קאווע שטיבל

איחוד פעלד האט געשריבן:איך בין נישט מקפיד צו שרייבען דו, אך שרייב שטענדיג די.

און פארוואס שרייבסטו נישט סטרויבערי און הערינג מיט די זעלבע אותיות?
עס איז צוויי אנדערע ווערטער און דארף ווען אנדערש ארויסגעזאגט ווערן.
דו קומט מיט א מלאופים וואס וואלט זיך געדארפט הערן מיט דער קלאנג ווי you.
און די זאגט מען מיט א חיריק וואס הערט זיך ווי דער קלאנג פון key.

וויאזוי אז טאקע די דויטשע du געווארן דו מיט א חסידישע מלאופים וואס הערט זיך ווי "די"? ווען איז די du געווארן Dee? איז עס געשעהן איבער נאכט, אדער איז דאס געווען א מיט עוועלוציע?

אינעם ליטווישן/ירושלימער אידיש איז מלואפים געבליבן du. דער אונגאריש חסידישער אידיש האט פאר אומבאקאנטע סיבות פארגרייזט דעם מלואפים צו א חיריק.

יא, אבער די מלאופים איז געווארן א חיריק סאך פאר (כ'שטעל מיך פאר) זיי האבן אדאפטירט די du פון דויטש, און אויף דעם שטעלט זיך מיין שאלה. קען זיין איך בין ראנג און זיי זענען ביידע געשעהן ביינאזאם.

איחוד פעלד האט געשריבן:ווייל ווערד איז אויך א פראגראם פין מייקראסאפט.

וואָרד, נישט ווערד. ווערד זאגט זיך ווי פערד, און ווארד קומט בשורש ווארט.

ווי אזוי שרייבט מען? טויזנטסטע, טויזנסטע, אדער טויזנטסע?

טויזענטסטע

רוב שרייבער האבן שוין לאנג באזייטיגט דעם איבריגן עי"ן. טויזנטסטע.

דער פאלגנדער סיפור איז געברענגט געווארן אין דעם גליון "מבאר רבותינו", פ' תשא תשע"ב, גליון תרמ"ד, עמ' ב':

שמעתי מזקני הגאון מראדימישעל זצ"ל כשהיה קטן הי' ילד שובב, ופ"א הי' רץ בחדר שישב הרה"ק מצאנז, והי' אז בן ח' ואחז אותו
הרה"ק מצאנז, ושאל לו יונגעלע וואס לערענסטו, אמר תקפו כהן, שאל לו קושיא ענה לו תי', אמר גוט. ובשנה האחרת הי' ג"כ שאחז בו,
ואמר לו יונגעלע אני רוצה לומר לך ג' דברים, א', שלא תלמוד לכתוב אפי' "אידיש", כי שמעתי אומרים שיש לך מח טוב, וזה
מטמטם המח. ב', תתפלל בתוך סידור. ג', תציית לאמך, שלמה המלך ציית לאמו ונעשה מלך. כשנתמנה לרב (בחייו של הרה"ק הנ"ל),

אמר עכשיו הוא מבין מה שאמר לו מלך, שהי' קשה לו למה אמר מלך, אמנם הלא מבואר מאן מלכי רבנן. (שיח זקנים ח"א דף ש"ט)


נו וואס פארפירסטו.

אוקעי, [tag]ברסלבער[/tag]. היער ווהי גאו.

יענעם'ס.
דארף זיין: יענעמס (צי "יענעמ'ס").
סיבה: מען שרייבט נישט קיין ענדע-אות אינמיטן א ווארט, אפילו ווען דער לעצטער אות איז נישט טייל פונעם עצם ווארט.

פיהלן.
דארף זיין: פילן.
סיבה: מ'ניצט היינט מער נישט קיין שטומע ה"א'ס, דאס הייסט: א ה"א אינמיטן ווארט, וואס ווערט נישט ארויסגעזאגט.

וואלענטור.
דארף זיין: וואלונטיר.

און וואס איז מיט דעם וואס ברסלבר שרייבט כהאי לישנא:
און א מתן שכרה בצדה געב איך א לייק פאר ווער עס וועט מיר אויסבעסערן אין כללי כתיבה בל"נ.
פעלט נישט דא עפעס א ווארט?
און אלטץ א מתן שכרה בצדה געב איך א לייק פאר ווער עס וועט מיר אויסבעסערן אין כללי כתיבה בל"נ.
ברסלבר זייט דיך נישט מייאש מ'קען ביי יעדעם טרעפן עפעס, אריינגערעכענט מיין יעצטיגע תגובה.
[tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag] וועגן די שטומע הא'ס בין איך נישט איינשטימיג, ווייל יידיש איז נישט קיין אפיציעלער שפראך וואס ווערט רעגולירט אזויווי די וועלט'ס שפראכן למשל די ירושלימער יידיש איז נישט ווי די חסידישער יידיש און די חסידישער יידיש איז נישט ווי די יידישיסטישע יידיש, אין אייראפע האט מען נישט געקארגט קיין הא'ס, איך גראדע נוץ אויך אסאך די הא'ס, און גראדע ביי די פוילישע איז דאס אפילו נישט קיין שטומע הא זיי זאגן דאס ארויס.
אלענפאלס די עיקר ביי גראמאטיג איז מ'זאל זיך האלטן צו געוויסע כללים יעדעס מאל די זעלבע.

דער "זייט דיך" איז נישט אזוי איי איי
"זייט" קען נאר ארבעטן אויב איר שרייבט נאכדעם "אייך", "זייט אייך"

נהורא נפישא האט געשריבן:און וואס איז מיט דעם וואס ברסלבר שרייבט כהאי לישנא:
און א מתן שכרה בצדה געב איך א לייק פאר ווער עס וועט מיר אויסבעסערן אין כללי כתיבה בל"נ.
פעלט נישט דא עפעס א ווארט?
און [b]אלטץ[/b] א מתן שכרה בצדה געב איך א לייק פאר ווער עס וועט מיר אויסבעסערן אין כללי כתיבה בל"נ.
ברסלבר זייט דיך נישט מייאש מ'קען ביי יעדעם טרעפן עפעס, אריינגערעכענט מיין יעצטיגע תגובה.
[tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag] וועגן די שטומע הא'ס בין איך נישט איינשטימיג, ווייל יידיש איז נישט קיין אפיציעלער שפראך וואס ווערט רעגולירט אזויווי די וועלט'ס שפראכן למשל די ירושלימער יידיש איז נישט ווי די חסידישער יידיש און די חסידישער יידיש איז נישט ווי די יידישיסטישע יידיש, אין אייראפע האט מען נישט געקארגט קיין הא'ס, איך גראדע נוץ אויך אסאך די הא'ס, און גראדע ביי די פוילישע איז דאס אפילו נישט קיין שטומע הא זיי זאגן דאס ארויס.
אלענפאלס די עיקר ביי גראמאטיג איז מ'זאל זיך האלטן צו געוויסע כללים יעדעס מאל די זעלבע.

צ"ל אלס.
צ"ל זיי דיך.
צ"ל אריינגערעכנט
די שטומע הא"ס, איינשטימיג צי נישט, אזוי שרייבן היינט רוב מנין ובנין פון גוטע שרייבער, מ'האט אפיציעל געדראפט דעם איבעריגן דייטשן ה"א, ס'נאריש זיך צו עקשנ'ן דערויף. אפגערעדט צי ס'איז גערעכט צי נישט.
צ"ל אלנפאלס.
צ"ל דער עיקר ביי
צ"ל גראמאטיק.
ותן לחכם ויחכם עוד

יישר כח [tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag] און [tag]נהורא נפישא[/tag] פאר די הערות.
האט זיך עס שוין געלוינט געוואויר צו ווערן עטליכע כללים וואס איך - און מן הסתם נאך אנדערע - האבן נישט געוואוסט ביז יעצט.

אגב, וועגן "אלטץ", וואס איז טאקע די ריכטיגע וועג עס צו שרייבן, אלס, אלץ, אדער אלטץ?

----
דייטל האקט

אלץ איז ברסלבר געשמאק צו לייענען.
אלס ברסלבר גלייך איך דעם ניק ברסלבר.
כאפסט?

און אלטץ? איז בכלל נישט קיין ווארט?

מ'שרייבט נישט אזוי, ניין.

נהורא נפישא האט געשריבן:[tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag] וועגן די שטומע הא'ס בין איך נישט איינשטימיג, ווייל יידיש איז נישט קיין אפיציעלער שפראך וואס ווערט רעגולירט אזויווי די וועלט'ס שפראכן למשל די ירושלימער יידיש איז נישט ווי די חסידישער יידיש און די חסידישער יידיש איז נישט ווי די יידישיסטישע יידיש, אין אייראפע האט מען נישט געקארגט קיין הא'ס, איך גראדע נוץ אויך אסאך די הא'ס, און גראדע ביי די פוילישע איז דאס אפילו נישט קיין שטומע הא זיי זאגן דאס ארויס.

זיכער פארמאגט אידיש כללים, וואס ווערן אויך רעגולירט - הגם דורך נישט-פרומע מענטשן. לייען ביכער פון הונדערט+ יאר צוריק, וועסטו אויך זען אז אלע פאלגן נאך מער-ווייניגער די זעלבע גראמאטישע כללים (הגם מיט אויסלייג זענען זיי טאקע נישט אינגאנצן איינהייטליך).

פשוט-קאמפליצירט האט געשריבן:

נהורא נפישא האט געשריבן:[tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag] וועגן די שטומע הא'ס בין איך נישט איינשטימיג, ווייל יידיש איז נישט קיין אפיציעלער שפראך וואס ווערט רעגולירט אזויווי די וועלט'ס שפראכן למשל די ירושלימער יידיש איז נישט ווי די חסידישער יידיש און די חסידישער יידיש איז נישט ווי די יידישיסטישע יידיש, אין אייראפע האט מען נישט געקארגט קיין הא'ס, איך גראדע נוץ אויך אסאך די הא'ס, און גראדע ביי די פוילישע איז דאס אפילו נישט קיין שטומע הא זיי זאגן דאס ארויס.

זיכער פארמאגט אידיש כללים, וואס ווערן אויך רעגולירט - הגם דורך נישט-פרומע מענטשן. לייען ביכער פון הונדערט+ יאר צוריק, וועסטו אויך זען אז אלע פאלגן נאך מער-ווייניגער די זעלבע גראמאטישע כללים (הגם מיט אויסלייג זענען זיי טאקע נישט אינגאנצן איינהייטליך).

ריכטיג.

הגם מיט אויסלייג זענען זיי טאקע נישט אינגאנצן איינהייטליך

דאס איז געווען אמאל ווען די וועלט איז נאך געווען גרויס, אבער זינט די וועלט איז קליין געווארן שרייבט מען מער-ווייניגער [מ'פרובט עכ"פ] די זעלבע אויסלייג.

דייטל האט געשריבן:צ"ל אלס.
צ"ל זיי דיך.
צ"ל אריינגערעכנט
די שטומע הא"ס, איינשטימיג צי נישט, אזוי שרייבן היינט רוב מנין ובנין פון גוטע שרייבער, מ'האט אפיציעל געדראפט דעם איבעריגן דייטשן ה"א, ס'נאריש זיך צו עקשנ'ן דערויף. אפגערעדט צי ס'איז גערעכט צי נישט.
צ"ל אלנפאלס.
צ"ל דער עיקר ביי
צ"ל גראמאטיק.
ותן לחכם ויחכם עוד

גראמאטיג לדוגמא איז געווען א טעות סופר
אגב איך פלעג אסאך ליינען דעם אלגעמיינער זשורנאל ( די זשעקאבסאהנס זענען באגאבטע שרייבער) מיר דוכט ( דאכט) זיך אז ביי זיי שרייבט מען "אלטץ"
נאך א חילוק פון אונזער יידיש (אידיש) און די רוסישע, זיי שרייבן ליידיק אנשטאטס ליידיג, רוהיק אנשטאטס רואיג, וכדומה
איבער "זייט" ביזטו גערעכט אבער ס'ווערט למעשה ברייט באנוצט היינט צוטאגס, אמאל פלעגט עס אויך באדייטן ווי היינט "זענט"
וואלטס דיר (זיך?) געקענט שטעלן אויף "דיך" און זאגן צ"ל דיר
איבער "דער עיקר איז" בין איך מסכים
דאס איבריגע (איבריקע) בין איך לאו דוקא מסכים
גראדע יעצט נאכקוקענדיג האב איך געפינען אז סיי די אלגעמיינער און סיי די פארווערטס שרייבן "אלס" אנשטאט "אלטץ"

נהורא נפישא האט געשריבן:

דייטל האט געשריבן:צ"ל אלס.
צ"ל זיי דיך.
צ"ל אריינגערעכנט
די שטומע הא"ס, איינשטימיג צי נישט, אזוי שרייבן היינט רוב מנין ובנין פון גוטע שרייבער, מ'האט אפיציעל געדראפט דעם איבעריגן דייטשן ה"א, ס'נאריש זיך צו עקשנ'ן דערויף. אפגערעדט צי ס'איז גערעכט צי נישט.
צ"ל אלנפאלס.
צ"ל דער עיקר ביי
צ"ל גראמאטיק.
ותן לחכם ויחכם עוד

גראמאטיג לדוגמא איז געווען א טעות סופר
אגב איך פלעג אסאך ליינען דעם אלגעמיינער זשורנאל ( די זשעקאבסאהנס זענען באגאבטע שרייבער) מיר דוכט ( דאכט) זיך אז ביי זיי שרייבט מען "אלטץ"
נאך א חילוק פון אונזער יידיש (אידיש) און די רוסישע, זיי שרייבן ליידיק אנשטאטס ליידיג, רוהיק אנשטאטס רואיג, וכדומה
איבער "זייט" ביזטו גערעכט אבער ס'ווערט למעשה ברייט באנוצט היינט צוטאגס, אמאל פלעגט עס אויך באדייטן ווי היינט "זענט"
וואלטס דיר (זיך?) געקענט שטעלן אויף "דיך" און זאגן צ"ל דיר



איבער "דער עיקר איז" בין איך מסכים
דאס איבריגע (איבריקע) בין איך לאו דוקא מסכים
גראדע יעצט נאכקוקענדיג האב איך געפינען אז סיי די אלגעמיינער און סיי די פארווערטס שרייבן "אלס" אנשטאט "אלטץ"

"זייט" איז בוודאי א ווארט, נאר אין איר ריכטיגן ארט.
מ'קען זאגן ווי @דער פינטעל איד האט געשריבן אויבן - "זייט אייך" [נישט מייאש], אבער ווען מ'נוצט נישט דעם ערנפולע "אייך". נאר אנשטאט, דעם פראסטן "דו". פאסט צו שרייבן "זיי דו".

נאך א באדייט פאר די ווארט "זייט" איז דאס וואס מ'נוצט היינט "זייט" אנשטאט "זינט".

און אז דו רעדסט פון אלטע שרייבער, קענסטו אויך שרייבן "ביזסטו" ווייל אזוי קומט דאס ווארט אריגינאל אזוי ווי קענסטו, מעגסטו, הערסטו, זעסטו, האסטו, וכו' וכו'. די זי"ן ווערנדיג נבלע אינ'ם ווארט פאלט דאס ארויס.

די דיך\דיר\זיך סוגי' איז נישט אנגעקומען צו א קלארער גאנג צווישן די שרייבער ועולם כמנהגו נוהג, יעדער לויט ווי אים שמעקט.

צו וועלכע איבעריגע ביסטו נישט מסכים? נא לפרט.

@נהורא נפישא
איך וויל מיך אפיציעל אנטשולדיגן אויב ס'קען זיך דוכטן פון מיין פאוסט אז איך זוך אייך צו כאפן ביי גרייזן. כלל נישט, ס'האט מיר געשיינט אז עולם גולם לייגט דא ארויס זאצן צו פארריכטן, און ווי דו שרייבסט אויבן "אריינגערעכנט מיין יעצטיגע תגובה".

למעשה זע איך אז א צווייטער ניק האט געהאט געבעטן מ'זאל אים פארריכטן און דאס איז נישט געווען על כלל כולו יצא, אז שגיתי ואתי תלין משוגתי, והוא רחום יכפר בעדי.

דייטל האט געשריבן: "זייט" איז בוודאי א ווארט, נאר אין איר ריכטיגן ארט.
מ'קען זאגן ווי @דער פינטעל איד האט געשריבן אויבן - "זייט אייך" [נישט מייאש], אבער ווען מ'נוצט נישט דעם ערנפולע "אייך". נאר אנשטאט, דעם פראסטן "דו". פאסט צו שרייבן "זיי דו".

הסבר הדברים, ווייל ווען מ'רעדט בלשון כבוד, רעדט מען נישט בלשון יחיד נוכח, נאר בלשון נסתר רבים. דען טוישט זיך אלעס צו פלורעל, והבן.