אידישע אויסלייג: ווען א מלאפום (קובוץ) און ווען א חיריק
נשלח: זונטאג יוני 04, 2023 10:27 am
עס הערשט א שטיקל צעמישעניש אין אידישע אויסלייג איבער די צויי נקודות, חיריק און מלאפום, ווען צו נוצן וואס.
עס שטאמט ווארשיינליך פונעם פאקט אז א גרויסע טייל פון אונז זאגט ארויס ביידע, סיי דער מלאפום און סיי דער חיריק, אויף איינער פון די צוויי וועגן.
אדער ווי דער ענגלישע e אין זיין לאנגע וואקאל, אזויווי דער e אין דאס ווארט: peek, אדער ווי דער i אין זיין קורצע וואקאל, ווי דער i אין pick.
דעריבער קען מען נישט וויסן וויאזוי אויסצולייגן ריכטיג בלויז פונעם וועג וויאזוי דאס ווארט ווערט ארויסגעזאגט און מען דארף וויסן פון אויסנווייניג, דער ריכטיגע אויסלייג.
צום ערשט זענען פארהאן ווערטער וועלכע וועלן אייביג געשריבן ווערן מיט א "וּ" נישט קיין חילוק וויאזוי און ווען זיי ווערן גענוצט. צווישן זיי ווערן אריינגערעכענט די ווערטער:
פון (form)
גרוב (pit)
שטוב (home)
הונט (Dog)
שולד (Guilt)
בלוט (Blood)
גוט (Good)
פון (From)
(הערה פון @תוהו ובוהו: ס'איז יא פארהאן צוויי פעלער ווען דער וי"ו ווערט פארוואנדלט אין א יו"ד: ווען מ'פארקלענערט די זאך מיט א למ"ד ביי דער ענדע - גרוב/גריבל, הונט/הינטל, און בוך/ביכל וואס דו זעלבסט דערמאנסט שפעטער; און ווערטער וואס זייער לשון רבים איז מיט דער נאכזילבע (suffix) פון 'ער', א שטייגער ווי 'שטיבער' און 'גריבער', וואס דער וי"ו ווערט דאן געטוישט צו א יו"ד.)
און פון דער אנדערע זייט זענען דא ווערטער וועלכע ווערן אייביג געשריבן מיט א חיריק:
שיס (to Shoot)
שריט (Step)
פליכט (Duty)
מיט (With)
שילד (Sign)
דאן זענען פארהאן ווערטער וועלכע נעמען אמאל א מלאפום און א מאל א חיריק געוואנדן אין די צייטן אדער אנדערע גראמאטישע כללים. ווי למשל:
פיל - דער אקט פון אנפילן (to fill) און פול - דער שילדערונגס-ווארט וועלכע זאגט אז עפעס איז פול (full).
דאן זענען פארהאן ווערטער וועלכע ווערן געשריבן מיט א מלאפום ווען עס איז אין דער איינצעלער פארמאט (לשון יחיד) און מיט א חיריק אין דער מערהייט (לשון רבים):
פוס - לשון יחיד. פיס - לשון רבים (ענליך צו דער ענגלישע כלל פון Foot און Feet)
שוך שיך
בוך ביך (ביכל שרייבט מען יא מיט א חיריק אפילו איינס)
דאן זענען דא ווערטער וועלכע האבן דעם זעלבן קלאנג אבער דאך באדייטן עפעס אנדערש אינגאנצן:
'און' מיינט: And , דאגעגען 'אין' מיינט: In (אינערווייניג).
'וואו' מיינט: Where און 'ווי' מיינט: Like (ענליך).
ווען 'געפונען' און ווען 'געפינען'
אין מער עלטערע אידישע ביכער און העפטן געפינען מיר אן אינטערעסאנטע כלל וועלכע איך קען באשטיין צו וויסן צו עס איז נאך גילטיג אין דער היינטיגע אנגענומענע כללים אין גראמאטיק.
ווערטער ווי: געפונען, געוואוסט און זייער גלייכן, ווען זיי ווערן גענוצט פאר לשון עבר, ווערן זיי געשריבן מיט א 'וו' און ווען זיי ווערן גענוצט פאר לשון הווה אדער עתיד קריגן זיי א 'י':
ער האט געפונען – עבר, ער געפינט – הווה, ער וועט געפינען – עתיד.
ער האט געוואוסט – עבר, ער ווייסט – הווה, ער וועט וויסן – עתיד.
פאלגענד איז א ליסטע פון אפט-גענוצטע ווערטער אין זייערע ריכטיגע אויסלייג:
צוריק (נישט צירוק)
מינוט (נישט מיניט אדער מוניט)
נאטור/נאטירליך (הערה פון @תוהו ובוהו: ריכטיג איז: נאטור/נאטירליך, מיט א יו"ד.
גענוי ווי די נאכזילבע פון 'ער' וואס טוישט צו א יו"ד, דאס זעלבע איז מיט 'ליך'; גרונט/גרינטליך, פונקט/פינקטליך און נאטור/נאטירליך.)
פון (נישט פין)
פוצן (נישט פיצן)
ווער עס האט נאך ווערטער אדער כללים קען צולייגן כיד הדקדוק הטובה עליו.
עס שטאמט ווארשיינליך פונעם פאקט אז א גרויסע טייל פון אונז זאגט ארויס ביידע, סיי דער מלאפום און סיי דער חיריק, אויף איינער פון די צוויי וועגן.
אדער ווי דער ענגלישע e אין זיין לאנגע וואקאל, אזויווי דער e אין דאס ווארט: peek, אדער ווי דער i אין זיין קורצע וואקאל, ווי דער i אין pick.
דעריבער קען מען נישט וויסן וויאזוי אויסצולייגן ריכטיג בלויז פונעם וועג וויאזוי דאס ווארט ווערט ארויסגעזאגט און מען דארף וויסן פון אויסנווייניג, דער ריכטיגע אויסלייג.
צום ערשט זענען פארהאן ווערטער וועלכע וועלן אייביג געשריבן ווערן מיט א "וּ" נישט קיין חילוק וויאזוי און ווען זיי ווערן גענוצט. צווישן זיי ווערן אריינגערעכענט די ווערטער:
פון (form)
גרוב (pit)
שטוב (home)
הונט (Dog)
שולד (Guilt)
בלוט (Blood)
גוט (Good)
פון (From)
(הערה פון @תוהו ובוהו: ס'איז יא פארהאן צוויי פעלער ווען דער וי"ו ווערט פארוואנדלט אין א יו"ד: ווען מ'פארקלענערט די זאך מיט א למ"ד ביי דער ענדע - גרוב/גריבל, הונט/הינטל, און בוך/ביכל וואס דו זעלבסט דערמאנסט שפעטער; און ווערטער וואס זייער לשון רבים איז מיט דער נאכזילבע (suffix) פון 'ער', א שטייגער ווי 'שטיבער' און 'גריבער', וואס דער וי"ו ווערט דאן געטוישט צו א יו"ד.)
און פון דער אנדערע זייט זענען דא ווערטער וועלכע ווערן אייביג געשריבן מיט א חיריק:
שיס (to Shoot)
שריט (Step)
פליכט (Duty)
מיט (With)
שילד (Sign)
דאן זענען פארהאן ווערטער וועלכע נעמען אמאל א מלאפום און א מאל א חיריק געוואנדן אין די צייטן אדער אנדערע גראמאטישע כללים. ווי למשל:
פיל - דער אקט פון אנפילן (to fill) און פול - דער שילדערונגס-ווארט וועלכע זאגט אז עפעס איז פול (full).
דאן זענען פארהאן ווערטער וועלכע ווערן געשריבן מיט א מלאפום ווען עס איז אין דער איינצעלער פארמאט (לשון יחיד) און מיט א חיריק אין דער מערהייט (לשון רבים):
פוס - לשון יחיד. פיס - לשון רבים (ענליך צו דער ענגלישע כלל פון Foot און Feet)
שוך שיך
בוך ביך (ביכל שרייבט מען יא מיט א חיריק אפילו איינס)
דאן זענען דא ווערטער וועלכע האבן דעם זעלבן קלאנג אבער דאך באדייטן עפעס אנדערש אינגאנצן:
'און' מיינט: And , דאגעגען 'אין' מיינט: In (אינערווייניג).
'וואו' מיינט: Where און 'ווי' מיינט: Like (ענליך).
ווען 'געפונען' און ווען 'געפינען'
אין מער עלטערע אידישע ביכער און העפטן געפינען מיר אן אינטערעסאנטע כלל וועלכע איך קען באשטיין צו וויסן צו עס איז נאך גילטיג אין דער היינטיגע אנגענומענע כללים אין גראמאטיק.
ווערטער ווי: געפונען, געוואוסט און זייער גלייכן, ווען זיי ווערן גענוצט פאר לשון עבר, ווערן זיי געשריבן מיט א 'וו' און ווען זיי ווערן גענוצט פאר לשון הווה אדער עתיד קריגן זיי א 'י':
ער האט געפונען – עבר, ער געפינט – הווה, ער וועט געפינען – עתיד.
ער האט געוואוסט – עבר, ער ווייסט – הווה, ער וועט וויסן – עתיד.
פאלגענד איז א ליסטע פון אפט-גענוצטע ווערטער אין זייערע ריכטיגע אויסלייג:
צוריק (נישט צירוק)
מינוט (נישט מיניט אדער מוניט)
נאטור/נאטירליך (הערה פון @תוהו ובוהו: ריכטיג איז: נאטור/נאטירליך, מיט א יו"ד.
גענוי ווי די נאכזילבע פון 'ער' וואס טוישט צו א יו"ד, דאס זעלבע איז מיט 'ליך'; גרונט/גרינטליך, פונקט/פינקטליך און נאטור/נאטירליך.)
פון (נישט פין)
פוצן (נישט פיצן)
ווער עס האט נאך ווערטער אדער כללים קען צולייגן כיד הדקדוק הטובה עליו.