכע קשיות וואס כהאב אויף אונזער הברה וואס באדערן מיר שוין א לאנגע צייט מאדנע הברות וואס זענען צום געפונען נאר ביי אונזער הברה .

א) די צוויי סגולים וואס זענען דא למשל ביים ווארט מלך לחם דרך די ערשטע מיט די צווייטע.

ב) די צוויי קמוצים וואס זענען דא למשל ביים ווארט ובשכבך צדקתך וכדו׳ .

ג) א מפיק הא וואס ביי די אנדערע הברות טוט מען כפשוטו מען זאגט ארויס דעם הא ביי אונז ווערט עס געטוישט פאר א ליטווישע קמץ .

אויב איינער קען געבן אן ערקלערונג אויף די אלע שנויים ישר כח .

[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] [tag]מיימון[/tag]

אויך שאפן די דאפלטע הברות פונם קמץ און סגול א פראבלעם בשעתן אויסלערנען די קינדער עברי וואס די קינדער ווערן אזוי צומישט ווען מזאגט וויאזוי ווען מלערנט זיי נישט אויס קיין קלארע כללים אויף דעם.

וועלעכע נישט קלארקייט איז דא ביי קמץ?

ווען מזאגט וועלכע

ירא שמים האט געשריבן:ווען מזאגט וועלכע

אדער, ווען מ'זאגט וועלכע

אזוי צו אזוי וואס איז נישט קלאר?

סזעט אויס בוזט קלאר איז זאגדזשע וואס איז יא קלאר !!

די טעות פון די צוויי מינע סגולים קומט פון דעם וואס די ערשטע סגול אין די ווארט מלך איז א דגושה צוליב דעם וואס די ווארט איז מלעיל, אשר על כן איז עס פארדרייט געווארן צו א צירי וואס איז מער נדגש ווי סתם א סגול.

די כלל איז אלעמאל אָ as in spoon),
חוץ פון סוף ווארט אדער פאר א שוא וואס דעמאלטס ווערט עס אָך (as in much

מבקר האט געשריבן:די טעות פון די צוויי מינע סגולים קומט פון דעם וואס די ערשטע סגול אין די ווארט מלך איז א דגושה צוליב דעם וואס די ווארט איז מלעיל, אשר על כן איז עס פארדרייט געווארן צו א צירי וואס איז מער נדגש ווי סתם א סגול.

די סגול פון די מ״ם דמלך איז נישט אונזער צירי , דאם ווארט ערב איז א עין וואס איז א אות גרונית און איז נישט מקבל קיין דגוש.

ירא שמים האט געשריבן:ג) א מפיק הא וואס ביי די אנדערע הברות טוט מען כפשוטו מען זאגט ארויס דעם הא ביי אונז ווערט עס געטוישט פאר א ליטווישע קמץ .

די הסבר אויף דעם איז א צוזאמשטעל פון צוויי טעותים! 1) מ'האט בטעות געסטאפט ארויס זאגן אלע "הא דגושים" אזוי ווי אין די ווארט 'יהיה' וכדו'. 2) די טעות אז יעדע מאל ווען ס'איז דא א שווא נאך א קמץ, זאגן אונז די קמץ ווי א קמץ קטן!

ירא שמים האט געשריבן:די סגול פון די מ״ם דמלך איז נישט אונזער צירי ,

נא אשר על כן ווילסטו זאגן אז??.

ירא שמים האט געשריבן:דאם ווארט ערב איז א עין וואס איז א אות גרונית און איז נישט מקבל קיין דגוש.

וויאזוי זאגסטו "ערב שבת"?

ירח בן יומו האט געשריבן:די כלל איז אלעמאל אָ as in spoon),
חוץ פון סוף ווארט אדער פאר א שוא וואס דעמאלטס ווערט עס אָך (as in much

אינטערעסאנט וואס דו זאגסט ווייל דו בוסט נישט מחלק צעווישן א שוא נא מיט א שוא נח ד.ה. דו בוסט נישט מחלק בין א קמץ גדול צו קמץ קטן ווי סדא וואס טענהן חוץ מזה א חטף זאגט מען א ליטווישע קמץ אפי׳ אהן א שוא ווי ביים ווארט שבלים.

מבקר האט געשריבן:

ירא שמים האט געשריבן:די סגול פון די מ״ם דמלך איז נישט אונזער צירי ,

נא אשר על כן ווילסטו זאגן אז??.

ירא שמים האט געשריבן:דאם ווארט ערב איז א עין וואס איז א אות גרונית און איז נישט מקבל קיין דגוש.

וויאזוי זאגסטו "ערב שבת"?

כהאב מיך באצויגען צו דיינע ווערטער אז מזאגט עס ווי א צירי , די פסוק מערב עד ערב תשבתו שבתכם וויזוי ליינסטו ?

ירא שמים האט געשריבן:

ירח בן יומו האט געשריבן:די כלל איז אלעמאל אָ as in spoon),
חוץ פון סוף ווארט אדער פאר א שוא וואס דעמאלטס ווערט עס אָך (as in much

אינטערעסאנט וואס דו זאגסט ווייל דו בוסט נישט מחלק צעווישן א שוא נא מיט א שוא נח ד.ה. דו בוסט נישט מחלק בין א קמץ גדול צו קמץ קטן ווי סדא וואס טענהן חוץ מזה א חטף זאגט מען א ליטווישע קמץ אפי׳ אהן א שוא ווי ביים ווארט שבלים.

די כלל וואס ער זאגט איז סתם שטותים אן קיין אמתע מקורות, אבער דאס איז וועג וויאזוי אונז זאגן עס ארויס, און דאס איז א גוטע כלל ווען מ'וויל מסביר זיין פאר קינדער וויאזוי צו ארויס זאגן א שווא. (פארשטייט זיך, נאר אויב דו ווילסט אויסלערנען דיינע קינגער מיט די שבשתא כיוון דעל על).

ירא שמים האט געשריבן:כהאב מיך באצויגען צו דיינע ווערטער אז מזאגט עס ווי א צירי,

פארשטיי נעקסטיים אז איך מיין א צירי בהברתה המקורית

ירא שמים האט געשריבן:די פסוק מערב עד ערב תשבתו שבתכם וויזוי ליינסטו ?

מייערעוו אד ערעוו

מבקר האט געשריבן:

ירא שמים האט געשריבן:

ירח בן יומו האט געשריבן:די כלל איז אלעמאל אָ as in spoon),
חוץ פון סוף ווארט אדער פאר א שוא וואס דעמאלטס ווערט עס אָך (as in much

אינטערעסאנט וואס דו זאגסט ווייל דו בוסט נישט מחלק צעווישן א שוא נא מיט א שוא נח ד.ה. דו בוסט נישט מחלק בין א קמץ גדול צו קמץ קטן ווי סדא וואס טענהן חוץ מזה א חטף זאגט מען א ליטווישע קמץ אפי׳ אהן א שוא ווי ביים ווארט שבלים.

די כלל וואס ער זאגט איז סתם שטותים אן קיין אמתע מקורות, אבער דאס איז וועג וויאזוי אונז זאגן עס ארויס, און דאס איז א גוטע כלל ווען מ'וויל מסביר זיין פאר קינדער וויאזוי צו ארויס זאגן א שווא. (פארשטייט זיך, נאר אויב דו ווילסט אויסלערנען דיינע קינגער מיט די שבשתא כיוון דעל על).

איך לערן זיי דען אויס ? כהאב דען א ברירה ? ווילסט כזאל זיי שיקען צו די ליטוואקעס רח״ל ?

ירא שמים האט געשריבן:ווילסט כזאל זיי שיקען צו די ליטוואקעס רח״ל ?

ווילסט איך זאל דיך אויסרעכענען אלע טעותים פון די ליטווישע הבהרה? זייער איז אויך גאנץ א פארדרייטע.

קמץ, בפשטות קמץ גדול oo, קמץ קטן o, ווייל א קמץ קטן איז במקום חולם.
סגולים איז דא א צומישעניש. אסאך זאגן יא עי A אפילו פאר א שוא נח, ווי לעולם ועד. טיייל זאגן אלעמאל עה, מעהלעהך. וואס דו זאגסט גייט בדרך כלל ווי ס'דא אן הברה פתוחה איז עי, הברה סתומה עה. פארשטייט זיך ס'האט נישט קיין שום אחוזה אין דקדוק ווי אלע סגולים זענען תנועות קטנות. אפילו אזוי איז אויך דא יוצאים מן הכלל, ווי ערווענט.

מבקר :נו רעכן אויס ,כוויל ,
דעם חיילעם האבן זיי דאך שוין אויסגעראטן .
און וועגן הברה המקורית פונ׳ם צירי מנין לך וואס איז הברה מקורית.

ירא שמים האט געשריבן:[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] [tag]מיימון[/tag]

[center]הזמנה מילתא היא[/center]
[tag]ירא שמים[/tag] ראשית כל הזמנה מילתא היא, וייש"כ אז איר האט מיר געמאכט אויפמערקזאם אויף אזא אינטערסאנטע אשכול. עס איז אינטערסאנט פאר מיר ווייל איך ווייס גאר ווייניג איבער דער נושא.

[center]קמץ קטן וקמץ גדול[/center]
לגבי ווען מען זאגט א קמץ ליטוויש און ווען נישט, האב איך אלעמאל געטראכט אז מסתמא א קמץ גדול זאגט מען אזוי ווי א קוה זאגט moo און א קמץ קטן זאגט מען אזוי ווי א מגמגם זאגט um, אבער איך ווייס נישט אויב דאס איז ריכטיג, און איך זעה אז מען האט שוין אנגעהויבען די ויכוח איבער דעם.

[center]סגול מלעיל ומלרע ועוד[/center]
לגבי די סגול, האב איך באמת קיינמאל נישט געטראכט איבער דעם, אבער גלייך ווען איך האב געזעהן די הערה איז מיר בייגעפאלען אז אפשר איז עס תלוי אין ווען דער ווארט איז מלעיל און מען לייגט א דגש אויף דער ערשטער סגול אזוי ווי אין דער ווארט "שקר" דעלמאלס זאגט מען shayker, און ווען דער ווארט איז מלרע אזוי ווי "אמת" זאגט מען emes''.
באותו ענין איז כדאי צו דערמאנען וואס איך האב אמאל געהערט פון הרב פאם זצ"ל, אז מען פלעגט אויסלערנען די קינדער אין ליטא, "ווען איז אמת שקר און שקר אמת?" - אמת מלעיל איז שקר, אבער שקר מלעיל איז אמת.
למעשה ווי אויבען דערמאנט שטימט נישט דער כלל, ווייל מען זאגט erev שבת און נישט eyrev שבת. [דרך אגב: פארוואס זאגט מען פסח מיט א גאליציאנע צירי? און פארוואס זאגט מען וושט אזוי אויך? עס זעהט אויס אז במשך די צייט האט מען איבער געטייטשט פון א "חסידישע" סגול וואס איז באמת א ליטווישע צירי paysach און veyshet צו א גאליציאנע צירי pysech און vyshet. ענליך וואס האט פאסירט מיט "אויבערשטער" אז די ליטוואקס האבען געזאגט eybershter, ווייל זיי הרג'נן אזוי אוועק יעדער חולם, און פון דעם איז געווארען אייבערשטער.

[center]לא ראי זה כראי זה - פולניה[/center]
צום סוף וויל איך באמערקען אז עס איז נישט ריכטיג צוזאמען לייגען הברת בני פולני' ואונגרי' מיט הברת בני גלציה. די זענען דריי באזונדערע הברות. דוגמא אחת קען מען דערמאנען אז אסאך פוילישע זאגען נישט די יו'ד ווען עס קומט נאך א קמץ אדער פתח. ווי למשל אין די שם השם אדנ'י זאגען זיי א ליטווישע קמץ מיט אן ארויס זאגען דער יו'ד adonuh און נישט adonay. דער חתם סופר רעדט ארום דער שיטה אין א תשובה (שו"ת חתם סופר חלק ד אבן העזר ב סימן יט) וז"ל, והנה בס' ששה זרעוני ערוגה להגאון מה' זלמן עמריך זצ"ל קורא תגר מאוד על הקורין ומדגישין יו"ד שאחר הפתח וקמץ כגון חי שמדגישין היו"ד (chay) וכ' ראיות גדולות דלא כן הוא אלא היו"ד אינה נקראת ונרגשת כלל והיא נח נסתר (chah) וא' מראיותיו מהגאון מנחם עזרי' שכ' בס' עשרה מאמרות דשם אד' ית"ש ר"ת ארי' דוב נמר ולא חשש ליו"ד שבסוף כיון שהוא נח ואינו נקרא ולא נרגש במבטא (adonuh) וכ"כ שם בס' קול יהודה בפי' לעשרה מאמרות וכו' אך דברי הגאון הנ"ל גופי' מפוקפקים והוא עצמו הקשה לנפשי' א"כ מה בין שרי לשרה דדוחק לומר לא תקרא שמה שרי בכתיבה קאמר או בכוונת הקורא מכוון שמה בה"י ולא ביו"ד זה דוחק ואני אומר קצת יש הכרח לדוחק הזה דהרי ע"כ אותה הנבואה שבסוף פרשת לך לך שרה שמה ונתתי ממנה לך בן לא אמר אברהם לשרה דאל"ה לא הוי צחקה על דברי המלאך וכ"כ רמב"ן ר"פ וירא שם והשתא כיון שלא א"ל שנשתנה שמה איך לא הי' כפלא בעיני' דברי המלאך איה שרה אשתך והלא שרי שמה ולא שרה אע"כ אין להבחין בדיבור בין שרי לשרה רק בכתיבה ובכוונת מכוון מ"מ מי יסמוך על סברות אלו לעשות מעשה להתיר א"א, עכ"ל.

[center]חתם סופר קרא אשתו בשמה הפרטי[/center]
[דרך אגב: מבואר מתוך דברי הקדוש מרן חתם סופר שפשוט לו שאברהם היה קורא לאשתו בשמה, ולא אמר "הערנאר" או כינוי אחר. וראיתי בהערות לאוצרות חתם סופר סוף פרשת לך לך (הערה ריט) שהעיר מדברי מהרי"ל שאין לקרוא לאשה בשמה, אבל העיר בקובץ מכתבים (מגדולי מדינת הגר-לונדון תשנ"ד קובץ ד' עמוד מד) כתבו בשם כת"י הגרינ"ש בתוה"ד וז"ל, "ואמר החתם סופר גם אני אומר שרל לעבען" עכ"ל ע"ש.]

[center]לא ראי זה כראי זה - גלציה[/center]
נחזור לענינינו, די גאליציאנע [וואס רופט זיך היינט "חסידישע הברה"] זאגען א "צירי" אנרעש פון די אונגארישע וואס זאגען עס אזוי ווי די ליטווישע.
זעהט מען אז פולניה לחודה קאי, גליציה לחודה קאי, והונגריה לחודה קאי.

[center]הברת אויבעלאנד[/center]
למעשה אונז אויבערלענדער האבען נאך א מעלה אז מיר זענען מפריד צווישען א שורוק און מלאופום און צווישען א חיריק. רבי יעקב קמנצקי אז אונז מזכיר לשבח אין אמת ליעקב (מלכים א טז, לד) וז"ל, והנה אצלינו (מלכים שם) כתוב יריחה מחולם ה"א לעומת כל שאר מקומות שנכתב בחולם וא"ו (יריחו), ובודאי שבארץ יהודה ידעו הבדל בין כזה חולם לחולם וא"ו, כמו אצל יוצאי ממלכת אוסטרו-הונגריה שמבחינים בין שני סוגי קול הברת חיריק כשאחד הוא חירק ואחד הוא שורק וכו', עכ"ל. ובהערה כתב וז"ל, רבינו [רבי יעקב זצ"ל] הדגים דבר זה בספרו שהתפלל אחרי מלחה"ע אצל המנין של פליטי ווינא (כשהתפללו עדיין בבנין של צעירי אגודת ישראל שבוויליאמסבורג) [אמר הכותב: כוונתו לקהל עדת יראים שפעם הייתה קהילה נכבדה של מתפללי אשכנז לפני הכיבוש של האחד שביטל הישיבה ובמקום להרביץ תורה על מקומו של הגאון הגדול רבי יונתן שטייף בחר לקבץ אנשים ריקים להיות אוכלים ושותים ופוחזים בבית הכנסת ונהג קלות ראש במנהגי חסידי אשכנז ועל אלה אני בוכיה עיני עיני יורדה מים על שבר בת עמי, ואכ"מ] והיה פרשת תזריע והבעל קורא קרא את הפסוק "נגע צרעת הוא" (ויקרא יג, ג) והיה קורא בחירק במקום שורק, והקהל כאחד תקנו את הבעל קורא שצריך לקרוא, לפי מה שנשמע לאוזני רבינו [רבי יעקב] "היא", והדבר היה מפליא [על מה יצא הקצף?] לכל מי שלא היה בסוד הענין שהבעל קורא טעה וקרא בחירק, והציבור נתכוון לתקן לשורק, אלא שזה נשמע כחירק כי הם רגילים לבטא את השורק כמו האות הגרמנית u [עם שתי נקודות ע"ג], שסימון האומלאוט עליה משנה את ההיגוי משורק פשוט לשורק קרוב לחירק, עכ"ל ההערה.

יש״כ פארן זיך אנרופען און פאר די וויכטיגע ידיעות וואס ליגט אין אייער תגובה ,

די פוילישע האבן נאך א חילוק פון אונזער הברה חוץ פון דאס וואס איר האט דערמאנט וועגן אקמץ / פתח יו״ד ביי א ענדע ווארט ? און חוץ מזה כגעדענק פון אלטע גאלעציאנע אידן וואס פלעגן אויך אזוי זאגן.
און וויאזוי טיילט מען אין אויבערלאנד צווישען חיריק שורק און מלאפום?
און די אונגארישע זענען נישט אלע גלייך מיטן צירי.

וואו, ירא שמים הסטו געעפנט א אשכול, ספעציעל אז עס איז דיר געלונגען צו אויפוועקן דעם אויבערלענדער חכם צו גיסן זיינע ידיעות