שיר השירים - על פי פשוטו
נשלח: זונטאג אפריל 20, 2014 5:20 pm
נאכן סדר נאכט, ווען איך האב צום ערשטן מאל נישט געזאגט די הגדה אין א באשריבענע הגדה מיט פשט׳לעך און דרוש׳ערייען, נאר אנשטאט דעם האב איך פראבירט צו פארשטיין פשוט פשט אין די ווערטער וואס איך זאג. נאך אלעם, די ווערטער ״אין המקרא יוצא מידי פשוטו״ האט דאך אויך א פשוטע פשט…
ס׳איז נישט צום באשרייבן ווי אזוי עס האט געפיהלט, אבער נישט דערפאר בין איך יעצט געקומען, ס׳איז נאר דער זיסער טעם וואס איז מיר געבליבן אין מויל, דער לעצטער זמר, וואס דאס איז אונזער באקאנטע ״חד-גדיא״.
איך פלעג עס אלעמאל זינגען לייענענדיג די אלע פשט׳לעך אינדערזייט, וואס מיינט מען ביי גדיא, און וואס איז רומז כלבא, יעדע יאהר א נייע אויפטוה, א חידוש בעולם הדרוש. אבער דאס יאהר, זיצנדיג בהיכל הפשט, האב איך עס פשוט פארשטאנען אלס א ציגעלע וואס איז געווארן געביסן פון א קאץ, און איבערגעדרייט א גאנצע שטאט. וואס איז שלעכט מיט פשוט פשט? אזוי בין איך איינגעשלאפן, באוואונדערנדיג די אלטע הומעריסטישע סטייל.
אזוי - זייענדיג אונטער די איינפלוס פונעם פשוטן חד גדיא, ווען עס איז געקומען שבת כאלעמויד צום שיר-השירים, האב איך אויך צום ערשטן מאל פארדעקט די רש״יס מיט מיינע הענט, און אנגעפאנגען צו פראבירן לייענען פשוט פשט...
און וואס זאל איך ענק זאגן? אזוינס האב איך שוין לאנג נישט געלייענט. עס האט זיך געעפנט פאר מיר א נייע וועלט, א נייע בליק אויפן וועלט.
דאס וואס אונזערע רבי׳ס רופן אן ״שאול-תחתית״ אדער ״אינגאנצן פארגרעבט״, ״שמוץ״, און אלע סארט פארשרייענדע מיטלען. קומט שלמה המלך ברוב חכמתו, און ער זאגט: ״כי חולת אהבה אני״ ״בקשתי את שאהבה נפשי״ און אזוי ווייטער.
שלמה המלך קומט אונז דא שיקן א מעסעדזש (אן אפענע מעסעדזש באהאלטן אונטער צוויי טויזנט יאהר דרשות אויף דרשות), א מענטש איז א מענטש, און זיינע געפיהלן זענען הונדערט פראצענט לעגיטים, ער דארף זיי ארויסברענגען, (זעלבסט פארשטענדליך, אלעס אויף א מותר׳דיגע וועג).
א מענטש קען נישט אנטלויפן פונעם פאקט אז ער איז א בשר ודם, און אז ער האט נאטורליכע באדערפענישן. ער קען עס אפשר באהאלטן, אדער דערדריקן און דורך דעם זיין אומ-צופרידן.
איינער וואס פראבירט איינרעדן אז ער האט נישט די נאטורליכע געפיהלן וואס יעדע באשעפעניש איז געבענטשט געווארן, קען זיין נאר איינס פון די צוויי, אדער איז ער קראנק און ער דארף וויכטיג זעהן א דאקטער, אדער איז ער גלייך צו פרעה וואס איז געגאנגען נאר אין נילוס-טייך.
שלמה המלך לערנט אונז אויס ווי אזוי שלום-בית דארף אויסזעהן, ״דודי לי ואני לו״, ״אחזתיו ולא ארפנו״.
איך מיין אז שלמה המלך איז נאך געווען אזוי חסידיש און כעניאקיש ווי דער גרעסטער בעלזער יושב פון דערהיים, און אף על פי כן האט ער פארשטאנען, אז ואהבת לרעך כמוך גייט אן אויך ביי די אנדערע 50% פון כלל ישראל, (די וועלכע שטייען צוקוועטשט אונטער די מחיצה), און ער האט אויך פארשטאנען אז עס איז ריכטיג צו קאמפלאמענטירן די עזר כנגדו, ״הנך יפה עיניך יונים מבעד לצמתך שערך כעדר העזים שגלשו מהר גלעד״ (נישט פארגעסן אז נאך אלעס וואלט שלמה המלך נישט געווארן אנגענומען אין די היימישע מוסדות, ווייל ער האט דאך נישט געהאלטן די תקנה פון די ועד ארבע ארצות).
שוין, איך וועל שוין נישט דערמאנען וואס ער זאגט אין קאפיטל ד פסוק ה, (מחשש אז מען וועט עס אראפנעמען אלס נ״פ. וואס קען מען טוהן, מיר זענען פארט שוין נישט אין די צייטן פון שלמה, איש תחת גפנו וכו׳). ארץ ישראל קערט זיך איבער מיט שרעקליכע פארדאמונגען פאר דאקטוירים וואס שטעלן ארויס צעטלעך וואס דערמאנען עס, און שבת כאלעמויד זאגט מען עס מיט די גאנצע רוהיגקייט.
״אני ישנה ולבי ער״, מען שלאפט אבער די הארץ איז אויף. מען קען עס נישט איינשלעפערן מיט נערוון פילן אדער מיט חסידישע ספרים, עס ברענט א פייער. ״קול דודי דופק - און ער בעהט - פתחי לי אחותי רעיתי יונתי תמתי״, עס נעמט זיך שיסן ליב-ווערטער. וואו איז פארלוירן געגאנגען דער איידעלער חסידישער יונגערמאן, וואס ער רופט נישט זיין ״זי״ ביים נאמען, און אוודאי נישט אזעלכע שמוציגע ווערטער?
אז עס הערשט אן אמת׳ע נאטורליכע ליבשאפט דארף מען נישט קיין שלום-בית טעיפס, מען דארף נישט קיין קאנסלערס וואס האבן ליב צו שמעקן יענעמ׳ס… (זנות במחשבה), עס איז ״חכו ממתקים וכלו מחמדים - זה דודי וזה רעי!״.
איהר קענט אלע חוזק מאכן און פרעגן ״מה דודך מדוד״ וואס איז דיינס בעסער ווי אנדערע? אבער איך ווייס אז ״דודי צח ואדום״ מיינס איז די בעסטע וואס עס קען נאר זיין, ווייל - על כל פשעים תכסה אהבה.
״מצאוני השומרים הסובבים בעיר הכוני פצעוני״. די אזוי גערופענע משמרת׳ן פראבירן צו צוקלאפן און צושטויסן מיינע נאטורליכע געפיהלן, זיי פאר רופן זיך אלס ״שומרי החומות״, אבער עס וועט ענק גארנישט העלפן ווייל ״שחולת אהבה אני״.
און געדענק אז ״מים רבים לא יוכלו לכבות את האהבה ונהרות לא ישטפוה״.
ס׳איז נישט צום באשרייבן ווי אזוי עס האט געפיהלט, אבער נישט דערפאר בין איך יעצט געקומען, ס׳איז נאר דער זיסער טעם וואס איז מיר געבליבן אין מויל, דער לעצטער זמר, וואס דאס איז אונזער באקאנטע ״חד-גדיא״.
איך פלעג עס אלעמאל זינגען לייענענדיג די אלע פשט׳לעך אינדערזייט, וואס מיינט מען ביי גדיא, און וואס איז רומז כלבא, יעדע יאהר א נייע אויפטוה, א חידוש בעולם הדרוש. אבער דאס יאהר, זיצנדיג בהיכל הפשט, האב איך עס פשוט פארשטאנען אלס א ציגעלע וואס איז געווארן געביסן פון א קאץ, און איבערגעדרייט א גאנצע שטאט. וואס איז שלעכט מיט פשוט פשט? אזוי בין איך איינגעשלאפן, באוואונדערנדיג די אלטע הומעריסטישע סטייל.
אזוי - זייענדיג אונטער די איינפלוס פונעם פשוטן חד גדיא, ווען עס איז געקומען שבת כאלעמויד צום שיר-השירים, האב איך אויך צום ערשטן מאל פארדעקט די רש״יס מיט מיינע הענט, און אנגעפאנגען צו פראבירן לייענען פשוט פשט...
און וואס זאל איך ענק זאגן? אזוינס האב איך שוין לאנג נישט געלייענט. עס האט זיך געעפנט פאר מיר א נייע וועלט, א נייע בליק אויפן וועלט.
דאס וואס אונזערע רבי׳ס רופן אן ״שאול-תחתית״ אדער ״אינגאנצן פארגרעבט״, ״שמוץ״, און אלע סארט פארשרייענדע מיטלען. קומט שלמה המלך ברוב חכמתו, און ער זאגט: ״כי חולת אהבה אני״ ״בקשתי את שאהבה נפשי״ און אזוי ווייטער.
שלמה המלך קומט אונז דא שיקן א מעסעדזש (אן אפענע מעסעדזש באהאלטן אונטער צוויי טויזנט יאהר דרשות אויף דרשות), א מענטש איז א מענטש, און זיינע געפיהלן זענען הונדערט פראצענט לעגיטים, ער דארף זיי ארויסברענגען, (זעלבסט פארשטענדליך, אלעס אויף א מותר׳דיגע וועג).
א מענטש קען נישט אנטלויפן פונעם פאקט אז ער איז א בשר ודם, און אז ער האט נאטורליכע באדערפענישן. ער קען עס אפשר באהאלטן, אדער דערדריקן און דורך דעם זיין אומ-צופרידן.
איינער וואס פראבירט איינרעדן אז ער האט נישט די נאטורליכע געפיהלן וואס יעדע באשעפעניש איז געבענטשט געווארן, קען זיין נאר איינס פון די צוויי, אדער איז ער קראנק און ער דארף וויכטיג זעהן א דאקטער, אדער איז ער גלייך צו פרעה וואס איז געגאנגען נאר אין נילוס-טייך.
שלמה המלך לערנט אונז אויס ווי אזוי שלום-בית דארף אויסזעהן, ״דודי לי ואני לו״, ״אחזתיו ולא ארפנו״.
איך מיין אז שלמה המלך איז נאך געווען אזוי חסידיש און כעניאקיש ווי דער גרעסטער בעלזער יושב פון דערהיים, און אף על פי כן האט ער פארשטאנען, אז ואהבת לרעך כמוך גייט אן אויך ביי די אנדערע 50% פון כלל ישראל, (די וועלכע שטייען צוקוועטשט אונטער די מחיצה), און ער האט אויך פארשטאנען אז עס איז ריכטיג צו קאמפלאמענטירן די עזר כנגדו, ״הנך יפה עיניך יונים מבעד לצמתך שערך כעדר העזים שגלשו מהר גלעד״ (נישט פארגעסן אז נאך אלעס וואלט שלמה המלך נישט געווארן אנגענומען אין די היימישע מוסדות, ווייל ער האט דאך נישט געהאלטן די תקנה פון די ועד ארבע ארצות).
שוין, איך וועל שוין נישט דערמאנען וואס ער זאגט אין קאפיטל ד פסוק ה, (מחשש אז מען וועט עס אראפנעמען אלס נ״פ. וואס קען מען טוהן, מיר זענען פארט שוין נישט אין די צייטן פון שלמה, איש תחת גפנו וכו׳). ארץ ישראל קערט זיך איבער מיט שרעקליכע פארדאמונגען פאר דאקטוירים וואס שטעלן ארויס צעטלעך וואס דערמאנען עס, און שבת כאלעמויד זאגט מען עס מיט די גאנצע רוהיגקייט.
״אני ישנה ולבי ער״, מען שלאפט אבער די הארץ איז אויף. מען קען עס נישט איינשלעפערן מיט נערוון פילן אדער מיט חסידישע ספרים, עס ברענט א פייער. ״קול דודי דופק - און ער בעהט - פתחי לי אחותי רעיתי יונתי תמתי״, עס נעמט זיך שיסן ליב-ווערטער. וואו איז פארלוירן געגאנגען דער איידעלער חסידישער יונגערמאן, וואס ער רופט נישט זיין ״זי״ ביים נאמען, און אוודאי נישט אזעלכע שמוציגע ווערטער?
אז עס הערשט אן אמת׳ע נאטורליכע ליבשאפט דארף מען נישט קיין שלום-בית טעיפס, מען דארף נישט קיין קאנסלערס וואס האבן ליב צו שמעקן יענעמ׳ס… (זנות במחשבה), עס איז ״חכו ממתקים וכלו מחמדים - זה דודי וזה רעי!״.
איהר קענט אלע חוזק מאכן און פרעגן ״מה דודך מדוד״ וואס איז דיינס בעסער ווי אנדערע? אבער איך ווייס אז ״דודי צח ואדום״ מיינס איז די בעסטע וואס עס קען נאר זיין, ווייל - על כל פשעים תכסה אהבה.
״מצאוני השומרים הסובבים בעיר הכוני פצעוני״. די אזוי גערופענע משמרת׳ן פראבירן צו צוקלאפן און צושטויסן מיינע נאטורליכע געפיהלן, זיי פאר רופן זיך אלס ״שומרי החומות״, אבער עס וועט ענק גארנישט העלפן ווייל ״שחולת אהבה אני״.
און געדענק אז ״מים רבים לא יוכלו לכבות את האהבה ונהרות לא ישטפוה״.
